Για τις “Νεφέλες” του Αριστοφάνη: (3.9) Η Έξοδος (1675-1737 Στ.)

Η ΕΞΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΚΩΜΩΔΙΑ

Το τελευταίο, καταληκτικό τμήμα ενός αρχαίου ελληνικού δράματος, κωμικού ή τραγικού, ονομάζεται Έξοδος. Ο όρος αναφέρεται στην αποχώρηση του χορού, η οποία σημαίνει και την ολοκλήρωση της δράσης. Ο όρος ἔξοδος αντιστοιχεί στον όρο εἴσοδος (ήπάροδος), που δηλώνει την έλευση του χορού στην ὀρχήστραν στην αρχή του έργου, μετά τον Πρόλογο. Στα πιο πρώιμα στάδια της εξέλιξης του δράματος, Πρόλογος δεν υπήρχε· η είσοδος του χορού ξεκινούσε την παράσταση, όπως η έξοδός του σήμαινε το τέλος της. Από τους όρους αυτούς και μόνο αντιλαμβάνεται κανείς τη μεγάλη σημασία του χορού στην αρχαία ελληνική παράσταση και κατ᾽ επέκταση πόσο σπουδαία είναι η κατανόηση του ρόλου του για την ορθή ερμηνεία του δράματος.

Η ΕΞΟΔΟΣ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΚΩΜΩΔΙΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ «ΝΕΦΕΛΕΣ»

Στην κωμωδία, η Έξοδος είναι συνήθως ένα μεγάλο, θορυβώδες, κάποτε και «πικάντικο» γλέντι (με απελευθερωμένα τα σώματα και τα μυαλά στο πνεύμα της λατρείας του θεού Διονύσου). Καταλήγοντας η Κωμωδία γιορτάζει τον θρίαμβο του Kωμικού Ήρωα συνήθως με ένα γάμο, μια θρησκευτική γιορτή, έναν κῶμο, κ.τ.ό.

Οι «Νεφέλες» όμως — αναμενόμενο πια! — αποκλίνουν από τα συνηθισμένα και σε αυτό το σημείο. Αντί με γλέντι, το έργο μας τελειώνει με μια πράξη βίας και καταστροφής, η οποία μάλιστα δεν είναι καν καθαρτική. Γιατί ο εμπρησμός του Φροντιστηρίου απονέμει μεν κάποιας μορφής δικαιοσύνη, επιβάλλει στον Σωκράτη την τιμωρία που του αναλογεί, αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι με τον τρόπο αυτό αναστρέφεται η αρνητική κατάσταση που το Φροντιστήριο έχει προκαλέσει· δεν είναι καθόλου σαφές ότι οι ανήθικες πρακτικές, οι αρρωστημένες νοοτροπίες και η ηθική κατρακύλα έχουν πράγματι υποστεί καίριο πλήγμα.

Ο Φειδιππίδης, ο νέος, το μέλλον της Αθήνας, δεν αλλάζει καθόλου· παραμένει προσκολλημένος στους δασκάλους του και τις διδαχές τους.

Το τέλος του έργου είναι εξίσου ειρωνικό όσο και η προηγούμενη εξέλιξή του. Η αίσθηση που μας δίνει ο εμπρησμός του Φροντιστηρίου είναι ότι πρόκειται για πράξη που ικανοποιεί μεν τα πιο ταπεινά εκδικητικά μας ένστικτα, αλλά που δεν λύνει πράγματι το πρόβλημα, απλούστατα επειδή αυτό βρίσκεται πολύ πιο βαθιά.

Ολόκληρο το άρθρο στη σελίδα antonispetrides.wordpress.com