«Το φιλότιμο για τους Έλληνες είναι σαν την αναπνοή. Ένας Έλληνας δεν είναι Έλληνας, χωρίς αυτό. Αυτός θα μπορούσε κάλλιστα, να μην είναι ζωντανός», Θαλής, Έλληνας φιλόσοφος. «Ο άνθρωπος, χωρίς φιλότιμο, είναι τιποτένιος. Το φιλότιμο είναι εκείνος ο μοχλός, με τον οποίο μπορεί κάποιος να μετατοπίσει τη γη», Ιβάν Τουργκένιεφ, Ρώσος μυθιστοριογράφος. Το ελληνικό μεγαλείο, που ούτε πωλείται, αλλά ούτε ανταλλάσσεται, το θέμα του άρθρου, αυτής της εβδομάδας. Το μοναδικό μας φιλότιμο είναι εκείνο εξάλλου, που κάνει τη μικρή Ελλάδα διαχρονικά να ξεχωρίζει, ανάμεσα σε όλες τις υπόλοιπες χώρες του πλανήτη. Τιμή μας είναι λοιπόν, που αδυνατούν οι υπόλοιποι, έστω και να το περιγράψουν, πόσο μάλλον να το μεταφράσουν, επαρκώς και επί της ουσίας.
Κατ’ αρχάς, είναι απαραίτητο να προσεγγίσω φιλολογικά τη λέξη, που κανένας παγκοσμίως δεν έχει μπορέσει να μεταφράσει, ώστε να εκφράσει τον τρόπο ζωής και την ανώτερη αρετή των Ελλήνων, από την αρχαιότητα έως σήμερα. Τη διαιρώ λοιπόν, στις δύο λέξεις που τη συνθέτουν: «φιλέω» + «τιμή». Το ρήμα «φιλέω» διακρίνεται για την εξελικτική του ερμηνεία, με την πάροδο των χρόνων. Ορίζοντας ως χρονική αφετηρία τα ομηρικά χρόνια, «φιλέω» σήμαινε «φιλοξενώ», «φέρομαι ευγενικά», «φιλεύω». Μετά τα ομηρικά χρόνια, απέκτησε την έννοια του «αγαπώ» και «εγκρίνω». Η σημασία του «συνηθίζω» προστέθηκε έπειτα στις προηγούμενες, όπως και η αμοιβαιότητα των θετικών συναισθημάτων, με το αντίστοιχο παθητικό, να εκφράζει το αντικείμενο αγάπης και τιμής.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα προαναφερθέντα, αντιλαμβανόμαστε ήδη, ότι ναι μεν είναι πολυσήμαντο το πρώτο συνθετικό της λέξης «φιλότιμο», όμως ερμηνεύεται επαρκώς και κάλλιστα θα μπορούσε να μεταφραστεί. Το δεύτερο συνθετικό είναι όμως, αυτό που κάνει τη διαφορά, σε συνδυασμό φυσικά με το πρώτο. Η ελληνική τιμή έχει χαραχτεί τόσο ένδοξα, ανά τους αιώνες, στη συνείδηση όλων παγκοσμίως, που οποιαδήποτε λεκτική συνώνυμη προσέγγιση, θα στερούσε μέρος του μεγαλείου της. Η ελληνική τιμή… τιμή δεν έχει, γι’ αυτό και είναι ανεκτίμητη και μοναδική, αποτελώντας μαζί με τη συνείδηση, υποκείμενο όρκου, αντί του Θεού. Μία μόνο λέξη, περιλαμβάνει όσα σημαίνουν χίλιες λέξεις μαζί… και το κυριότερο; Εμπεριέχει όσα σπουδαία έχουν αποδείξει εμπράκτως οι πρόγονοί μας, ότι μας χαρακτηρίζουν διαχρονικά, είτε το αξίζουμε πλέον όλοι, είτε όχι.
Όπως σε κάθε τι με απασχολεί, πρωτίστως ως άνθρωπο και δευτερευόντως ως φιλόλογο, έτσι και σε αυτή την πολυσυζητημένη λέξη, αναζητώ την ουσία. Ποιο είναι το νόημα δηλαδή, για να ασχολούμαι εγώ ή οποιοσδήποτε, με μία «λεξούλα», που καμία αξία δεν αποκτά πλέον, από την ανικανότητα κάποιων, να εφαρμόσουν πλέον εμπράκτως, ακόμα και τα ίδια τους τα λεγόμενα; Η ουσία, λοιπόν, βρίσκεται στην ίδια την ελληνική τσίπα και συνείδησή μας, που πηγάζει από το πάντρεμα βαρυσήμαντων εννοιών, που γέννησαν αυτή τη λέξη και προικίζουν άπαντες, από τη γέννησή μας.
Η σύζευξη της τιμιότητας, της αξιοπρέπειας, της γενναιότητας, της υπερηφάνειας και της γενναιοδωρίας, στην ουσία τους και στην έμπρακτη εφαρμογή τους, είναι το ελληνικό φιλότιμο. Η ίδια η ελληνική ψυχή και υπόστασή μας είναι το ελληνικό φιλότιμο. Χάρη στο ελληνικό φιλότιμο, μοιραστήκαμε αφιλοκερδώς με όλο τον κόσμο, τα Γράμματα, τις Τέχνες, τη Δημοκρατία και τις βασικότερες αρχές και έννοιες του Πολιτισμού. Για το ελληνικό φιλότιμο χύθηκε άφθονο ελληνικό αίμα, προς διάσωση της ανθρώπινης αλληλεγγύης, αξιοπρέπειας και ελευθερίας. Το ελληνικό φιλότιμο αποτελεί τελικά, το μεγαλύτερο φόβο και τρόμο, κάθε εταίρου και κάθε πολιτικού αρχηγού, καθώς είναι ένας ορμητικός χείμαρρος, που αν ξεχυθεί… θα βουλιάξουν όλοι!
