Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι πλέον γνωρίζω. Και το να γνωρίζεις δεν είναι πάντα καλό. Μετά, όμως, από δυο δεκαετίες και… μέσα σε αίθουσες, γνωρίζω την απάντηση. Όταν κάποιος με ρωτάει, εγώ γνωρίζω. Γνωρίζω ποιοι μαθητές θα πετύχουν, ποιοι θα κινηθούν στη μετριότητα και -από πολύ νωρίς- ποιοι θα αποτύχουν. Αυτό, όμως, είναι πρόβλημα. Πρόβλημα, γιατί αυτό που γνωρίζω, συνήθως, δεν μπορώ και να το πω άμεσα στον ενδιαφερόμενο. Πρόβλημα, όμως, και επειδή πια δυσκολεύομαι να το κρύψω. Τα πάντα το δηλώνουν. Οι περισσότεροι, ευτυχώς, δεν θέλουν πραγματικά να ξέρουν, οπότε τη βγάζω καθαρή.
Το να με ρωτούν «Μα ποιοι, επιτέλους, είναι αυτοί που πετυχαίνουν σήμερα;» αποτελεί μια ευκαιρία εκτόνωσης. Σε τέτοιες περιπτώσεις δίνει κανείς… γενικά τη συνταγή αποφεύγοντας προσωπικές ρήξεις, ηλίθιες δικαιολογίες και ατελείωτες γκρίνιες. Θεωρώ ότι ο καθένας μπορεί να ξέρει ποιοι είναι αυτοί. Μπορεί αλλά δε θέλει.
Και είναι βασικό να το θέλει πραγματικά. Αυτός που πραγματικά επιθυμεί να προβλέψει(;) την πιθανή προσωπική πορεία του ή την πορεία του παιδιού του, βλέπει καθαρά. Δεν παραβλέπει όσα δεν τον συμφέρουν και δεν τα εξιδανικεύει.
Τα πάντα ξεκινούν από ένα δεδομένο. Πετυχαίνουν λίγοι. Λίγοι μαθητές αριστεύουν στις εισαγωγικές εξετάσεις, ακόμη λιγότεροι το κάνουν στο πανεπιστήμιο και ελάχιστοι στην περαιτέρω πορεία τους. Οι πολλοί οδηγούνται στη μετριότητα και την αποτυχία. Βλέπουν τα ραπανάκια ανάποδα, χωρίς να έχουν πλησιάσει καν τα όνειρά τους. Αφού οι λίγοι πετυχαίνουν, δε μένει παρά να αποκωδικοποιήσουμε τι κάνουν αυτοί και τι η μάζα. Αν γίνει αυτό, θα ξέρουμε.
Οι λίγοι, λοιπόν, δεν ψάχνουν δικαιολογίες ούτε επιρρίπτουν ευθύνες. Δεν τους φταίνε ποτέ οι άλλοι, το σύστημα, ο ανάδρομος Ερμής, το καναρίνι του γείτονα, η επιτροπή θεμάτων, οι βαθμολογητές, ο εργοδότης, το κατεστημένο, οι ανταγωνιστές, οι καιρικές συνθήκες, η κρίση, οι κακές παρέες που τους παρασύρουν. Και δεν το κάνουν γιατί γνωρίζουν το απλό. Είναι αδύνατο ή εξαιρετικά δύσκολο να παρέμβουμε και κυρίως να «διορθώσουμε» το περιβάλλον. Άρα δεν περιμένουμε το παραμικρό από αυτό. Πιο εύκολη και λιγότερο χρονοβόρα είναι η αυτοδιόρθωση. Οι λίγοι περιμένουν μόνο από τον εαυτό τους. Οι πολλοί από τους άλλους, οι ίδιοι είναι, σε κάθε περίπτωση, νερό για λειτουργιά. Συμπέρασμα πρώτο: Επιτυχία ίσον ανάληψη ευθυνών.
Πετυχαίνει εκείνος που προσπαθεί. Και προσπαθεί με πάθος. Προσπαθεί από νωρίς. Προσπαθεί εστιάζοντας στον στόχο του. Το κάνει διαρκώς, χωρίς χαώδη διαλείμματα. Συνεχίζει να το κάνει, όταν βρίσκει δυσκολίες, όταν η κόπωση απειλεί να τον καταβάλει, το κάνει μετά από αποτυχίες και κυρίως αφού πετύχει. Αγωνίζεται απέναντι στους φόβους του, τις ανασφάλειες του, τους άλλους, τον εαυτό του. Στοχεύει εκεί που δεν πίστευε ότι μπορεί να φτάσει. Πασχίζει να διαψεύσει τον εαυτό του, το περιβάλλον, όσους λένε ότι «αυτό είναι αδύνατο». Όσοι προσπαθούν αποσπασματικά ή επιφανειακά, όσοι καθυστερούν να ξεκινήσουν την προσπάθεια, ελάχιστες ελπίδες έχουν. Συμπέρασμα δεύτερο: Επιτυχία ίσον προσπάθεια.
Η επιτυχία προϋποθέτει φαντασία, καινοτομία, δημιουργικότητα. Πετυχαίνει εκείνος που διεκδικεί καλλιέργεια, επαφή με τις εξελίξεις, γνώση. Όσοι χάνουν το χρόνο τους στο fb παρακολουθώντας βλακώδεις αναρτήσεις, προτείνοντας ατάκες απύθμενης ανοησίας, κάνοντας like σε καθετί που κινείται στο ψηφιακό σύμπαν τους, σχολιάζοντας τη -συνήθως- θεϊκή ομορφιά του καθενός, σπαταλώντας ώρες ατελείωτες σε ψηφιακά παιχνίδια και τηλεοπτικά σκουπίδια, εντέλει στο απόλυτο τίποτα, δεν αφήνουν στον εαυτό τους και πολλά περιθώρια. Αυτό μπορεί να το κάνει η μάζα και αυτή έχει τόση σχέση με την επιτυχία όση θα έχει -σε ελάχιστο διάστημα- και ο δημόσιος υπάλληλος με τη μονιμότητα. Η διαφορετική και ουσιαστική άποψη, η διαφορετική και αξιόλογη ιδέα, η διαφορετική και ανατρεπτική πρόταση διατυπώνονται από τους διαφορετικούς, από όσους τολμούν να κάνουν ό,τι η μάζα δεν μπορεί να κάνει, άρα από εκείνους που επιλέγουν το διαφορετικό. Συμπέρασμα τρίτο: Επιτυχία ίσον ανατροπή.
Τελικά, δεν είναι δύσκολο να ξέρει κανείς «ποιοι, επιτέλους, πετυχαίνουν». Το δύσκολο είναι να θέλει να το ξέρει. Γιατί, το να ξέρει κάποιος, απαιτεί και συνεχείς διορθωτικές κινήσεις, επιμονή, προγραμματισμό και κυρίως ρήξη με την καθημερινή μετριότητα και αποστασιοποίηση από αυτήν. Κι αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο. Αν ήταν, θα το διάλεγαν οι πολλοί και τότε τα δεδομένα θα άλλαζαν. Εκείνοι που θα μας έλλειπαν θα ήταν οι μέτριοι, οι βαρετοί, οι γκρινιάρηδες, οι τεμπέληδες, οι ανίκανοι, οι αποτυχημένοι. Όμως αυτοί δεν μας λείπουν. Πιθανώς δεν θα λείψουν ποτέ κι από κανέναν.
Και για να μην αφήσω το παραμικρό περιθώριο παρανόησης, τεμπέλης και ανίκανος και αποτυχημένος είναι εκείνος που λέει ότι έχει στόχο αλλά δεν κάνει το παραμικρό γι αυτόν. Ίσως γιατί το σύμπαν τον έχει βάλει στο μάτι.
