Του Νίκου Τσούλια
Ζω μια ολόκληρη ζωή μαζί τους, μια όμορφη ζωή με ταξίδια και ονειροπολήσεις, με στοχασμούς και φαντασιώσεις, με έκσταση και πνευματικές ανατάσεις. Είναι δυνατόν να μη νοιαστώ για την τύχη τους όταν «αποχωρήσω»;
Εδώ ενδιαφερόμαστε και φροντίζουμε για το «άλφα» και το «βήτα» περιουσιακό στοιχείο με την πιο ευτελή αξία και είναι δυνατόν να μην ανησυχούμε για μια πνευματική περιουσία, η οποία μας βοηθά τόσο και τόσο στην πνευματική μας πρόοδο, στην επαγγελματική μας εξέλιξη, στην καλλιέργεια της σκέψης μας; Χιλιάδες βιβλία που μάς συντρόφευψαν κάθε στιγμή ζητούν στοργή και αγάπη, κατανόηση και έκφραση ευγνωμοσύνης για την τόσο μεγάλη προσφορά τους. Μπορούμε να φερθούμε αχάριστα, να είμαστε τόσο αγνώμονες;
Τα βιβλία κάθε ανθρώπου είναι ο ξεχωριστός κόσμος του˙ κάθε βιβλίο και μια εμπειρία, κάθε βιβλίο και μια προσδοκία για να οξύνει το στοχασμό, για να χαρίσει προβληματισμούς και αναζητήσεις. Δεν είναι όλα τα βιβλία ίδια. Κάθε βιβλιόφιλος τα κατατάσσει σε κατηγορίες. Με βάση μια τέτοια αντίληψη θα τα διακρίνω και θα αφήσω συγκεκριμένες επιθυμίες στους «κληρονόμους» ή θα ευχηθώ από μέσα μου για το «καλύτερο».
Η πρώτη – πρώτη κατηγορία βιβλίων δεν πρέπει να ανησυχεί. Θα έλθει μαζί μου. Λίγα βιβλία κατ’ ανάγκην – πού να χωρέσουν… – θα με ακολουθήσουν. Φαίνεται ανόητο στα έθιμά μας. Δεν πειράζει. Ίσα – ίσα, νομίζω ότι θα μπορούν οι δικοί μου να αισθάνονται λιγότερο πένθιμα αφού θα βλέπουν ότι ετοιμάστηκα για το άγνωστο ταξίδι με τόση επιμέλεια και έτσι θα αποδραματοποιήσουν την όλη κατάσταση πιο εύκολα. Η λίστα των βιβλίων είναι έτοιμη, αυτό εκδηλώνεται και μέσα απ’ αυτό το άρθρο.
Έχω λοιπόν δημιουργήσει την αιώνια συντροφιά μου. 1) «Οδύσσεια» και «Ιλιάδα» του Όμηρου, 2) «Πολιτικά» του Αριστοτέλη, 3) «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου, 4) «Αντιγόνη», «Οιδίπους τύραννος» του Σοφοκλή, 5) «Η Πολιτεία» του Πλάτωνα, 6) «Πόλεμος και Ειρήνη» του Τολστόι, 7) «Έγκλημα και τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι, 8) «Ο Δον Κιχώτης» του Θερβάντες. Μαζί με αυτά θα βρεθούν και τυχερά τα δικά μου βιβλία, τρία προς το παρόν και όσα θα έχω εκδώσει μέχρι τότε.
Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν τα βιβλία που θα είναι η «πρόταση – ευχή μου» για να τα έχουν τα παιδιά μου στολίδι και καμάρι όπως και εγώ. Θα είναι τρόπον τινά η πνευματική μου παρακαταθήκη. Όσο κι αν φαίνεται μια τέτοια αντίληψη παράξενη, με τον καιρό θα εμφανίζεται όλο και πιο φυσιολογική. Και αυτά τα βιβλία θα μοιραστούν με τη δέουσα βιβλιοφιλική κουλτούρα.
Η τρίτη κατηγορία αναφέρεται σε βιβλία αρκετά χρήσιμα ή που έχουν αξία σημερινή και το πιο πιθανό και μελλοντική. Εδώ θα περιλαμβάνονται και τα βιβλία που έχουν συλλεκτική αξία ή βιβλία παλιά που ακόμα και η χρονιά έκδοσής τους είναι αξιολογικό στοιχείο όπως, για παράδειγμα, παλιά σχολικά βιβλία ή ξένα βιβλία που έχουν έλθει από το Νέο Δελχί ή από τη Μινεάπολις ή από το Άμστερνταμ ή από το Παρίσι…
Για την τέταρτη κατηγορία μάλλον θα ευχηθώ να έχουν μια καλή τύχη. Τι δηλαδή. Να βρεθεί κάποιος απόγονος που θα έχει πάθος για τα βιβλία και να χαρεί που θα βρει αυτό τον θησαυρό. Συλλογίζομαι πόση χαρά θα είχα και πόσο πολύ θα εκτιμούσα αν είχα έναν παππού ή μια προγιαγιά που θα είχαν κάνει κάτι ανάλογο και κάποια καλή στιγμή θα έφταναν στα χέρια μου βιβλία από τον προ-προηγούμενο αιώνα. Θα τα διάβαζα και θα τα κοιτούσα ξανά και ξανά για να βρεθώ σε χρόνους και τόπους αλλοτινούς. Θα αναζητούσα σκόρπιες σημειώσεις στο περιθώριο των σελίδων και ως ειδική περίπτωση βιβλιοαρχαιολόγου θα υπολόγιζα πώς σκέπτονταν οι βιβλιόφιλοι εκείνων των καιρών, τι ανησυχίες είχαν, τι προβληματισμοί περιτριγύριζαν στο μυαλό τους. Ακόμα και οι υπογραμμίσεις θα είχαν την αξία τους για να κατανοήσω είτε την ψυχοσύνθεση του προγόνου είτε το «συγκείμενο» της εποχής είτε ό,τι άλλο έβγαζε η διασταύρωση δύο αναγνωστών με τόσο μεγάλη χρονική απόσταση.
Η διαμόρφωση των κατηγοριών θα είναι απόλυτη για τις δύο πρώτες περιπτώσεις – που είναι και πιο ολιγάριθμες – και κάπως ασαφής για τις άλλες δύο. Θα ζητήσω, ούτως ή άλλως, να κάνουν και τα παιδιά μου τη δική τους αξιολόγηση και ιεράρχηση με βάση τη δική τους κουλτούρα, γιατί με αυτό τον τρόπο θα νιώθουν ότι κάνουν και επιλογή και επομένως θα διαμορφώσουν και καλύτερη σχέση μαζί τους.
Η εκδηλούμενη και με αυτό τον τρόπο φροντίδα μου για τα βιβλία που λάτρεψα θεωρώ ότι είναι απόλυτα δικαιολογημένη, είναι φροντίδα που έχει ξεκινήσει από πολύ νωρίς˙ γιατί ποιος μπορεί να είναι βέβαιος για το αύριο; Είναι μια μορφή αγάπης που την ξέρουν οι δικοί μου, αλλά – έχω την εντύπωση – με κάποιο τρόπο το διαισθάνονται και τα ίδια τα βιβλία. Είναι και ένα είδος διαχρονικής συμβουλής από έναν άνθρωπο που αφιέρωσε τη ζωή του στο διάβασμα και στο γράψιμο.
Είναι και ένας τρόπος – το ομολογώ ευθαρσώς – για να ταξιδεύει το πνεύμα μου με το πνεύμα των μεγάλων μορφών του πνεύματος του ανθρώπου και ίσως – ποιος ξέρει… – να κερδίζω κι εγώ μια κάποια μορφή αύρας αθανασίας. Είναι μια επινόηση της ανησυχίας του πνεύματός μου και ως τέτοια τη σέβομαι και την εκφράζω.
