Είναι η μόνη ελευθερία που μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο στην ευδαιμονία και στην ευτυχία, αφού η ελευθερία του σώματος ή είναι δεδομένη ή υπόκειται στην ελευθερία του πνεύματος. Πρόκειται όμως για μια ενιαία και αδιαίρετη ελευθερία, την ελευθερία του ανθρώπου – που διακρίνεται σε εκείνη του σώματος και την αντίστοιχη του πνεύματος μόνο λόγω του γνωστού φιλοσοφικού και κοσμοθεωρητικού ζητήματος του δυισμού – και η οποία δύσκολα κατακτάται, ακριβώς γιατί είμαστε χειραγωγημένοι από τις άπειρες προκαταλήψεις και τις κοινωνικά, πολιτισμικά και προσωπικά κατασκευασμένες δεσμεύσεις. Και όχι μόνο δύσκολα κατακτάται, αλλά και το πιο σημαντικό είναι ότι η ελευθερία δεν είναι ούτε καν στα ζητούμενα της ζωής μας, δεν την επιζητούμε γιατί δεν γνωρίζουμε ποια είναι η μορφή και ποιο το περιεχόμενό της.
Σε ορισμένα στιγμιότυπα γευόμαστε την αίγλη της, αλλά ποτέ δεν επιχειρούμε να γίνει όνειρό μας και φιλοδοξία μας και φυσικά ποτέ δεν είναι στη στοχοθεσία του αγώνα της ζωής μας. Αλλά πώς να την αναζητήσουμε όταν κύρια και μοναδική επιδίωξή μας καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου μας είναι η πρόσκτηση υλικών αγαθών, η συσσώρευση χρήματος, ησυγκομιδή δόξας και εξουσίας; Ο δυτικός πολιτισμός, πολιτισμός του άγριου καπιταλισμού και του άκρατου καταναλωτισμού, πολιτισμός της παρακμής μάς έχει παγιδεύσει από τα πολλαπλά και πανίσχυρα στερεότυπά του και έτσι όλη μας η πνευματική αναζήτηση των μεγάλων νοημάτων της ζωής είναι περιφραγμένη από τους φράχτες του χυδαίου υλισμού. Γεννιόμαστε και μεγαλώνουμε, ζούμε και πεθαίνουμε στη σειρά πίσω από το αξιακό στερέωμα του χρήματος και της εξουσίας. Δεν θραύουμε το πολιτισμικά κατασκευασμένο κέλυφος για να δούμε το φως της ελευθερίας.
Η κατάκτηση της ελευθερίας μπορεί να είναι μια πολύ εύκολη υπόθεση. Μπορεί να είναι και μια δωρεά. Αν συναντήσουμε τη μαγεία του έρωτα, του έρωτα που συνεπαίρνει και μαγεύει, τότε η ματιά μας και η σκέψη μας θα αποικιστούν από την ελευθερία και όλα τα στοιχεία του κόσμου θα αποκτήσουν την πραγματική τους μορφή, θα απαλλαγούμε από την τυραννία των τόσων και τόσων δεσμεύσεων και προκαταλήψεων – που παίρνουν τη μορφή των ακλόνητων γνώσεων (!) – και θα γευόμαστε την απόλυτη χαρά της αγάπης που θα συνέχει τη ζωή μας και τα όνειρά μας.
Μπορεί να είναι ένα τόσο δα μικρό μονοπατάκι στον τρόπο ζωής μας, από τα πολλά που υπάρχουν για να σε οδηγήσουν έξω από το σκοτεινό κέλυφος της λατρείας των υλικών αγαθών. Η ταπεινότητα, η πρώτιστη αξία, είναι αυτή που απελευθερώνει από τα δεσμά της χειραγωγημένης σκέψης και της «στρατευμένης» στη δουλεία φιλοδοξίας και μπορεί να ανοίξει δρόμους αυτογνωσίας.
Μπορείς να απελευθερωθείς «μειώνοντας» τον εαυτό σου σε ό,τι οι άλλοι επιδιώκουν να αποκτήσουν για να προβληθούν και για να χειραγωγήσουν άλλους ανθρώπους. Να αποβάλλεις την επιρροή του χρήματος και την εξουσίας επί του εαυτού σου. Ακόμα και η γνώση θα πρέπει να μην είναι πεδίο επιβολής επί των άλλων αλλά δοκιμασία για να προαχθεί η μετριοφροσύνη και η βαθιά εκείνη επίγνωση και σοφία που οδηγούν στο να νιώθουμε όλο και πιο έντονα στη μαγεία της σωκρατικής ρήσης ότι «δεν ξέρουμε τίποτα» και έτσι να γινόμαστε ακόμα πιο ταπεινοί. Να αναζητάς ευκαιρίες για να «εκθέτεις» τον εαυτό σου στην κριτική, να εξωτερικεύεις τα τρωτά σου σημεία, τις αδυναμίες σου, τα παθήματά σου˙ να αυτοσαρκάζεσαι μειώνοντας τον εαυτό σου. Να βλέπεις τους ανθρώπους του περιβάλλοντός σου με υλικά αγαθά, με δόξα και εξουσία και να μην ζηλεύεις τίποτα, και να χαίρεσαι που θεωρούν ότι είναι ευτυχισμένοι – αν και διαφωνείς απόλυτα μαζί τους.
Να βοηθάς το διπλανό σου με όποιον τρόπο μπορείς, χωρίς να προσμένεις καμιά απολύτως ανταμοιβή ούτε καν την «ανταμοιβή» των θρησκειών και του “παραδείσου”, γιατί απλά και μόνο κάνοντας το καλό νιώθεις πιο όμορφα τη ζωή και τον εαυτό σου, γιατί ο κόσμος της προσφοράς είναι ο μόνος κόσμος που έχει πολύτιμα μέταλλα που δεν τα σκουριάζει και δεν τα διαβρώνει καμιά «Νύχτα του Χρόνου».
Να μαθαίνεις και να στοχάζεσαι από κάθε πηγή γνώσης, από τα βιβλία του Αριστοτέλη και του Όμηρου, από της επιστήμης τις ατέλειωτες κατακτήσεις, από τις φιλοσοφίας τις διεισδυτικές αναζητήσεις, από της τέχνης τα δημιουργήματα, από της ποίησης τα σκιρτήματα, από την αφήγηση ενός βασανισμένου από τη ζωή ανθρώπου, από τα άπειρα παιχνίδια της φύσης που κάθε στιγμή μας αποκαλύπτονται και δεν τους δίνουμε καμιά σημασία, από της κοινωνίας τις μικρές και τις μεγάλες διδαχές, από την ίδια μας τη σκέψη που όλο γεννοβολάει και ησυχασμό δεν έχει.
Να κατακτήσουμε μια απλή κοσμοθεωρία για το τι συνέχει το στερέωμα των εννοιών και των πραγμάτων, να βιώνουμε έναν “γήινο τρόπο ζωής” που είναι φοβερά γενναιόδωρος για να μπορούμε να γευόμαστε κάθε στιγμή της ζωής μας από τις τόσες και τόσες δωρεές που μάς χαρίζει και τις προσπερνάμε: το χαιρέτισμα ενός άγνωστου βοσκού που θα συναντήσουμε στο δρόμο μας, το χαμόγελο ενός μωρού που βλέπει τον κόσμο μέσα από το καροτσάκι του, το βλέμμα ενός καταφρονεμένου ανθρώπου, το παιχνίδι του ανέμου με τα φύλλα των δέντρων, το σφιχταγκάλιασμα δύο ερωτευμένων, το παράπονο ενός αδικημένου, τη διεκδίκηση ενός εργαζόμενου…
Να απαλλαγούμε από τη νόσο των άπειρων προσδοκιών και από τη διαρκή αναπαραγωγή της επιθυμίας και πιο πολύ από την επιθυμία της επιθυμίας. Να κατανοήσουμε ότι ένα σχολείο είναι η ζωή μας, ότι σε κάθε μας ανάσα πρέπει να μαθαίνουμε, ότι κάθε ενέργειά μας είναι ταυτόχρονα πράξη παιδαγωγούσα και εκπαιδευόμενη. Να συνειδητοποιήσουμε ότι ο δρόμος της ελευθερίας φτιάχνεται με τη συστηματική και επίπονη άσκηση στην παιδεία.
