Αναπαραγωγή της γνώσης και μετάδοση της στις νεότερες γενιές υπάρχει σε όλες τις κοινωνίες στην ιστορία. Το σχολείο όμως είναι θεσμός σχετικά πρόσφατος. Γεννιέται, στη μορφή που το βλέπουμε σήμερα, κατά τη βιομηχανική επανάσταση, είναι δηλαδή θεσμός της αστικής κοινωνίας. Η αστική κοινωνία είναι η πρώτη που η ιδεολογία της περιέχει την αρχή του δικαιώματος στη μόρφωση για όλους τους πολίτες. Η μόρφωση επιτρέπει στη λειτουργία του πολιτικού συστήματος του ελεύθερου κοινοβουλίου να στηρίζεται στη γνώση και τη συνείδηση των πολιτών-εκλεκτόρων. Με την αρχή της εκλογής των αντιπροσώπων των πολιτών συνεπάγεται και η ανάληψη από την πολιτεία της υποχρέωσης να μεταδώσει σε όλους τους πολίτες τις απαραίτητες στοιχειώδεις γνώσεις που τους επιτρέπουν να ασκούν το δικαίωμα του εκλέκτορα, δημιουργείται ο εκπαιδευτικός θεσμός, η στοιχειώδης εκπαίδευση και η αρχή της εκπαιδευτικής ισότητας, η υποχρέωση της κρατικής εξουσίας να παρέχει τη στοιχειώδη εκπαίδευση σε όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες χωρίς καμία διάκριση.
Η σημασία του εκπαιδευτικού θεσμού υπογραμμίζεται από τον EmileDurkheim, τον πατέρα της εκπαιδευτικής κοινωνιολογίας. Ο εκπαιδευτικός θεσμός έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της αστικής κοινωνίας. Η εκβιομηχάνιση, που προϋποθέτει τεράστιες ανακατατάξεις στις παραγωγικές σχέσεις, η εσωτερική μετανάστευση που απαιτεί η εκβιομηχάνιση, η επένδυση κεφαλαίων, η κεφαλαιοποίηση της γεωργίας και η αύξηση των αστικών κέντρων υπήρξε διαδικασία δύσκολη και γενεσιουργός μεγάλων πολιτικών και κοινωνικών προβλημάτων. Ο εκπαιδευτικός θεσμός, μεταδίδοντας στη μεγάλη πλειοψηφία των αγροτών ορισμένες γνώσεις απαραίτητες για την ενσωμάτωση τους στη μισθωτή αγορά της εργασίας και για την άσκηση του δικαιώματος του εκλέγειν, βοήθησε την ολοκλήρωση της αστικής μορφής της κοινωνίας.
Η γενίκευση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης που θεωρείται προϋπόθεση και θεμέλιο της αστικής ισότητας, βρίσκεται ήδη στα κείμενα των γάλλων εγκυκλοπαιδιστών και στις αρχές της γαλλικής επανάστασης. Στην Ελλάδα η ίδια ιδέα διαδίδεται από τους θεωρητικούς της εθνικής ανεξαρτησίας. Την ίδια αντίληψη για τη μεγάλη σημασία της μόρφωσης του λαού, τη βρίσκουμε στα κείμενα των διανοουμένων της τελευταίας εικοσαετίας του 19ου αιώνα και μάλιστα των δημοτικιστών. Πιστεύουν ότι η διάδοση της μόρφωσης είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας, για την πολιτική εξυγίανση και την ορθή λειτουργία του κοινοβουλευτισμού, ακόμα και για τη λύση του εθνικού ζητήματος.
Ο εκπαιδευτικός θεσμός και ο ρόλος του μέσα στην κοινωνία είναι ρόλος πολυσύνθετος και ιδιαίτερα σημαντικός. Το σχολείο είναι ο σημαντικότερος θεσμός για την κοινωνικοποίηση και την κοινωνική ενσωμάτωση των μελών της κοινωνίας. Μεταδίδει επιλογή γνώσεων, ορισμένη παιδεία (κουλτούρα), ορισμένη μορφή της εθνικής γλώσσας, μεταδίδει αρχές και αξίες που είναι κυρίαρχες στη συγκεκριμένη κοινωνία, αρχές και αξίες κοινωνικές και πολιτικές αλλά και ηθικές, αισθητικές, φιλοσοφικές κλπ. Το σχολείο διαμορφώνει τις νεότερες γενιές ώστε να ενταχθούν στην κοινωνία, να αποχτήσουν δηλαδή τη συναίσθηση συμμετοχής στο εθνικό σύνολο, να ενταχθούν στο οικονομικό σύστημα οργάνωσης της κοινωνίας.
Μόλις στη δεκαετία του 1950 οι ειδικοί αλλά και οι κυβερνήσεις αρχίζουν να ενδιαφέρονται ζωηρά για το εκπαιδευτικό σύστημα και την κοινωνική αποτελεσματικότητα του. Ένας από τους λόγους του αυξημένου ενδιαφέροντος είναι η τάση των κυβερνήσεων να προσαρμόσουν το σχολείο στις ανάγκες της οικονομίας, καθώς αυξάνεται ο διεθνής οικονομικός ανταγωνισμός. Δεύτερος λόγος είναι η μεγάλη και συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για εκπαίδευση από όλο και υψηλότερα ποσοστά πολιτών νέας ηλικίας.
Συγχρόνως, η μεγάλη αυτή αύξηση μετατρέπει το εκπαιδευτικό σύστημα των δυτικών κοινωνιών σε χώρο έντονων κοινωνικών συγκρούσεων, πράγμα που πολλαπλασιάζει το ενδιαφέρον των κρατικών υπευθύνων και μελετητών για το σχολείο.
από το βιβλίο της Άννας Φραγκουδάκη “κοινωνιολογία της εκπαίδευσης”
