Γιατί ένας μαθητής να θέλει να προκαλέσει σε κάποιον άλλον πόνο ή αναστάτωση; «Όποιος δεν έχει λέξεις είναι ευάλωτος» θα απαντούσε η Νατάσα Πολονύ, Γαλλίδα δημοσιογράφος και εκπαιδευτικός, συγγραφέας του δοκιμίου «Τα χαμένα παιδιά μας», που αν και έχει κυκλοφορήσει πριν από κάποια χρόνια(2006,εκδ.ΠΟΛΙΣ), παραμένει υποδειγματικό για τον θεσμό της εκπαίδευσης και τη δυσλειτουργία των σύγχρονων σχολείων. Όσο η γλώσσα βάλλεται, είμαστε σχεδόν καταδικασμένοι να καταφεύγουμε στον θυμό και στη βίαιη έκφρασή του.
Σ’ αυτή την περίοδο της ανεξέλεγκτης κρίσης, όπου οι οικογένειες διαλύονται από την ανεργία και την ανέχεια, τα παιδιά μεταφέρουν στο σχολείο ό,τι βιώνουν και συσσωρεύουν ως ατμόσφαιρα στο σπίτι. Η γλώσσα παύει να είναι, από μόνη της, επαρκής ερμηνεία.
Η Ελλάδα καταλαμβάνει υψηλή θέση σε περιστατικά ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού ή bullying όπως ονομάζεται διεθνώς. Βία λεκτική, ψυχολογική, σωματική,σεξουαλική ακόμη και διαδικτυακή ή ηλεκτρονική.Ο διαχωρισμός θύματος – θύτη είναι λανθασμένος, αφού και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για παιδιά, μπλεγμένα στα δίχτυα αυτού του νοσηρού φαινομένου.
Η σιωπή που καλύπτει παρόμοιες πράξεις είναι το αυγό του φιδιού: ο θύτης γνωρίζει ότι η συμπεριφορά του είναι τιμωρητέα, το θύμα ντρέπεται, ο δάσκαλος φοβάται να αναλάβει την ευθύνη, η οικογένεια τις περισσότερες φορές αγνοεί.Δημιουργείται ο κύκλος μιας ιδιότυπης ομερτά μεταξύ των εμπλεκομένων, που το μόνο που κάνει είναι να δηλητηριάζει τις ψυχές των μαθητών, στοιχειώνοντας τα όνειρα και τις ελπίδες τους.Μαθητές ταπεινώνονται, στοχοποιούνται, ξυλοκοπούνται λόγω χρώματος, καταγωγής, επειδή τραυλίζουν, είναι παχύσαρκοι, φοράνε γυαλιά, αριστεύουν ή μένουν στην ίδια τάξη, είναι πολύ ντροπαλοί και συνεσταλμένοι, διαφοροποιούνται .Αρκετά συχνά η έκφραση της βίας έχει στόχο τις σχολικές εγκαταστάσεις, τη σχολική περιουσία και τον περιβάλλοντα χώρο. Η σχολική βία περιλαμβάνει σε ακραίες περιπτώσεις και εγκληματικές ενέργειες.Η επιθετικότητα δεν έχει μία μόνο γενεσιουργό αιτία, εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους, τραυματίζει για να «επιστρέψει» το τραύμα που την έχει θρέψει.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι η σχολική βία έχει πολλές μορφές και ύπουλα δηλητηριάζει λειτουργία της σχολικής κοινότητας. Είναι ανάγκη να αναδείξουμε τους παράγοντες που ευνοούν την εκδήλωση του νοσηρού αυτού φαινομένου και να συμβάλουμε στην αποτελεσματική αντιμετώπισή του. Πρέπει να διαπιστώσουμε καταρχάς ότι θύτες και θύματα προέρχονται από κάθε κοινωνική ομάδα της σχολικής κοινότητας περιλαμβάνοντας άτομα από κάθε κοινωνικό στρώμα.
Στους γενεσιουργούς παράγοντεςπεριλαμβάνονται τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των μαθητών που εκδηλώνουν την επιθετική αυτή συμπεριφορά: η ελλιπής καλλιέργεια, οι βίαιες συμπεριφορές που καλλιεργούνται στο οικογενειακό περιβάλλον, η ανωριμότητα, η ανεπαρκής ή και προβληματική κοινωνικοποίηση. Άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση επιζητούν στη βία την επιβεβαίωση αλλά και ένα τρόπο να τραβήξουν την προσοχή αδιάφορων ενηλίκων. Έχει διαπιστωθεί ότι η ανεπαρκής γονική υποστήριξη και επιρροή, οι άδικες τιμωρίες και η κακοποίηση των παιδιών διαμορφώνουν βίαιες προσωπικότητες.
Συχνά ωστόσο, το σχολείο υποθάλπει τη βία γιατί μέσα σε αυτό το περιβάλλον διογκώνονται οι κάθε λογής ανισότητες και αντιθέσεις. Άλλωστε, το σχολείο ως μικρογραφία της κοινωνίας, καθρεφτίζει τα κρούσματα βίας και ανομίας που κυριαρχούν στην κοινωνία των ενηλίκων. Επίσης ο χώρος του σχολείου συμβολίζει στις συνειδήσεις των περισσότερων μαθητών την κρατική εξουσία οπότε ξεσπούν στη σχολική περιουσία όλη την εφηβική οργή. Στο σημερινό σχολείο εκλείπει η εποπτεία, καλλιεργούνται αδιάφορες –τυπικές σχέσεις, κυριαρχούν η ανωνυμία και η μαζικότητα. Επίσης, ο προσανατολισμός της σύγχρονης εκπαίδευσης καλλιεργεί ανταγωνιστικές σχέσεις, τη βαθμοθηρία, το ατομιστικό πνεύμα και από την άλλη αποδυναμώνει τη συλλογική δράση, την υγιή κοινωνικοποίησητην ουσιαστική καλλιέργεια. Η φτώχεια, οι φυλετικές – πολιτισμικές διαφορές, ο κοινωνικός αποκλεισμός καλλιεργούν ανταγωνιστικές τάσεις στο εσωτερικό της σχολικής κοινότητας. Το σχολείο εκλαμβάνεται από τους μαθητές ως κατεξοχήν χώρος καταπίεσης και καταναγκασμού που υποδαυλίζει αισθήματα μίσους και οργής των εφήβων οι οποίοι αναζητούν στη βία μία δίοδο εκτονωτικής διαφυγής. Τότε στοχοποιούνται τα εύκολα θύματα, κακοποιούνται αδύναμοι ή προβληματικοί μαθητές, βγαίνουν στην επιφάνεια ρατσιστικά πάθη και κορυφώνονται οι φυλετικές αντιπαραθέσεις και συμπλοκές. Άλλοτε ο υποβαθμισμένος , ακαλαίσθητος και παραμελημένος χώρος του σχολείου απωθεί τους μαθητές, γεννά αρνητικά συναισθήματα, γίνεται πεδίο σύστασης συμμοριών και δράσης ανήλικων παραβατών του νόμου.
Πολλά θα μπορούσαμε να πούμε για τα αίτια του φαινομένου, όμως πιστεύω ότι αξίζει να εστιάσουμε σε λύσεις και προτάσειςπου θα δώσουν διέξοδο στο πρόβλημα. . Η σχολική βία συσχετίζεται άμεσα με την εγκληματικότητα στην ευρύτερη κοινωνία και είναι δείκτης της ανοχής της. Για το λόγο αυτό, η εξάλειψή της συνδέεται με την προστασία των θεσμών και των αξιών του κοινωνικού πλαισίου. Η αντιμετώπιση του προβλήματος δεν πρέπει να εξαντλείται σε κατασταλτικά μέτρα αλλά να έχει ως άξονα την πρόληψη. Η εξυγίανση είναι ανάγκη να ξεκινήσει από την κοινωνία. Κι επειδή η αποκατάσταση της κοινωνικής ισότητας και δικαιοσύνης ακούγεται ουτοπική,θα τολμήσω να προτείνω μέτρα που αφορούν το ίδιο το σχολείο. Για παράδειγμα το σχολείο πρέπει να γίνει μια προστατευτική φωλιά που θα αγκαλιάζει όλους τους μαθητές, θα αμβλύνει τις όποιες ανισότητες και θα δίνει σε όλους τους μαθητές τις ίδιες ευκαιρίες ανεξαιρέτως. Στοιχεία, όπως η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης μέσω της επιβράβευσης και της αναγνώρισης, η συνεργασία και η παρώθηση ενισχύουν την απόκτηση νέων δεξιοτήτων και διδάσκουν στους μαθητές την ορθή διεκδίκηση των επιδιώξεών τους. Η συμμετοχή και η ενεργός δράση των μαθητών σε κοινωνικά επιθυμητές δραστηριότητες, εκτονώνει την ενέργεια και παράλληλα τους εξοπλίζει με δεξιότητες που θα αποδειχθούν χρήσιμες στην κοινωνική τους προσαρμογή. Οι πολιτικές που συμβάλουν στη βελτίωση του σχολικού κλίματος και στην ποιοτική αναβάθμιση της εκπαίδευσης, μπορούν να συμβάλουν και στην πρόληψη της βίας και του κοινωνικού αποκλεισμού, κυρίως αν ο εκπαιδευτικός έχει την κατάλληλη επιμόρφωση και πρόθεση.
Κωνσταντίνος Δημόπουλος
Αντιπρόεδρος Συνδέσμου Φιλολόγων Ναυπακτίας
