Η αλλαγή ή μη της κοινωνίας είναι ένα από τα πιο βασικά στοιχεία της ιδεολογικής και της πολιτικής αντιπαράθεσης μεταξύ των προοδευτικών και των συντηρητικών κομματικών δυνάμεων. Αποτελεί την τομή, την κύρια διαχωριστική γραμμή στο πεδίο των πολιτικών ιδεών και κοσμοθεωρήσεων και διαμορφώνει εν πολλοίς και την αντίστοιχη πολιτική δράση.
Βέβαια σε κάθε περίπτωση, ως αλλαγή δεν εννοούμε τη βαθμιαία μεταβολή που λαμβάνει χώρα ούτως ή άλλως σε μια δεδομένη κοινωνία και σε κάθε ιστορική περίοδο αλλά μια ριζοσπαστική ανατροπή ως αποτέλεσμα της δράσης συγκεκριμένων πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων είτε με τη μορφή μιας επαναστατικής διεργασίας είτε με τη μορφή βαθιών μεταρρυθμιστικών εγχειρημάτων. Τα προβλήματα που συνδέονται με το εν λόγω ερώτημα έχουν πολλές όψεις αλλά θα σταθούμε στα πιο καθοριστικά – κατά τη γνώμη μας – πεδία αναφοράς.
α) Ποια είναι η κατεύθυνση των αλλαγών, ποια είναι η κοινωνία που θέλουμε να δημιουργήσουμε; Οι επιδιωκόμενοι στόχοι μιας κοινωνικής αλλαγής αποτελούν τον πιο κρίσιμο παράγοντα αφού αποτελούν τη μαγιά των όποιων μεταβολών του υπάρχοντος κοινωνικού στάτους αλλά και συνθέτουν την απτή εικόνα ενός νέου οράματος. Στη σημερινή φάση, του ύστερου καπιταλισμού, δεν διαφαίνεται ότι υπάρχει ένα μοντέλο που να συσπειρώνει και να επικρατεί στους κοινωνικούς αγώνες. Παλιότερα μιλούσαμε για τον «πρώτο», το «δεύτερο» και τον «τρίτο δρόμο» προς το σοσιαλισμό, αλλά σήμερα δεν διαφαίνεται κάτι συγκεκριμένο και ο προσδιορισμός του στόχου των αλλαγών είναι γενικός και αόριστος με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα εκείνο του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. που μιλάει για «έναν άλλο κόσμο», όπου ο καθένας μπορεί να τον ορίζει όπως θέλει και όπως τον ονειρεύεται, αλλά στο πεδίο της εφαρμοσμένης πολιτικής να εφαρμόζεται η πιο σκληρή ταξική και ακραία νεοφιλελεύθερη πολιτική! Να φύγει λοιπόν το καπιταλιστικό σύστημα αλλά να έλθει τι; Κανένας δεν ξέρει. Ακόμα και οι τελευταίες ιστορικές αναφορές των άλλοτε κραταιών «σοσιαλιστικών κρατών», όπως η Κίνα και η Κούβα, έχουν μετασχηματιστεί σε καπιταλιστικά κράτη και παραμένει μόνο η Β. Κορέα να φυλάει κάποιακάρβουνα μέσα στους σωρούς της στάχτης. Αλλά ποιος μπορεί να αναφερθεί σοβαρά στο αντιδημοκρατικό και ανελεύθερο έκτρωμα αυτής της χώρας;
β) Ποια είναι τα υποκείμενα των αλλαγών και ποιοι ωφελούνται απ’ αυτές; Προφανώς αυτοί που θέλουν να αλλάξουν το υπάρχον βάρβαρο καπιταλιστικό σύστημα είναι η μεγάλη πλειοψηφία των λαών και των εργαζομένων και οι προοδευτικές κοινωνικές, πολιτικές και κομματικές δυνάμεις. Ωστόσο, είναι τόσο έντονες οι μεταξύ τους διαιρέσεις που δεν μπορούν να ενοποιηθούν στην πράξη. Έχουμε τμήματα που ξεκινούν από το χώρο των αναρχικών και των τροτσκιστών και που τελειώνουν σε ήπια σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Δεν υπάρχει καμιά δυνατότητα σύμπλευσης ούτε και για τα πιο απλά και για τα πιο θεμελιώδη ζητήματα του κοινωνικών δράσεων (ειρήνη, φτώχεια, αντιφασιστικό κίνημα…) και επομένως όλη αυτή η πανσπερμία δεν προκαλεί μια συνισταμένη πολιτικών αλλαγών. Άλλωστε με το μνημονιακό εγχείρημα της κυβερνώσας αριστεράς του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. πολλά πράγματα αλλάζουν επί τα χείρω…
γ) Υπάρχουν οι αντικειμενικές συνθήκες για τη δρομολόγηση αυτών των αλλαγών; Εδώ προφανώς δεν υπάρχουν και κάποιοι συγκεκριμένοι δείκτες, για να αποτιμηθεί με πιστότητα αυτό το πεδίο. Οι συνθήκες ωριμάζουν μέσα από τους αγώνες, ισχυρίζονται οι πιο μαχητικοί των κοινωνικών αλλαγών, ενώ οι περισσότεροι ή εκτιμούν ότι ο καπιταλισμός ελέγχει σε μεγάλο ή και σε απόλυτο βαθμό τα μέσα παραγωγής ή θεωρούν ότι δεν έχουμε την ανάπτυξη των κοινωνικών αγώνων και την ταξική συνειδητοποίηση στους κόλπους των εργαζομένων σε τέτοιο βαθμό ώστε να προκληθούν ρωγμές στο σύστημα πολύ περισσότερο μάλιστα να το ανατρέψουν. Το «υποκειμενικό» ποτέ δεν ήταν και δεν μπορεί να είναι διαχωρισμένο από το «αντικειμενικό», αφού η διαλεκτική αντίθεσή τους και ενότητά τους είναι σε διαρκή ρευστότητα και δεν υπάρχει σαφές σημείο «μακράν της ισορροπίας», το οποίο γεννάει και την νέα όψη των πραγμάτων.
δ) Με ποιο τρόπο θα γίνουν οι αλλαγές, πώς θα πάρουν οι εργαζόμενοι τα μέσα παραγωγής; Και εδώ τα πράγματα δεν είναι αισιόδοξα. Στην ιστορία οι μεγάλες ιστορικές ανακατατάξεις είχαν απόλυτα επαναστατικό χαρακτήρα με γενικευμένη εξέγερση των κοινωνικών δυνάμεων και συνδέθηκαν είτε επιτυχώς με την άνοδο μιας νέας κοινωνικής δύναμης (Γαλλική επανάσταση – άνοδος της αστικής τάξης) είτε ανεπιτυχώς με την επικράτηση μιας κομματικής ηγετικής δύναμης (Οκτωβριανή επανάσταση – φαινομενική επικράτηση της εργατικής τάξης). Έτσι σήμερα στο ζήτημα αυτό άλλοι αναφέρονται σε μια γενική εξέγερση των καταπιεσμένων άλλοι θεωρούν ότι ο ακτιβισμός λειαίνει το έδαφος για την επανάσταση και άλλοι εκτιμούν ότι οι κοινωνικοί αγώνες των εργαζόμενων από μόνοι τους μπορούν να δημιουργήσουν το καινούργιο σκηνικό.
Προφανώς η οποιαδήποτε ανάλυση του θέματός μας εμπεριέχει και την ουσιαστική θέληση του όποιου αναλυτή. Εμπεριέχει ακόμα και την κουλτούρα του, την αγωνιστική στάση της ζωής του ή την ενσωμάτωσή του στο σύστημα με θεωρητικές και μόνο ενστάσεις του. Αλλά και από την άλλη πλευρά, αρκεί η διάχυτη βουλησιαρχία, ο φτηνός ιδεολογικός βερμπαλισμός και ο ακτιβισμός για να θεωρηθείς αγωνιστής; Σε ένα πράγμα είμαι βέβαιος. Η σημερινή επικράτηση του άγριου καπιταλισμού δεν είναι απόρροια της δικής του δυναμικής αλλά της αδυναμίας της «απέναντι πλευράς» – της πλευράς που δεν έχει αποκρυσταλλώσει την «ιστορική της αποστολή».
