Γράφει ο Κώστας Βενετσάνος
Εκ προοιμίου να καταθέσω την κατάληξη των συλλογισμών μου, για να σας προϊδεάσω: Θεωρώ ως προϋπόθεση του διεθνισμού τον εθνισμό!
Αναμενόμενη η αντίδραση των μαρξιστών, αλλά και των νεοφιλελευθέρων παγκοσμιοποιητών(!)· παράδοξη, στ’ αλήθεια, ταυτογνωμία.
Για όσους δεν έχουν εντρυφήσει και τελούν υπό την επήρεια των τρεχουσών αντιλήψεων, προχειρολογιών και προκαταλήψεων, οι όροι «εθνικισμός» και «διεθνισμός» είναι ιδεολογικά αντίθετοι. Συγκρουσιακοί!
Οι «εθνιστές» εκ διαμέτρου αντίθετοι με τους «διεθνιστές». Όλως παραδόξως όμως οι πλείστοι των λεγομένων «εθνικιστών» – ένα συνονθύλευμα ακροδεξιών, αντιδραστικών συντηρητικών αλλά και γνήσιων πατριωτών «δεξιών», κλπ – αφού μετεξελίχθηκαν ως δια μαγείας σε ένθερμους ευρωπαϊστές, δηλαδή περιορισμένου εύρους δι-εθνιστές, τις τελευταίες δύο δεκαετίες μεταλλάχθηκαν αφού διασπάστηκαν, σε φασίζοντες εθνικιστές απ’ τη μια, και σε οπαδούς της παγκοσμιοποίησης απ’ την άλλη, συμπλέοντες με παγκοσμιοποιημένους… αριστερούς διεθνιστές!!!
Πλήρης δηλαδή σύγχυσις εν κρανίω. Ακατανόητο ιδεολογικό αλαλούμ.
Γι’ αυτό θεωρώ αναγκαίο, σύμφωνα με τη νουθεσία του Αριστοτέλη, να «επισκεφθούμε» πρωτίστως, τις λέξεις. Να δούμε τις ορολογίες των λέξεων. Να τις ορίσουμε.
Τί είναι Έθνος;
«Έθνος (F έθνος): Παν ομού συνειθισμένον και συμβιούν πλήθος» «λαών»1 κλπ. Χαρακτηρισμένο ήδη από τα Ομηρικά έπη.
Ας το αποδώσουμε εμείς σήμερα, με την διαμορφωμένη πραγματικότητα: «Έθνος είναι ένας συγκεκριμένος ομοειδής λαός, εν δυνάμει. Δηλαδή διατοπικά και διαχρονικά».
Ένα συγκεκριμένο και ομοειδές πλήθος ανθρώπων, που τους συνδέουν ορισμένα διακριτά χαρακτηρηστικά, γλώσσας, ιστορίας, πολιτισμού, κοινής ιστορικής πατρίδας, και οπωσδήποτε, κοινής συνείδησης. Επικουρικά δε, θρησκείας και καταγωγής. Κι όλα αυτά τα κύρια χαρακτηριστικά σε διατοπική και διαχρονική ισχύ.
Όταν λέμε «διατοπικά», για παράδειγμα το ελληνικό Έθνος είναι ο ελληνικός λαός, οι Έλληνες που ζουν στην Ελλάδα – στον ιστορικό χώρο καταγωγής τους – αλλά και οι Έλληνες της διασποράς – του Καναδά, της Αμερικής, της Αυστραλίας, της Γερμανίας, κλπ. Και «διαχρονικά», αυτοί που είναι, αυτοί που ήσαν, ανά τους αιώνες – οι πρόγονοί μας – κι αυτοί που θα ‘ρθουν – οι απόγονοί μας.
Πρωτεύον συνδετικό χαρακτηριστικό στοιχείο, αυτού του λαού, είναι η κοινή εθνική συνείδηση καταγωγής, ιστορίας και αγάπης προς την πατροφωνική γη – την πατρίδα. Κοινά, αλλά όχι πλέον αναπόσπαστα στοιχεία, είναι η γλώσσα – αρκετά ισχυρό, πάντως – και ο πολιτισμός.
Για όλους τους λαούς σχεδόν παραμένει ακόμη, ισχυρός κοινός δεσμός και η θρησκεία, κυρίως ως στοιχείο αντιδιαστολής προς άλλα θρησκεύματα.
Κατ’ αρχήν να διευκρινίσω γιατί εγώ, εισαγωγικά, χρησιμοποίησα αδιακρίτως τους όρους «εθνισμός» και «εθνικισμός».
Χρησιμοποίησα τον όρο «εθν-ισμός» κατ’ αρχήν, ως αντιδιαστολή και αντιστοιχία προς τον «δι-εθν-ισμό». Ο εθνισμός αναφέρεται στο έθνος και στην ιδέα του έθνους, ενώ ο εθνικισμός αναφέρεται σ’ ότι είναι εθνικό και ανάγεται ή ανήκει στο έθνος: «Εθνική γλώσσα», «εθνική γη» κλπ. Ο εθνισμός – εθνιστής έχει ρίζα το έθν-ος και ανφέρεται σ’ αυτό.
Ο εθνικ-ισμός – εθνικ-ιστής έχει ρίζα το εθνικ-ό και αναφέρεται στην προσήλωσή του και την αγάπη του για ότι είναι εθνικό. Δεν αναφερόμαστε στην εκδοχή του ρατσισμού – ναζισμού που θεωρεί ότι το δικό του έθνος – φυλή, είναι ανώτερο από τα άλλα και επιδιώκει την καθυπόταξή τους. Η αξιολόγηση και χαρακτηρολογία των Εθνών, σε καμμία περίπτωση, δεν θίγει την ισότητα των λαών και των ανθρώπων ως ενιαίο είδος, ασχέτως βαθμού και ροπής εξελίξεως.
Επειδή πιστεύω και δέχομαι την διακριτή ύπαρξη των διαφόρων, αλλά ισοτίμων εθνών, είμαι εθνιστής.
Αλλά όταν αναφέρομαι στα «εθνικά ιδεώδη», στους «εθνικούς αγώνες», στους «εθνικούς σκοπούς», ονομάζομαι εθνικιστής.
Οι όροι λοιπόν είναι περίπου ταυτόσημοι.
Όμως οι όροι «εθνικισμός» – «εθνικιστής» έχουν και αρνητική φόρτιση, επειδή χρησιμοποιήθηκε καταχρηστικά και κατά κόρον, μέχρι και του βαθμού της καπηλείας, κυρίως μεταπολεμικά και από επιστημονική γλωσσική και ιστορική άποψη καταχρηστικά και α-δέξια, από την «δεξιά» και τη χούντα της επταετίας.
Κάτι τέτοια φαινόμενα της παραχάραξης των όρων και των εννοιών συνέβαιναν και στην αρχαιότητα δυστυχώς, που «ακόμη και την σημασία των λέξεων άλλαζαν για να δικαιολογούν τις πράξεις τους», όπως λέει ο Θουκυδίδης2.
Αυτό, πιστεύω πως είναι μια αντεθνική εκτροπή της «δεξιάς» – ένα τμήμα της οποίας, μάλιστα, κάλυψε, με τον τρόπο αυτό, την αντεθνική της στάση και δράση.
Δεν είναι εθνικό έθος – συνήθεια, η υποταγή και η συνεργασία με τον εχθρό, για να συμβιβαστείς ή να καλύψεις την ταξική σου αντίθεση με τους κομμουνιστές. Έτσι, εξ’ άλλου, υποτάσεις το γενικό – το έθνος – στο μερικό – την τάξη και το ιδιοτελές σου συμφέρον.
Εθνικά ιδεώδη, παράδοση και αξίες, είναι η ελευθερία, η δημοκρατία, η δικαιοσύνη, η εθνική ομοψυχία και αλληλεγγύη. Και δεν γίνεται να υπάρχει εθνική ομοψυχία, αν δεν υπάρχει αλληλεγγύη, δικαιοσύνη και σχετική ισότητα.
Αυτός που δεν πιστεύει στις κοινές εθνικές αξίες, της σμιλευμένες στη διαδρομή χιλιετιών, δεν δύναται να αυτοαποκαλείται εθνικιστής.
Από τους πραγματικούς εθνικιστές πρέπει να καλλιεργείται η εθνική ενότητα – αλλά και οι προϋποθέσεις της ως ύψιστο αγαθό και καθήκον.
Από την άλλη είναι και ανιστόρητο λάθος των αριστερών εκείνων που ταυτίζουν την ιδέα του έθνους και τα εθνικά σύμβολα, όπως την «ιερά φλόγα», τον «φοίνικα», τη σημαία ακόμη, μ’ αυτούς που τα καπηλεύτηκαν. Για να δικαιολογήσω δε τη σύγχυση και τις διαφοροποιήσεις – αποκλείσεις που υπάρχουν πάνω στο συγκεκριμένο θέμα, για το έθνος και τον εθνικισμό, θ’ αναφέρω μερικές χαρακτηριστικές διατυπωμένες απόψεις.
«Έθνος: […] λαός ομόγλωσσος, ομότροπος και υπό κοινών ιδανικών συνδεόμενος: «Ελληνικό Έθνος», σύμπαντες οι Έλληνες οπουδήποτε γης ευρισκόμενοι και κοινήν πατρίδα την Ελλάδα ομολογούντες» […]
«Η φυλή, η γλώσσα και η θρησκεία τα οποία άλλωτε ήτο δυνατόν ν’ απετέλουν το ασφαλέστερον χαρακτηριστικόν ενός έθνους, έπαυσαν ήδη να είναι τοιαύτα. […] Είναι δυνατόν βεβαίως να συνυπάρχουν ακόμη τα στοιχεία ταύτα, αλλά δεν είναι πλέον ικανά προς χαρακτηρισμόν του έθνους…»3
Εθνικισμός «Η αποκλειστική προσήλωσις εις τα εθνικά ιδεώδη. Το γνώρισμα του υπέρ επικρατήσεως των εθνικών ιδεωδών αγώνος» […] Εθνική συνείδησις υφίσταται παντού, όπου σύνολον ανθρώπων διέπεται υπό ορισμένης κατά το μάλλον ή ήττον μονίμου αλληλεγγύης […] η εθνική συνείδησις δεν ταυτίζεται κατ’ ανάγκην προς την πολιτικήν συνείδησιν. […] Εάν δεν αναφέρωμεν την κοινότητα οικονομικών συμφερόντων ως παράγοντα εθνικής συνειδήσεως, τούτο οφείλεται εις το ότι η κοινότης αυτή των οικονομικών συμφερόντων […] δημιουργείται συνήθως καθ’ υπέρβασιν της εθνικής αλληλεγγύης…»4
«Ο εθνικισμός γεννάται αφ’ ής στιγμής η εθνική συνείδησις παύει αρκουμένη εις την απλήν καλλιέργειαν των εφ’ ων βασίζεται αυτή αγαθών και ζητεί να επιβάλλει τας συνιστώσας τα αγαθά ταύτα αξίας και έξω των ορίων της»4 (σ.σ. αναφέρεται προφανώς στον επιθετικό εθνικισμό ή το σωβινισμό)5.
Η κρατούσα τάξη προπαγανδίζει συνήθως τον εθνικισμόν: «Η ενέργεια, αυτή της κρατούσης τάξεως οφείλεται εις συμφέροντα, των οποίων η ικανοποίηση συνδέεται με την προβολή της εθνικής συνειδήσεως […] τα συμφέροντα ταύτα είναι συμφέροντα ή πολιτικού πρεστίζ ή πνευματικά ή, τέλος, οικονομικά. […] Ενώ όπως είπαμε παραπάνω τα οικονομικά συμφέροντα δεν δύνανται να αποτελέσουν στοιχείον δημιουργίας εθνικής συνειδήσεως, χρησιμεύει πολλάκις εφ’ όσον φορέας των οικονομικών συμφερόντων είναι η κρατούσα τάξις…»4. «…Ως εκ τούτου πρέπει θεμελιωδώς να διακρίνομεν τον εθνικισμό από τον εθνισμό […]. Ο εθνικισμός είναι η εκμετάλευση της ιδεολογικής πίστεως της εθνικής συνειδήσεως, εκ μέρους τάξεως διασπώσης των φυσικήν ομογένειαν του έθνους, θέτουσα ταύτην εις την υπηρεσίαν πολιτικών και οικονομικών υπολογισμών»6. Αυτά δεν τα γράφει κανένας “αριστερός… εθνομηδενιστής”, αλλά ένας ακραιφνής δεξιός “εθνικόφρων”, καθηγητής, ακαδημαϊκός, πρόεδρος της ΕΡΕ και τελευταίος προ χούντας Πρωθυπουργός. Ο αείμνηστος Παναγιώτης Κανελλόπουλος.
Στον αντίποδα, τι λέει ο Ιωσήφ Βησσαρίονοβιτς Τζουκασβίλι (Στάλιν) για το Έθνος; “Έθνος είναι η ιστορικά διαμορφωμένη σταθερή κοινότητα ανθρώπων, η οποία εμφανίστηκε πάνω στην βάση της κοινότητας στη γλώσσα, στο έδαφος, στην οικονομική ζωή και στην ψυχοσύνθεση που εκδηλώνεται στην κοινότητα της κουλτούρας”7.
Ας κλείσουμε, γιατί το θέμα είναι ανεξάντλητο, μ’ έναν δικό μας. Τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου, πρ. Πρωθυπουργό, επονομασθένα “πατέρα της Δημοκρατίας”. Γράφει για τον εθνικισμό ότι είναι “η προσπάθεια ενός έθνους, προς επιβολήν του (της κυριαρχίας του), εντός των ορίων του, δι’ αποκρούσεως αλλοεθνούς επιβολής ή δια συγχωνεύσεως εις εν όλον των χωρισμένων μερών του αυτού έθνους” […] Εθνικισμός είναι μια μορφή εκδηλώσεως του Εθνικού αισθήματος”8.
Εξηγήσαμε με το παραπάνω, όσο γίνεται στην έκταση ενός άρθρου, τους όρους «έθνος», εθνιστής, εθνικιστής, πατρίδα. Μένει να δούμε τι είναι διεθνισμός και τι παγκοσμιοποίηση, για να εξηγήσω γιατί θεωρώ τον εθνισμό ως προϋπόθεση του διεθνισμού.
1. ΟΜΗΡΙΚΟΝ λεξικόν, Ι. Πανταζίδου, 1901.
2. «Και την ειωθυίαν αξίωσιν των ονομάτων ες τα έργα αντήλλαξαν τη δικαιώσει» (Θουκιδ. Γ. 82,4)
3. «Μεγαλη Ελληνική εγκυκλοπ., Τομ.Θ. σελ. 730, Χ.Γ. Σγουρίτσας
4. Μ.Ε.Ε, αυτόθι ως άνω, σελ. 723 Π.Κ. Κανελλόπουλος
5. Σωβινισμός: υπέρμετρη και άλογη αφοσίωση στην ομάδα (Έθνος, κράτος, φύλλο) που ανήκει, ιδιαίτερα όταν φθάνει στο σημείο μίσους και μοχθηρίας εναντίον πάσης άλλης αντιθέτου ομάδας. Ο όρος προήλθε από το γαλλικό chauvinisme, από τον Γάλλο στρατιώτη του Ναπολέοντα Νικολά Σωβέν, ήρωα των Ναπολεόντιων πολέμων. Διακωμωδήθηκε σε διάφορα θεατρικά έργα (concarde tricolore 1831, κ.α.)
6. Μεγ. Έλλ. Εγκυκλ. ΠΥΡΣΟΣ, 1928, τομ. Θ σελ. 723 Π.Κ. Κανελλόπουλος (προσαρμώστηκε λγωσσικά)
7. Σταλιν: «Ο Μαρξισμός και το Εθνικό ζήτημα», 1913
8. Αλ. Παπαναστασίου: «Ο Εθνικισμός» Εκδ. ΚΑΔΜΟΣ, σελ. 67-68
