Μόνιμες Στήλες

Όσο ανάλαφρο… τόσο και βαρυσήμαντο το θέμα του σημερινού άρθρου. Στην εικονική πραγματικότητα του facebook εξάλλου, όλα είναι πιθανά. Από το να αποκτήσουν σαρκώδη χείλη - όσες και όσοι δε διαθέτουν καν χείλη… μέχρι να υποδυθούν έναν πανέμορφο και καλόψυχο πρωταγωνιστή γεμάτο χαρά, αισθήματα, εμπειρίες και ενδιαφέρον… οι πιο άσχημοι, απολίτιστοι και μίζεροι άνθρωποι, που κυκλοφορούν στην αληθινή ζωή. Ως μέλος του πασίγνωστου μέσου κοινωνικής δικτύωσης, δεν είναι λίγες οι φορές που αναρωτιέμαι, πόσο πιο γοητευτικοί και ποθητοί θα απεικονίζονταν οι άνθρωποι, αν απλά χαμογελούσαν και εκφράζονταν αληθινά και αυθόρμητα.

H αντίθεση Ορέστη-Ηλέκτρας εκδιπλώνεται επίσης και γύρω από τις έννοιες φως-σκοτάδι, από τις οποίες εκπορεύονται περαιτέρω αντιθετικά ζεύγη, όπως ζωή-θάνατος, ευτυχία-δυστυχία και κυρίως αλήθεια-ψευδαίσθηση. Από την αρχή μέχρι το αμφίσημο τέλος της η Ηλέκτρα του Σοφοκλή είναι ένα παιγνίδι φωτοσκιάσεων, ένα chiaroscuro, που στηρίζεται στην ασταθή σχέση ανάμεσα σε μια τιμωρητική επιταγή από τη μια, η οποία εκδίδεται μάλιστα από τον θεό του φωτός, τον Λύκειο Απόλλωνα (6-7), και που αναφέρεται σε ένα ζεύγος δολοφόνων, μοιχών και σφετεριστών της εξουσίας, στους οποίους το έργο δεν προσφέρει κανένα ελαφρυντικό· και από την άλλη στην πραγματικότητα της αποξένωσης και την εμμονή του μίσους, η οποία κρατά τόσο πολύ και διεισδύει τόσο βαθιά στους πόρους της ψυχής, που στο τέλος θέτει εν αμφιβόλω την καθαρτική λειτουργία της εκδίκησης. Ο Ορέστης ορίζεται σαφώς από το πρώτο σκέλος της αντίθεσης:

[ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟΥ "Για την Ηλέκτρα του Σοφοκλή: (4) Η αντίθεση φίλοι-ἐχθροί".] Η πιο προφανής αντίθεση στην Ηλέκτρα είναι η αντίθεση ανάμεσα στον ενεργητικό, δραστήριο, αποφασιστικό και αυτεξούσιο αρσενικό Ορέστη, ο οποίος είναι αφοσιωμένος στο ἔργον, και την παθητική, αδρανή και περιορισμένη θηλυκή Ηλέκτρα, η οποία είναι παγιδευμένη στον ατελέσφορο λόγον. Κατά βάθος, βέβαια, η αντίθεση αυτή είναι εν μέρει έστω φαινομενική, καθώς ο θρήνος της Ηλέκτρας είναι ο ίδιος πράξη πνευματικής αντίστασης με μαγικές μάλιστα διαστάσεις (τη δυνατότητα να διεγείρει την οργή και άρα την εκδίκηση του νεκρού Αγαμέμνονα), οι οποίες ενισχύονται από την υποδόρια διασύνδεση του συγκεκριμένου σημείου στην τραγωδία του Σοφοκλή με τον μεγάλο κομμό τωνΧοηφόρων. Μην ανησυχείς, λέει στην Ηλέκτρα ο χορός, σε μια αποστροφή που θυμίζει έντονα τις Χοηφόρους: οὔτε γὰρ ὁ τὰν Κρῖσαν / βούνομον ἔχων ἀκτάν / παῖς Ἀγαμεμνονίδας ἀπερίτροπος / οὔθ᾽ ὁ παρὰ τὸν Ἀχέροντα θεὸς ἀνάσσω(180-4). Έστω με αυτή τη διευκρίνιση, πάντως, η αντίθεση συνεχίζει να ισχύει· είναι μάλιστα αντίθεση έκτυπη και συνδέεται όχι μόνο με τη στάση των δύο αδελφών απέναντι στους δολοφόνους του πατέρα τους, αλλά και με τον τρόπο κατά τον οποίο Ορέστης και Ηλέκτρα βιώνουν τον χρόνο, μια εξίσου κρίσιμη για την κατανόηση της τραγωδίας έννοια.

Η οργάνωση του κόσμου στη βάση δυαδικών σχημάτων αντίθεσης αποτελεί κεντρική δομική αρχή της αρχαίας ελληνικής σκέψης, η οποία φυσιολογικά βρήκε εφαρμογή και στην τραγωδία. Τα τραγικά έργα στήνονται στη βάση συμμετρικών σχέσεων, που αναπτύσσονται στο επίπεδο της δραματικής αφήγησης και δομής (αντιθέσεις ανάμεσα σε ολόκληρες σκηνές ή τμήματά τους, ακόμη και ανάμεσα στα διαφορετικά έργα μιας τραγικής τριλογίας ή τετραλογίας), στο επίπεδο της χαρακτηρολογίας (αντιστίξεις ανάμεσα στα δραματικά πρόσωπα που αναδεικνύουν αρχετυπικές συγκρούσεις ανάμεσα στους χαρακτήρες), αλλά και στο επίπεδο της θεματολογίας (αντινομίες ανάμεσα σε σύμβολα ή θέματα, καθώς και ανάμεσα σε έννοιες, όπως αυτές που ορίζουν τηνΗλέκτρα του Σοφοκλή, δηλαδή τα ζεύγη φίλοι/ἐχθροί, λόγος/ἔργον και φως/σκοτάδι — ζεύγος από το οποίο παράγονται οι επιμέρους αντιθέσεις ανάμεσα στην αλήθεια και την ψευδαίσθηση, τη ζωή και τον θάνατο, την ευτυχία και τη δυστυχία). Οι αντιθέσεις αυτές, οι οποίες συχνά αποδομούνται (οι πόλοι τους δηλαδή αντιστρέφονται ή αποκαλύπτεται η συμβατική, τεχνητή και εν τέλει προβληματική τους φύση), αποτελούν τους άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφεται η πλοκή, οριοθετούνται οι σχέσεις μεταξύ των πρωταγωνιστών και αρθρώνεται θεατρικά η θεματική και η ιδεολογία της δράσης.

Νέα χρονιά, νέα όνειρα, νέοι στόχοι, νέες επιθυμίες και νέες ελπίδες. Μακάρι, η νέα αυτή χρονιά, να μην επαναφέρει… αλλά να εκμηδενίσει τα δυσάρεστα του παρελθόντος, να μην πάρει… αλλά να σταθεροποιήσει τα καλά του παρόντος και να γεμίσει με αισιοδοξία και χαρά τον ορίζοντα του μέλλοντος για όλους. Αν η δύναμη της ψυχής χτίζει όντως μεγαλεία, εύχομαι οι δικές μου ευχές από ψυχής, να χτίσουν τα μεγαλεία, που επιθυμεί κάθε άνθρωπος στη ζωή του, τη νέα αυτή χρονιά. Μιλώντας όμως για μεγαλεία, φαντάζομαι πως κάθε ένας από εσάς που διαβάζετε τώρα αυτές τις γραμμές, δε σκέφτεται κάτι άλλο πρωτίστως, από το υπέρτατο αγαθό όλων, όπως είναι η ΥΓΕΙΑ.

Τίτλοι τέλους για μία ακόμα χρονιά. Το 2013 και επίσημα πλέον φεύγει, παίρνοντας μαζί του κάθε κακό και δυσάρεστο συμβάν… έστω και σαν ανάμνηση. Πολλοί είναι εκείνοι που γονάτισαν και λύγισαν κατά τη διάρκεια της χρονιάς που φεύγει κι ακόμα περισσότεροι εκείνοι που κολύμπησαν και κολυμπούν σε μανιασμένα κύματα, κινδυνεύοντας να πνιγούν. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αν όχι σε όλες, πίσω από κάθε δεινό και πόνο, κρύβεται ένας άνθρωπος.