Του Νίκου Τσούλια
Τίποτα πιο γλυκό από πατρίδα και γονιούς
(Οδυσσέας προς τον Αλκίνοο)
Πάντα νοσταλγώ το έπος της νοσταλγίας, το μεγάλο “παράδειγμα” της αγωγής. Ίσως γιατί ήταν η πρώτη μεγάλη και αληθινή ιστορία που άκουσα στο σχολείο των παιδικών μου καιρών και αποτελούσε για μένα τη μόνιμη παρηγοριά στη δική μου μικρή νοσταλγία που φεύγαμε από το χωριό μου και ξεκαλοκαιριάζαμε σε …ξένα μέρη διπλανών περιοχών. Ίσως γιατί ο Οδυσσέας έγινε ο πρώτος ήρωας που κέρδισε την παιδική μου φαντασία με τα τόσα και τόσα συμβάντα της περιπέτειάς του και με την πανουργία του.
Όλα τα γεγονότα που συνόδευαν τον Οδυσσέα, «ανδρείο στη μάχη κι επιτήδειο στης γνώσης το λαβύρινθο», ήταν μεταξύ παραμυθιού και ιστορίας – μου κόλλησε μ’ αυτή την ταυτότητα από τότε – και ο Μύθος, που συνδέεται τόσο πολύ με την πραγματικότητα, δημιουργεί μια παράξενη αίσθηση μαγείας, όπου η σκέψη του ανθρώπου έχει άποψη και λόγο για να δώσει κι’ αυτή τη δική της ερμηνεία στη μεγάλη αφήγηση. Ήταν και εκείνη η φοβερή επινόηση του Δούρειου Ίππου, που ανέτρεψε ένα σκηνικό που είχε κολλήσει στο χρόνο και στην ισοπαλία και έφερε τη λύτρωση στο γένος των Αχαιών.
Και μετά το μεγάλο ταξίδι. Ποιος δεν έχει ονειρευτεί ένα ταξίδι προς την εστία, που μεταμορφώνεται σε ταξίδι δυσκολιών και άγνωστων προκλήσεων για να φουντώνει όλο και πιο πολύ ο νόστος; Ποιος δεν θέλει να κατακτά τον κόσμο και να γυρίζει θριαμβευτής αλλά και ταπεινός από τις σκληρές δοκιμασίες του μεγάλου αγώνα στην πατρίδα του, εκεί που πρωτοσχημάτισε το είδωλο του εαυτού του και διαμόρφωσε τον ιερό ορίζοντα της παιδικής ηλικίας του; Ποιος δεν έχει ονειρευτεί την γλυκιά επιστροφή μετά από μακρόχρονη περιπέτεια, για να νιώσει αυτό το φοβερό σκίρτημα του συναισθήματος στο πρώτο μακρινό αγνάντεμα του πατρικού του σπιτιού;
Την Οδύσσεια δεν την διαβάζεις όπως τα άλλα βιβλία. Παράλληλα με το δικό σου διάβασμα υφαίνεις τη δική σου ιστορία. Φτιάχνεις την περιπέτειά σου και την ίδια στιγμή την αφηγείσαι στον εαυτό σου και γεύεσαι την αχλή των δικών σου φαντασιώσεων υφαίνοντάς τες σε δύο …παρόμοιες ιστορίες. Δεν γίνεσαι μόνο ένας απλός ήρωας στον προσωπικό κόσμο των ονειροπολήσεων αλλά συμβαδίζεις με το ίνδαλμά σου και νιώθεις σα να βαδίζεις σε δρόμους παράλληλους, να συναντάς παρόμοια ξέφωτα, να παίρνεις τις ίδιες ανάσες και να σχεδιάζεις ξανά και ξανά το μέλλον σου σε ένα σύμπαν άπειρων δυσκολιών. Κάνεις την Οδύσσεια σύμβολο του πνεύματός σου!
Διαβάζοντας την Οδύσσεια νιώθεις ένα ιερό δέος. Την έχουν διαβάσει ή την έχουν ακούσει σχεδόν όλοι οι Έλληνες όλων των καιρών και όλων των εποχών και δεν υπάρχει άλλο βιβλίο – μαζί με το ομόλογό του εκείνο της Ιλιάδας – που να έχει υφάνει ένα τέτοιο νήμα αναγνωστικής συλλογικότητας όλων των ομόγλωσσών σου ανθρώπων. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Δύσκολα θα συναντήσεις στους τόπους του Δυτικού τουλάχιστον πολιτισμού κάτοικο που δεν θα ξέρει αυτή την εμβληματική αφήγηση και δεν θα έχει ονειρευτεί το δικό του όνειρο ζωής μαζί με του Οδυσσέα τα πάθη και τις χαρές.
Αλλά υπάρχει και κάτι το απόλυτο και μοναδικό. Η Οδύσσεια είναι το μόνο βιβλίο στον κόσμο που ο τίτλος του μεταμορφώνεται ταυτόχρονα σε κάθε έκφραση περιπέτειας και νόστου – δηλαδή στην ίδια την έκφραση / αφήγηση της ζωής του κάθε ανθρώπου – με την αλλαγή του κεφαλαίου πρώτου γράμματός της σε μικρογράμματη γραφή. Μόνο η Οδύσσεια του Όμηρου των Ελλήνων μπορεί να γίνει οδύσσεια όλων των ανθρώπων!!!
«Διαβάζω» την Οδύσσεια ακόμα και όταν δεν την διαβάζω. Αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου να βρίσκεται τη μια στιγμή στις Σειρήνες και προσπαθώ να ερμηνεύσω ένα μικρό σύμπαν: τη μαγεία του τραγουδιού, τη λησμοσύνη, το νόστο, το διχασμένο συναίσθημα και τις δυο συγκρουόμενες μορφές της θέλησης του ήρωα – εκείνης πριν το δέσιμό του και εκείνης κατά το δέσιμό του – και τη διαπάλη τους διαμεσολαβημένη από τη συνέργεια των συντρόφων. Μετά πηγαίνω στην Καλυψώ, στη μεγάλη πρόκληση, στον απόλυτο έρωτα, στη συνάντηση του Οδυσσέα με την θεότητα και την αθανασία. Εδώ ήταν η μεγάλη μου απορία. Γιατί δεν προτίμησε αυτό που ονειρεύονται όλοι οι άνθρωποι, που ευαγγελίζονται όλες οι θρησκείες, που έχει κάνει σημαία της η επιστήμη και δεν επέλεξε την αιώνια νεότητα και την αθανασία;
Κι όμως αυτό το ερώτημα το απάντησα δίνοντας καλή απάντηση. Και νιώθω περήφανος που κατέκτησα την πνευματική ωριμότητα από την Οδύσσεια – γιατί είναι το μόνο βιβλίο που το διαβάζω περίπου ανά πενταετία ως «σύμβολο συνοδό» κάθε φάσης της ζωής μου – και έδωσα την απάντηση που με κάνει να νιώθω σαν να έχω αγγίξει την πνευματική μου ελευθερία.
Ο Οδυσσέας επέλεξε την επιστροφή για να υμνήσει το νόστο και τη μνήμη, για να καταδείξει ότι μόνο η φύση του ανθρώπου μπορεί να σου δώσει την αίσθηση και τη μαγεία της ζωής μέσα από την τρωτότητά της και την περατότητά της, μέσα από τον αγώνα της για να γίνεις ήρωας της διαρκούς επινόησης και της συνεχούς δημιουργικότητας στους ωκεανούς των δυσκολιών της! Κι αυτή είναι η ουσία της ζωής, που την κάνει να υπερέχει απέναντι σε κάθε μορφή θεότητας και αιωνιότητας…
