Nεοελληνική Γλώσσα Α´ Γυμνασίου: Τα είδη των προτάσεων(Θεωρία)

Πρόταση – Τα είδη προτάσεων

Η πρόταση, στην απλούστερή της μορφή, αποτελεί ένα σύνολο λέξεων που περιέχει ως απαραίτητα στοιχεία ένα υποκείμενο και ένα κατηγόρημα. Πολύ συχνά, και κυρίως στον προφορικό λόγο, ο ένας από τους δύο όρους μπορεί να μην υπάρχει στον λόγο, αλλά να εννοείται. Με την πρόταση πάντως είτε δίνεται ένα αυτοτελές νόημα είτε συμπληρώνεται το νόημα μιας άλλης πρότασης, π.χ. Η γη γυρίζει. Ο Γιάννης οδηγεί το αυτοκίνητό του. Τρέχει (ενν. το υποκείμενο). Τα παιδιά(ενν. το ρήμα, π.χ. έρχονται, φεύγουν, κλαίνε κτλ.).

Η πρόταση αποτελεί συστατικό στοιχείο του λόγου σε μια γλώσσα. Ως τέτοιο παρουσιάζει διάφορες μορφές, εκφράζει διάφορα νοήματα και συνάπτει διάφορες σχέσεις με άλλες προτάσεις. Με βάση λοιπόν αυτές τις διαφορετικές ιδιότητες γίνεται η κατηγοριοποίηση των προτάσεων ως προς τα εξής χαρακτηριστικά: α) ως προς το περιεχόμενό τους, β) ως προς την ποιότητά τους, γ) ως προς τη σχέση τους με τις άλλες και δ) ως προς τη δομή τους.

α) Ως προς το περιεχόμενό τουςοι προτάσεις διακρίνονται σε:

Προτάσεις αποφαντικές (ή κρίσης): είναι οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζεται μια γνώμη, μια κρίση ή ανακοινώνεται κάτι. Εκφέρονται σε οριστική, π.χ. Το σχολείο μας βγήκε πρώτο στους διασχολικούς αγώνες.

Προτάσεις προστακτικές (ή επιθυμίας): είναι οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζεται επιθυμία, προτροπή ή υπόσχεση. Εκφέρονται σε προστακτική και υποτακτική, π.χ. Πηγαίνετε να τον ακούσετε.

Προτάσεις επιφωνηματικές: είναι οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζονται έντονα συναισθήματα (λύπη, χαρά, έκπληξη, θαυμασμός κτλ.). Στον γραπτό λόγο συνοδεύονται με θαυμαστικό (!),ενώ στον προφορικό χαρακτηρίζονται από το ανέβασμα της φωνής, π.χ. Τι ωραίο γραπτό!

Προτάσεις ερωτηματικές: είναι οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζεται ερώτηση. Εκφέρονται σε οριστική ή υποτακτική. Εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες και ερωτηματικά επιρρήματα, όταν η ερώτηση αφορά ένα από τα συστατικά της πρότασης (ερωτήσεις μερικής άγνοιας), π.χ. Ποιος σε ενόχλησε σήμερα; Όταν η ερώτηση αφορά ολόκληρη την πρόταση (ερωτήσεις ολικής άγνοιας), δεν υπάρχει ερωτηματική αντωνυμία, π.χ. Υπάρχει καλύτερος μαθητής από τον Ιωάννου;

β) Ως προς την ποιότητά τουςοι προτάσεις διακρίνονται σε:

Προτάσεις καταφατικές: είναι οι προτάσεις που δεν περιέχουν άρνηση, π.χ. Οι δρόμοι όλοι είναι ανοιχτοί.

Προτάσεις αρνητικές (ή αποφατικές): είναι οι προτάσεις που περιέχουν άρνηση, π.χ. Οι άνθρωποι σήμερα δεν επικοινωνούν.

γ) Ως προς τη σχέση τους με άλλεςοι προτάσεις διακρίνονται σε:

Προτάσεις κύριες (ή ανεξάρτητες): είναι οι προτάσεις που κατά κανόνα μπορούν να σταθούν στον λόγο χωρίς να χρειάζεται να συνδυαστούν με μια άλλη πρόταση, π.χ. Χθες τελείωσαν τα μαθήματα.

Προτάσεις δευτερεύουσες (ή εξαρτημένες): είναι οι προτάσεις που, για να σταθούν στον λόγο, χρειάζεται να συνδυαστούν με μια άλλη πρόταση, π.χ. Όταν τελειώσουν τα μαθήματα, θα πάω στο εξωτερικό.

δ) Ως προς τη δομή τουςοι προτάσεις διακρίνονται σε:

Προτάσεις απλές: είναι οι προτάσεις που περιλαμβάνουν μόνο τους κύριους όρους της πρότασης, π.χ. Ο Ορέστης έρχεται.

Προτάσεις σύνθετες: είναι οι προτάσεις που περιλαμβάνουν περισσότερα από ένα υποκείμενα ή κατηγορούμενα, π.χ. Το βιβλίο είναι μεγάλο και πολύχρωμο.

Προτάσεις επαυξημένες: είναι οι προτάσεις που περιλαμβάνουν, εκτός από τους κύριους όρους, και άλλους προσδιορισμούς, οι οποίοι λειτουργούν ως συμπληρώματα της έννοιας που δίνουν οι κύριοι όροι, π.χ. Οι μαθητές της Α΄ τάξης είναι καλοί αθλητές.

Προτάσεις ελλειπτικές: είναι οι προτάσεις από τις οποίες λείπει κάποιος κύριος όρος, γιατί εννοείται από τα συμφραζόμενα, π.χ. [εσύ] Τι κάνεις;

Γραμματική Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Σ. Χατζησαββίδης – Αθ. Χατζησαββίδου