Λογοτεχνία: Λαογραφία-ηθογραφία
Στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα στην Ελλάδα κυριαρχεί ο ρομαντικός τρόπος σκέψης και δράσης. Το λογοτεχνικό είδος που ακμάζει είναι το καθαρευουσιάνικο ιστορικό μυθιστόρημα. Η πεζογραφική γενιά όμως του 1880 με πρωτεργάτες Βιζυηνό και Παπαδιαμάντη αρχίζουν για πρώτη φορά να εισάγουν το ηθογραφικό διήγημα. Η στροφή από το Ρομαντισμό στην Ηθογραφία έγινε και εξαιτίας της ανάπτυξης της λαογραφίας ως επιστήμης από το Νικόλαο Πολίτη. Έτσι, οι πεζογράφοι της εποχής σταματούν πια να εμπνέονται και να καταγράφουν φανταστικές υποθέσεις για νεράιδες, πρίγκιπες, δράκους, ξωτικά που ήταν το περιεχόμενο των ιστορικών μυθιστορημάτων μέχρι τότε και στρέφονται προς την ειδυλλιακή ύπαιθρο με στόχο την περιγραφή των ηθών και εθίμων του Ελληνικού λαού. Έτσι, καλλιεργείται το ηθογραφικό διήγημα το οποίο περιγράφει την Ελληνική ύπαιθρο, το ελληνικό χωριό και τους απλοϊκούς του κατοίκους. Έχει, μάλιστα, έντονο λαογραφικό χαρακτήρα.
Χαρακτηριστικά ηθογραφικού διηγήματος[1]
- Πιστή παρουσίαση της ζωής στην ελληνική ύπαιθρο, δηλαδή καταγραφή των τοπικών παραδόσεων, ηθών και εθίμων, των καθημερινών συνηθειών, του χαρακτήρα και της νοοτροπίας των Ελλήνων της εποχής.
- Οι ήρωες των ηθογραφικών διηγημάτων είναι κυρίως απλοί άνθρωποι της ελληνικής υπαίθρου.
- Όλα σχεδόν τα έργα της ηθογραφίας χαρακτηρίζονται από έντονο λυρισμό, ενώ σε πολλές περιπτώσεις η επιμονή στην εθιμογραφία και τη λαογραφία λειτουργούν αρνητικά για τη λογοτεχνική τους αξία.
- Οι ηθογράφοι εμπνέονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τα προσωπικά τους βιώματα και πολύ συχνά χρησιμοποιούν ως πλαίσιο για τα έργα τους τον τόπο καταγωγής τους (π.χ. ο Παπαδιαμάντης τη Σκιάθο).
- Ο αφηγηματικός λόγος των ηθογράφων λειτουργεί απομνημονευτικά περισσότερο παρά αυτοβιογραφικά, κατά προτίμηση, ιδίως όταν κεντρικό πρόσωπο της αφήγησης είναι ένα πρόσωπο διαφορετικό από τον ίδιο τον συγγραφέα· ο συγγραφέας είναι περισσότερο αυτόπτης μάρτυρας και δίνει πληροφορίες περιορισμένης εμβέλειας.
- Η αφήγηση αφορά στο παρόν και σε χώρους λίγο ή πολύ γνωστούς και οικείους
- Απεικόνιση χαρακτηριστικών ανθρώπινων τύπων.
- Σκηνοθετημένη αληθοφάνεια της αφήγησης, η οποία στηρίζεται συνήθως στη συστηματική χρήση του πρώτου αφηγηματικού προσώπου (τεχνική που σκοπεύει στην εξίσωση της αφήγησης με τη μαρτυρική κατάθεση) και στην εκτεταμένη χρήση των διαλόγων στους οποίους αποτυπώνεται η ιδιωματική έκφραση των ηρώων (τεχνική που σκοπεύει στη δημιουργία εντύπωσης φωνογραφικής πιστότητας).
Λαογραφικά στοιχεία[2]
- υλικός βίος και λαϊκή δημιουργία (οίκος και αυλή, τροφές και ποτά, ενδύματα και καλλωπισμός, λαϊκές τέχνες),
- πνευματικός βίος (λατρεία, θρησκευτική ζωή, δημώδης μετεωρολογία, φυτά, ζώα, μύθοι, παραδόσεις, παροιμίες, αινίγματα, λαϊκό θέατρο κ.α.)
- κοινωνικός βίος (καθημερινά έθιμα, παιχνίδια, σχολική ζωή κ.α.).
[1] Η Ηθογραφία είναι λογοτεχνικό ρεύμα.
[2] Η Λαογραφία είναι επιστήμη
