Σε όχι και πολύ παλιούς καιρούς αυτή την περίοδο του τέλους των εξετάσεων στα σχολεία της χώρας μας βλέπαμε κάποιους μαθητές να καίνε τα βιβλία τους. Και απορούσε δικαίως η ελληνική κοινωνία για τη βαρβαρότητα της εικόνας και θλιβόμαστε εμείς οι εκπαιδευτικοί, γιατί νιώθαμε υπόλογοι γι’ αυτή την αντιπνευματική συμπεριφορά και βιώναμε έναν συμβολικό θάνατο της παιδαγωγικής μας πρότασης και μια ήττα του εκπαιδευτικού μας έργου.
Τώρα έχει πάψει αυτή η φρικτή εικόνα, της φωτιάς που δεν φωτίζει αλλά που οδηγεί στα πιο βαθιά σκοτάδια. Και έχουμε κάπως καταλαγιάσει. Αλλά πρέπει να θέσουμε ένα νέο ερώτημα. Ποια είναι η μετεξέλιξη της παλιότερης εικόνας; Τι γίνονται τα σχολικά βιβλία; Ένας απίθανα μεγάλος αριθμός βιβλίων, ένας ανεκτίμητος πνευματικός θησαυρός, για πού «ταξιδεύει» και πώς συνδέεται με την πνευματική ζωή του τόπου μας; Και επειδή θεωρώ ότι δεν τυγχάνουν της επιμέλειας και της ζεστασιάς που απαιτεί η φύση τους, θέλω να κάνω μια πρόταση που έχει τέσσερις ευρείες ομάδες αποδεκτών.
α) Οι εκπαιδευτικοί και των τριών βαθμίδων σπάνια έχουν διαβάσει έστω και «διαγώνια» ή έχουν ξεφυλλίσει τα σχολικά βιβλία, αν και αυτό είναι άκρως αναγκαίο τόσο για το εκπαιδευτικό τους έργο όσο και για τη συγκροτημένη αντίληψη που οφείλουν να έχουν για το περιεχόμενο της μόρφωσης των εκπαιδευόμενων. Σε μερικές περιπτώσεις όπου υπάρχει γειτνίαση μεταξύ της βαθμίδας του εκπαιδευτικού και εκείνων της προηγούμενης και της επόμενης βαθμίδας είναι άκρως απαραίτητο έστω ένα πρόχειρο διάβασμα των σχετικών με το γνωστικό μάθημα που διδάσκει βιβλίων. Για παράδειγμα, ένας μαθηματικός του Γυμνασίου θα πρέπει να έχει ρίξει μια ματιά στα βιβλία αριθμητικής κλπ του Δημοτικού για να γνωρίζει το εκπαιδευτικό υπόστρωμα των μαθητών του αλλά το ίδιο πρέπει να κάνει και για τα βιβλία του Λυκείου για να βλέπει τι απαιτείται στη συνέχεια. Επιπλέον θεωρώ ότι είναι αναγκαία και μια ανάγνωση σταδιακά όλων των βιβλίων και όχι μόνο των σχετικών με τα διδασκόμενα από κάθε εκπαιδευτικό μαθήματα. Είναι πολύ χρήσιμο και ως εκπαιδευτικό εργαλείο αλλά και ως «μορφωτική αποσκευή» για να έχει ο εκπαιδευτικός μια πλήρη εικόνα του μαθησιακού στερεώματος των μαθητών του.
β) Οι γονείς αλλά και οι παππούδες και οι γιαγιάδες των μαθητών θεωρώ ότι θα κερδίζουν πολλαπλά όταν διαβάζουν σχολικά βιβλία και φυσικά αναφέρομαι γι’ εκείνα τα βιβλία που έχουν τη δυνατότητα κατανόησης. Πρώτον, δείχνουν στα παιδιά τους ότι τα σχολικά βιβλία είναι πολύτιμα γι’ όλους και όχι μόνο για τη σχολική ζωή μορφοποιώντας έτσι μια μορφωτική κουλτούρα. Δεύτερον, διαμορφώνουν μια τεκμηριωμένη γνώμη και άποψη για το τι διδάσκεται στο σχολείο σήμερα και επιπλέον μπορούν να κάνουν συγκρίσεις με τη δική τους μαθητική ζωή. Τρίτον, κατανοούν καλύτερα τα παιδιά τους αφού γνωρίζουν και τον κόσμο της μάθησής τους και τα σχολικά ζητήματα που τους απασχολούν. Βέβαια πολλοί γονείς βοηθούν τα παιδιά τους στο διάβασμα και αυτό είναι μια ενέργεια απόλυτα ορθή.
γ) Οι μαθητές και οι μαθήτριες πρέπει να καλλιεργήσουν μια βαθιά αγάπη για τα βιβλία και τη γνώση και παράλληλα να συνειδητοποιήσουν ότι η δημιουργία του μέλλοντός τους θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη σχέση τους με τα σχολικά βιβλία. Ανεξάρτητα από το γεγονός της σημερινής κρίσης και της διαπίστωσης ότι και οι πτυχιούχοι δεν βρίσκουν εργασία ανάλογη των σπουδών τους, οφείλουν να αγωνιστούν γιατί νέος σημαίνει ότι έχει φιλοδοξίες και όνειρα και πίστη στον εαυτό του ότι μπορεί να διαμορφώσει τη ζωή του καταπώς αυτός θέλει. Τα σχολικά βιβλία λοιπόν είναι αυτά που ανοίγουν ορίζοντες στο μέλλον τους. Μετά από χρόνια θα επιζητούν π.χ. τη Φυσική που τώρα τους «ταλαιπωρεί», γιατί συνδέεται με το «επίμονο διάβασμα» της εισαγωγής στο πανεπιστήμιο και θα ψάχνουν στις σελίδες της να βρουν σημάδια και σημειώσεις από τη μαθητική τους ζωή για να συναντήσουν την παλιά τους αγωνία και ελπίδα. Με δεδομένο ότι θα νοσταλγήσουν αυτά τα σχολικά βιβλία, θεωρώ ότι είναι φρόνιμο – αν όχι όλα αλλά έστω τα πιο αγαπημένα τους – να τα φυλάξουν, γιατί αργότερα θα τα βλέπουν με πολλή ευχαρίστηση.
δ) Οι Δημόσιες και όχι μόνο βιβλιοθήκες πρέπει να έχουν τα σχολικά βιβλία στην πνευματική αγκαλιά τους, για πολύ απλούς και βασικούς λόγους. 1) Για να καλλιεργήσουν την εικόνα ότι το σχολικό βιβλίο δεν είναι μόνο σχολικό. 2) Για να μπορεί κάποιος να βρει τα σχολικά βιβλία αν δεν υπάρχουν στο σπίτι του. 3) Για να μελετώνται γιατί είναι καρπός μιας ούτως ή άλλως μοναδικής θεσμικής και άρτιας εν πολλοίς εκπαιδευτικής και επιστημονικής αξιολόγησης.
Τα σχολικά βιβλία για κάθε χώρα – και ιδιαίτερα για τη δική μας όπου έχουμε (κακώς) το θεσμό του ενός διδασκόμενου βιβλίου – είναι η πιο σταθερή πνευματική παρακαταθήκη του λαού. Αν τα παιδιά από την μικρή τους ηλικία βλέπουν μια κοινωνία να έχει αγκαλιάσει το θησαυρό των σχολικών βιβλίων, δεν θα έχει μια πολύ θετική στάση απέναντί τους πριν ακόμα ξεκινήσει το μακρύ ταξίδι μαζί τους; Υπάρχει κάτι άλλο που να συνδέει σχεδόν όλους τους πολίτες μιας χώρας με τόσο απόλυτο και συνεκτικό τρόπο;
