Γράφουν: οι Δρ. Πολύβιος Ν. Πρόδρομος, φιλόλογος
και Χρίστος Φραγκογιάννης
«Είμαστε καθώς τα τρένα της ερημιάς, που διασταυρώνονται μέσα στη χειμωνιάτικη νύχτα, διασταυρώνονται και σφυρίζουν και προσπερνιούνται. Ή καθώς τα καράβια στο απέραντο νερό του ωκεανού. Πορείες παράλληλες προς τα πάνω ή προς τα κάτω, με την ταχύτητα που επιβάλλει ο κανονισμός. Έτσι περιγράφει ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, την κατάσταση της αποξένωσης που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος.
«Κάτω από τα ρούχα μου, δεν χτυπά πια η παιδική μου καρδιά. Λησμόνησα την αγάπη που ’ναι μόνο αγάπη». Αυτή η πραγματικότητα που ολοένα και περισσότερο γίνεται πιο κοινή, μοιάζει να είναι η αντίπαλη μοίρα της κοινωνικής φύσης του ανθρώπου. Δέσμιος των υλικών αγαθών και της αλαζονικής τεχνοκρατίας, έχασε τη σχέση του με τον εαυτό του, τη φύση, τους άλλους. Οι ρυθμοί ζωής, στις πολύβουες πολιτείες, αντιστρατεύονται την «κοινωνία». Αξίες απλές όπως η αγάπη, η συμπόνια, η αφοσίωση και η στοργή καταβροχθίζονται από τον απάνθρωπο ατομικισμό και τη θέση τους παίρνουν η έχθρα, η αντιπαλότητα, ο θυμός και ο φόβος. Οι σημερινές «κοινωνίες» -κοινωνίες γενικευμένης ηθικής αταξίας- βιώνονται ως απειλή.
Για το λόγο αυτό ο άνθρωπος έγινε ηθικά εύκαμπτος και συνειδησιακά ελαστικός. Και ενώ σε παλιότερες εποχές οι κοινωνικοί δεσμοί απαιτούσαν θυσία της απόλαυσης του υποκειμένου προς χάρη του κοινωνικού καθήκοντος, στις μέρες μας το κοινωνικό καθήκον υποτάχθηκε στο ατομικό συμφέρον. Κυρίαρχη ιδεολογία έγινε η κατανάλωση. σταδιακά εξελίχθηκε σε αυτοσκοπό, αντικατέστησε τον συν-άνθρωπο με τα υλικά αγαθά.
Αρκετά χρόνια πριν ο Σαιν-Εξυπερύ είχε προφητέψει το δράμα του ανθρώπου της εποχής μας: «Οι άνθρωποι δεν έχουν καιρό πια να γνωρίσουν τίποτε. Τ’ αγοράζουν όλα έτοιμα από τα μαγαζιά. Μα καθώς δεν υπάρχει μαγαζί που να πουλά φίλους, οι άνθρωποι δεν έχουν πια φίλους». Η ύλη πρόβαλε ως μοντέλο ζωής την «μοναχική αυτάρκεια». Μια ψευδαίσθηση υπεροχής, στην ουσία όμως σχέση αγοραία, εξάρτησης και υποδούλωσης. «Στο χωνευτήρι του μαζικού ηδονισμού και του καταναλωτισμού οι διαφορές χάνονται και όλοι οι άνθρωποι γίνονται πανομοιότυποι», αναφέρει ο Παζολίνι για να τονίσει την, λόγω αυτού, ισοπέδωση της μοναδικότητάς μας.
Με την εξαφάνιση όμως του προσωπικού στοιχείου αποδυναμώνεται η αίσθηση της προσωπικής ευθύνης έναντι της κοινωνίας, χαλαρώνει η κοινωνική συνείδηση και το ατομικό συμφέρον προτάσσεται του κοινωνικού. «Δικαιολογείται» έτσι η αρρωστημένη χαρά, αυτή που παίρνει κάποιος κάνοντας το κακό και προκαλώντας πόνο. Ηθικοποιήθηκε κάθε άνομη και έκνομη πράξη, αφού όταν οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων είναι επιφανειακές, ρηχές και επίπλαστες «όλα επιτρέπονται».
Προς την κατεύθυνση αυτή κινήθηκε και η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, η οποία διαμόρφωσε νέες μορφές ατομικής συμπεριφοράς και κοινωνικών σχέσεων. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποξένωσαν τους ανθρώπους και τους έκαναν παθητικούς παρατηρητές και αποδέκτες κάθε γεγονότος. Τους εγκλώβισαν στην εικονολαγνία και επιδείνωσαν την κοινωνική αλλοτρίωση. Και παρά το γεγονός πως οι μηχανισμοί που κατευθύνουν την τεχνολογία γίνονται ολοένα και πιο αδιαφανείς και οι χρήσεις της ολοένα και πιο ανεξέλεγκτες, οι άνθρωποι κάνοντας υπέρβαση των ορίων τους, την εμπιστεύονται περισσότερο.
Γινόμαστε με την συμπεριφορά μας αυτή σύνοικοι στην κοινωνία της μοναξιάς. Δέσμιοι μιας μοναχικότητας που δεν επιδιώξαμε ποτέ. Δεν επιτρέπουμε στο «άνθος της καρδιάς ν’ ανθίσει στα χείλη». Οι διαδικτυακές φιλίες υποκαθιστούν τις αληθινές. Η καθημερινή επαφή και επικοινωνία, η συναισθηματική και σωματική εγγύτητα, αντικαταστάθηκαν από ένα «touch» στην οθόνη του κινητού μας ή του tablet μας. Έχοντας όμως αποξενωθεί από τον συνάνθρωπο, αποξενωθήκαμε από τον εαυτό μας, αφού το «εγώ» το γνωρίζουμε καλύτερα μέσω του «συ».
Η Τεχνολογία εισήγαγε και μια ανάλογη παιδεία, η οποία βασίζεται στην πληροφορία και όχι στη γνώση. Συνεπώς διαμόρφωσε μια νέα αντίληψη και ηθική που αντιμάχεται την αυθεντική ανθρώπινη φύση και επαφή.
Η ρήξη των ανθρώπινων σχέσεων και η απουσία ανθρωπιάς, φαίνεται να φαντάζει ως προϋπόθεση προόδου. Όχι όμως και ως εγγύησή της. Είναι στο χέρι μας να επανατοποθετηθούμε στον αξιακό κώδικα, να αγαπήσουμε τον συν-άνθρωπο και να γίνουμε συμμέτοχοι στη διαμόρφωση μιας νέας ηθικής η οποία θα προσδώσει στη ζωή μας ουσιαστικό νόημα, αρνούμενοι το ρόλο του συνένοχου στους όρους που μεταλλάσσουν τον άνθρωπο σε μισάνθρωπο.
