«Ζεῦ πάτερ οὐ μέν καλόν ὑπέρβιον εὐχετάασθαι»
(Όμηρος, Ιλιάς, Ρ, 19)
(= Δία πατέρα, δεν είναι ωραίο να καυχιέται κανείς υπερβολικά, να κομπάζει)
Αποστομωτική και εύστοχη απάντηση του Μενελάου στον Εύφορβο, τον γιο του Πάνθου που μετά το ύπουλο – πισώπλατο χτύπημά του στον Πάτροκλο, τον απειλούσε πως θα του αφαιρέσει τη γλυκιά ζωή του.
«τήν οἴησιν προκοπῆς ἐγκοπήν»
(Ηράκλειτος, 540-470, Fragment 131, 2)
(= η έπαρση είναι εμπόδιο στην προκοπή)
«Ὕβριν χρή σβεννύναι μᾶλλον ἤ πυρκαϊήν»
(Ηράκλειτος, 540-470, Fragment 43,1)
(= την υπεροψία / αλαζονεία πρέπει κανείς να σβήνει περισσότερο, παρά την πυρκαγιά)
«Ζεύς τοι κολαστής τῶν ὑπερκόμπων ἄγαν φρονημάτων ἔπεστιν, εὔθυνος βαρύς»
(Αισχύλος, 525-456, “Πέρσαι” στίχ. 827-828)
(= Ο Δίας ασφαλώς στις αλαζονικές τις έξω από το μέτρο σκέψεις, είναι τιμωρητής κατόπιν, διορθωτής βαρύς/αυστηρός)
«Μή ἄρχε ὑβρίζειν»
(Ιωάννης Στοβαίος, 3ος μ.Χ., “Ανθολόγιον” βιβλίο Γ’, 1, 173)
(= να μην κυβερνάς/εξουσιάζεις με αλαζονεία)
«Ζεύς γάρ μεγάλης γλώσσης κόμπους ὑπερεχθαίρει»
(Σοφοκλής, 496-406, “Αντιγόνη”, στίχ. 127)
(= Ο Δίας απεχθάνεται τα φουσκωμένα/παχιά λόγια του κομπασμού / αλαζονείας)
«Ὑπερηφανία μέγιστον ἀνθρώποις κακόν»
(Μένανδρος, 342-291, “Γνώμαι”, 515)
(= η υπεροψία είναι πολύ μεγάλο ελάττωμα για τους ανθρώπους)
«Ἀλαζονεία ἕξις προσποιητική ἀγαθοῦ ἤ ἀγαθῶν τῶν μή ὑπαρχόντων»
(Πλάτων, 427-347, “Ορισμοί”, 416α, 10)
(= η αλαζονεία είναι μια υποκριτική συνήθεια του καλού ή των καλών που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα)
“ΜΗΔΕΝ ΑΓΑΝ”, ένα από τα τρία δελφικά παραγγέλματα που κοσμούσαν το αέτωμα του ναού του Απόλλωνος στους Δελφούς και αποδίδεται στον Χίλωνα τον Λακεδαιμόνιο τον σοφό.
Με την αρχαιότατη αυτή προτρεπτική ρήση η αρχαιοελληνική σκέψη σε μια πρώιμη για την ανθρωπότητα εποχή καθιέρωσε το μέτρο ως αρχή του βίου. Ο άνθρωπος πρέπει ν’ αποφεύγει την υπερβολή καθώς και την έλλειψη σ’ όλες τις εκδηλώσεις του βίου του και όταν ομιλεί και όταν ενεργεί και όταν σκέπτεται.
Το μέτρο για τους προγόνους μας ήταν έκφραση του ιδανικού, όπως δηλώνεται από την περίλαλη φράση“ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ”. Οι πρόγονοί μας εξιδανίκευσαν το μέτρο και θεοποίησαν την αρμονία.
Ο εγωισμός, η εγωπάθεια είναι γενεσιουργός αιτία πολλών ελαττωμάτων που δεν είναι πάντοτε ανώδυνα. Η ισχυρογνωμοσύνη και η φλυαρία είναι από τα πιο ενοχλητικά. Για τον ισχυρογνώμονα καμμία εκτός από τη δική του γνώμη δεν είναι αποδεκτή. Περισσότερο ανυπόφορος από τον άνθρωπο που έχει πάντα δίκιο είναι αυτός που νομίζει ότι έχει πάντα δίκιο. Η φλυαρία εξ’ άλλου, η ανίατη νόσος των ανοήτων, κατ’ εμέ επιδημία της εποχής μας, δείχνει ψυχική ελαφρότητα και κενότητα. Ένας από τους βαθυστόχαστους Έλληνες ποιητές ο Κωστής Παλαμάς συγκεντρώνει σε μια μόνο λέξη τις ιδέες του για την αληθινή αυτή μάστιγα της εποχής μας, την πολυλογία, γράφοντας: «άκουε». Μόνο όταν μάθουμε να ακούμε και να σιωπούμε θα μπορέσουμε και να μιλούμε σωστά. Στο Β’ Λόγο “ο Δουλευτής” , του Δωδεκαλόγου του Γύφτου, ο παλαμικός λόγος ορίζει κατηγορηματικά ότι το μεγαλείο του ανθρώπου βρίσκεται στην ταπείνωσή του, τη μετριοφροσύνη του:
Σίμωσε, άπλωσε το χέρι, βόηθα,
γίνε δουλευτής
ταίριαζε, άκουε, φρόντιζε και ρώτα,
γείρε, αν θέλεις να υψωθείς,
νίκη σου, ανυπόταχτε, σ’ εσέ να πεις:
“Υποτάξου πρώτα!”
Η προσταγή του αυτή βεβαιώνει πόσο είναι, απαραίτητο να επιβληθεί ο άνθρωπος στο κακό και ιδιοτελές έτερον εγώ του, «alter ego», να υποτάξει τη βούλησή του στη σκέψη, να χαλιναγωγήσει τα ένστικτα, τα πάθη, τις αδυναμίες του. Η αυτοπειθαρχία επιφέρει το αποτελεσματικότερο κτύπημα στον εγωισμό, στις υπέρμετρες προσωπικές φιλοδοξίες και στις ανεξέλεγκτες επιθυμίες.
Κρατάει τον καθένα μας στο επίπεδο του αμοιβαίου σεβασμού, καλλιεργεί και προωθεί την πραγματική ελευθερία που απέχει πολύ από την ασυδοσία και το νόμο, τον πρωτόγονο της ζούγκλας «Homo homini lupus» (= o άνθρωπος για τον άνθρωπο είναι λύκος).
Όποιος από υπεροψία, ματαιοδοξία και αλαζονεία θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο απ’ τους άλλους είναι πολύ μικρός. Ο υπέρμετρος εγωισμός, η υπερφροσύνη αποδεικνύει ότι η πνευματική του συγκρότηση είναι ελλιπής και η ψυχική του καλλιέργεια ατελής. Αποκαλύπτει ψυχική αναπηρία και ημιμάθεια που είναι χειρότερη της αμάθειας.
Η ταπεινοφροσύνη είναι μια αρετή που δεν πληρώνεται ποτέ ακριβά, έλεγε ο Γάλλος ποιητής Πωλ Κλωντέλ (1868-1955).
Η έπαρση αποτελεί παράβαση του ανθρώπινου μέτρου. Κίνητρό της είναι ο υπερτροφικός εγωισμός. Ο επηρμένος συμπεριφέρεται αλαζονικά και καταντά αντικοινωνικός.
Οι αρχαίοι πρόγονοί μας ταύτιζαν την έπαρση με τη λέξη “ΥΒΡΙΣ”. Ο υβριστής διακρινόταν για την προκλητική συμπεριφορά του προς τα θεία και τα ανθρώπινα. Για το λόγο αυτό η τιμωρία ήταν σκληρή και αμείλικτη από θεούς και ανθρώπους. Ειδικότερα, βαριά έπεφτε η τιμωρία του Δία, όπως αναφέρει ο Αισχύλος “Πέρσαι” στιχ. 827/8, στη μεγάλη έπαρση των ανθρώπων.
Ο σύγχρονος άνθρωπος επαίρεται για τα τεχνολογικά του επιτεύγματα. Θαμπωμένος και θολωμένος από το θαύμα της τεχνογνωσίας πιστεύει στις ανεξάντλητες δυνάμεις του και κομπορρημονεί. Νομίζει πως είναι υπεράνθρωπος και λησμονεί πως είναι άνθρωπος.
Ο υπερόπτης ξεπερνάει τα επιτρεπτά όρια σ’ όλους σχεδόν τους τομείς της δραστηριότητάς του. Φαντάζεται τον εαυτό του ικανό σε πολλά θέματα και νιώθει το συναίσθημα της υπεροχής. Πιστεύει υπερβολικά στις δυνάμεις του και τις προσωπικές του ιδέες και αντιλήψεις.
Αυτό τον τύπο ανθρώπου καυτηρίασε και στιγμάτισε έντονα το αρχαιοελληνικό πνεύμα, ιδιαίτερα η δραματική ποίηση. Το πρόσωπο που καυχιόταν για τα πλούτη του, τα αξιώματά του, τη δύναμή του, τελικά έχανε όλα τα αγαθά ακόμη και τη ζωή του (ΥΒΡΙΣ – ΑΤΗ – ΝΕΜΕΣΙΣ- ΤΙΣΙΣ).
Ο υπερόπτης περιφρονεί τα ηθικά αιτήματα του συνανθρώπου του και θέλει να επιβάλει τις δικές του ιδέες και απαιτήσεις. Με τον τρόπο αυτό έρχεται σε αναπόφευκτη σύγκρουση με τη θέληση των πολλών και τελικά αποκτά αντικοινωνικότητα.
Η “Αντιγόνη” του Σοφοκλή διδάσκεται στη Β’ Λυκείου επί ένα 2ωρο εβδομαδιαίως, όλη τη διδακτική χρονιά, αλλά εσκεμμένως, αποσπασματικά και σπασμωδικά όπως όλα τα κείμενα της Αρχαίας και Νέας ελληνικής Γραμματείας, για να μην αποκτήσουν οι μαθητές μια ολοκληρωμένη ιδέα για το κάθε έργο.
Οι στίχοι που διδάσκονται συνολικά δεν ξεπερνούν τους 700, ήτοι το μισό θεατρικό έργο.
Τα περίφημα και περήφανα λόγια του χορού στο τέλος της τραγωδίας είναι αποκαλυπτικά, προφητικά, διαχρονικά και επίκαιρα και συμπυκνώνουν την ουσία της τραγωδίας.
Η σωφροσύνη (= το μέτρον), η εγκράτεια και η ευσέβεια αποτελούν τον θεμέλιο λίθο της ανθρώπινης ευδαιμονίας. Η τιμωρία των αλαζόνων γίνεται δάσκαλός τους. Η ηθική τάξη, που είχε τόσο διασαλευτεί και ανατραπεί, αποκαθίσταται με την τιμωρία του Κρέοντα, για την ύβρη του απέναντι στους θεούς και το εθιμικό δίκαιο. Τα εξόδια λόγια του χορού ολοκληρώνουν την κάθαρση της τραγωδίας.
«Μεγάλοι δέ λόγοι, Μεγάλας πληγάς τῶν ὑπεραύχων
γήρᾳ τό φρονεῖν ἐδίδαξαν».
(= οι καυχησιολογίες, οι μεγάλες προεκλογικές υποσχέσεις και δεσμεύσεις, οι φαφλατολογίες* των υπερήφανων / αλαζόνων ανθρώπων, αφού υποστούν μεγάλες τιμωρίες τούς διδάσκουν συνήθως στα γεράματά τους τη φρόνηση, το πώς να σκέφτονται ορθά.
σχόλιο: Έτσι οι μαθητές μαθαίνουν να μισούν το αρχαίο πραγματικό θέατρο, που είναι ο ακρογωνιαίος λιθος της Δημοκρατίας και της Ψυχικής Ισορροπίας του ατόμου και εθίζονται στο σύγχρονο θέατρο του παραλόγου, που είναι οι συνεδριάσεις των εθνοπατέρων στη Βουλή με τα άδεια έδρανα που παρακολουθούμε στην τηλοψία.
«Θα ήθελα προσωπικά να συμβάλω στο να μην είναι το ΑΥΡΙΟ απλώς ένα άλλο όνομα για το ΣΗΜΕΡΑ»
Ας πάψουμε λοιπόν να είμαστε: Γλωσσο-κηλο-κόμποι (= οι τερπόμενοι με τις μεγαλαυχίες τους)
Προδοσι-κόμποι (= οι προδίδοντες τις υποσχέσεις τους)
Κομπο-φακελο-ρρήμονες (= κομπορρήμονες, καυχησιάρηδες)
και ας γίνουμε: Α-φιλό-κομποι (οι μη αγαπώντες τον κομπασμό).
* φα-φρατολογίες από το επιτατικό φα+αφρατο+λογία = εκφωνώ αφράτους λόγους, που περιέχουν δηλαδή σκέτο-κούφιο αέρα, αερολογίες).
Πέτρος Ιωαννίδης
Καθηγητής φιλόλογος του 2ου ΓΕΛ Βούλας
Πηγή: www.ebdomi.com
