Η περίπτωση του Λυκείου
Του Νίκου Τσούλια
Η παρουσία της Βιολογίας στο λύκειο, όσον αφορά το ποσοστό της στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα (2 ώρες εβδομαδιαίως για κάθε τάξη και 2 ώρες επιπλέον για την «Κατεύθυνση»), είναι ικανοποιητική και είναι συγκριτικά η καλύτερη στην πορεία της εκπαίδευσής μας. Μπορούμε να ισχυριστούμε από την ποσοτική της αντιστοίχηση ότι έχει τη θέση που της αξίζει διατηρώντας όμως σοβαρές ενστάσεις για την ποιότητα του διδασκόμενου περιεχομένου της.
Η εν λόγω καλή θέση της είναι απόρροια των εξής κατά τη γνώμη μου παραγόντων. α) Ο ρόλος των Βιολογικών Επιστημών γενικότερα στις σύγχρονες κοινωνίες είναι ιδιαίτερα σημαντικός και ως εκ τούτου δεν μπορεί παρά να αντανακλαστεί και στους θεσμούς της Παιδείας. β) Η δραστηριότητα της «Πανελλήνιας Ένωσης Βιοεπιστημόνων» είναι συνεχής και συστηματική, υπεύθυνη και τεκμηριωμένη και έτσι έχει επιτύχει να ενισχύσει τη δυναμική της Βιολογίας γενικότερα μέσα στην κοινωνία μας. γ) Η Πολιτεία μας – και μέχρι την …προοδευτική συγκυβέρνηση ΣΥ.ΡΙΖ.Α. / ΑΝ.ΕΛ. – τα τελευταία χρόνια έχει ανταποκριθεί στο αίτημα των εποχών για «περισσότερη Βιολογία» στους θεσμούς της εκπαίδευσης.
Για να έχει νόημα και αξία όμως η καλή παρουσία της Βιολογίας στο σχολείο και πιο συγκεκριμένα στο Λύκειο οφείλουμε να δώσουμε συστηματικό αγώνα στο περιεχόμενό της και στην ποιότητα της βιολογικής εκπαίδευσης. Ισχυρίζομαι από τη μακρόχρονη εκπαιδευτική μου εμπειρία αλλά και από την πρόχειρη μελέτη μου για το θέμα μας σε αντίστοιχα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα ότι τα αναλυτικά προγράμματα και τα βιβλία εκφράζουν προηγούμενους «καιρούς» και όχι τους σημερινούς. Υστερούμε στην αξιολόγηση της θεματολογίας και δεν έχουμε το βλέμμα μας στο μέλλον όσον αφορά τη βιολογική εκπαίδευση των νέων μας.
Συγκεκριμένα, θεωρώ ότι πρέπει να δούμε τα εξής σημεία. 1) Το συνολικό περιεχόμενο θα πρέπει να εκπαιδεύει τους νέους στα «βασικά σημεία» της Βιολογίας αποφεύγοντας τις πολλές εξειδικεύσεις και τους σχολαστικισμούς – με εξαίρεση στη Βιολογία που θα είναι απαραίτητη για συγκεκριμένες πανεπιστημιακές Σχολές (Ιατρική, Βιολογικά και Φαρμακευτικά Τμήματα κλπ) – με τρόπο απόλυτα παιδαγωγικό και επιστημονικό. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι το λύκειο είναι θεσμός Γενικής Παιδείας.
2) Θα πρέπει να δίνεται έμφαση στη Βιολογία του ανθρώπου, με στόχο την κατάκτηση της “βιολογικής αυτογνωσίας μας”, που θα απελευθερώνει από προκαταλήψεις και από μορφές μεταμφιεσμένης άγνοιας ή ημιμάθειας. Να αμφισβητηθεί, για παράδειγμα, η κρατούσα άποψη του κομφορμισμού και της βιομηχανίας του θεάματος για την εικόνα του σώματός μας και να προαχθεί μια πράγματι ουμανιστική κουλτούρα για το είδωλό μας.
3) Ο μαθητής πρέπει να μαθαίνει μια ολιστική γνώση για το φαινόμενο της ζωής, για την ενότητα και για την αλληλεξάρτηση των έμβιων οργανισμών από το βιοχημικό και το γενετικό επίπεδο μέχρι την οικολογική συσχέτισή τους. Για παράδειγμα, να κατανοήσει πλήρως την αναγκαιότητα του θανάτου τόσο για τη συνέχιση της ζωής όσο και για την πορεία της Εξέλιξης.
4) Το όλο περιεχόμενο θα πρέπει να δίνεται με τη ματιά της Εξέλιξης, αφού μόνο έτσι μπορεί να κατανοηθεί η σημερινή βιολογική πραγματικότητα. Όταν ο μαθητής κατανοήσει ότι το σώμα μας είναι σμιλεμένο μέσα από πορεία εκατομμυρίων χρόνων να κινείται, μόνο τότε θα αφομοιώσει τις πολλαπλές επιπτώσεις της καθιστικής ζωής και του συνολικότερου καταναλωτικού μοντέλου μας στις σημερινές εποχές.
5) Για να δοθεί το «όλον» της Βιολογίας είναι αναγκαίο να κατατίθενται οι μεγάλες αφηγήσεις της και ιδιαίτερα εκείνα τα αλλότρια από τη βιολογική αντίληψη σημεία που έχουν προκαλέσει στείρες αντιπαραθέσεις ή έχουν μεταδώσει μεσαιωνικές αντιλήψεις αμφισβητώντας προκλητικά τον κοσμικό χαρακτήρα της εκπαίδευσής μας. Αναφέρομαι στην επιβολή των θρησκευτικών δοξασιών από τις μικρές ηλικίες των παιδιών στο ζήτημα της προέλευσης του ανθρώπου και της ζωής. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι είναι αναγκαία μια συμπεριληπτική αναφορά στην Επιστημολογία αλλά και στη Φιλοσοφία και στην Κοινωνιολογία της Βιολογίας, για να μην μπορούν να επωάζονται σκοταδιστικές απόψεις στους αυριανούς πολίτες (ρατσισμός, εθνικισμός, φυλές, «ανωτερότητα»). Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι παραμένει σε χρήση ο απαράδεκτος όρος «κοινωνικός δαρβινισμός», για να περιγράψει μια δήθεν φυσική τάξη πραγμάτων που την τεκμηρίωσε ο Δαρβίνος (!) – κάτι που δεν έχει καμιά βάση αναφοράς – για να επιβληθούν οι ιδεολογίες της αγοράς στις κοινωνίες.
6) Η διδασκαλία της Βιολογίας δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς το βασικό πεδίο αναφοράς της, το εργαστήριο. Ταυτόχρονα εμείς οι εκπαιδευτικοί οφείλουμε να καλλιεργούμε τις εργασίες, τις πρωτοβουλίες και την αυτενέργεια των μαθητών στα βιολογικά ζητήματα, τις επισκέψεις σε σχετικά κέντρα έρευνας και στα πανεπιστήμια. Ο μαθητής για να αποκτήσει βαθιές ρίζες στη μάθηση σε ένα γνωστικό αντικείμενο θα πρέπει να συνδέσει την εκπαίδευσή του με μια ισχυρή προσωπική σχέση μέσα από μια δική του δυναμική και πρωτοβουλία.
Το λύκειο είναι ο τελευταίος θεσμός που παρέχει Γενική Παιδεία. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο αφενός να δίνει επαρκή εφόδια για να μπορεί ο πολίτης αύριο να ερμηνεύει σε αδρές έστω γραμμές τη νέα εποχή των γοργών βιολογικών εξελίξεων και αφετέρου να έχει ρίξει αρκετούς σπόρους διαρκούς μάθησης και φιλαναγνωσίας, ώστε να μπορεί να αρτιώνει την εικόνα του ως ενεργού πολίτη.
