Του Νίκου Τσούλια
Είναι η εικόνα του διαβάσματος μια από τις πιο κυρίαρχες εικόνες του σύγχρονου πολιτισμού. Και μόνο το σχολικό και το πανεπιστημιακό διάβασμα της μεγάλης πλειοψηφίας των νέων είναι αρκετό για να δώσει ένα στίγμα επικρατούσης εικόνας σε κάθε κοινωνία.
Καθισμένοι πάνω από γραφεία σχεδόν όλα τα παιδιά και οι νέοι σκύβουν το βλέμμα τους και τη σκέψη τους προς τα ανοιχτά βιβλία. Όχι, δεν προσκυνούν κάτι υπερφυσικό και υπερβατικό. Είναι σε μια συλλογική αναζήτηση της μάθησης και της γνώσης μαζί με όλους τους συνομήλικούς τους. Διαμορφώνουν τη ζωή τους και το μέλλον τους. Και είναι η απόλυτη προσήλωση σώματος και πνεύματος και η εγκαταστημένη σιωπή που προσιδιάζουν με τη μαγεία αυτής της τελετουργίας. Ποιος μπορεί να κατανοήσει πλήρως το πώς βιώνει κάθε παιδί το μετασχηματισμό που του συμβαίνει, τον οποίο ούτε το ίδιο καλά καλά δεν μπορεί να αναλύσει;
Τι ακριβώς γίνεται στο στοχασμό ενός μαθητή που παρακολουθεί, για παράδειγμα, τους συλλογισμούς του Νεύτωνα στη μελέτη του για την κίνηση ενός κομήτη και στην ανάδυση της τόσο σημαντικής και επαναστατικής σύλληψης της δύναμης της Βαρύτητας; Πώς θα ερμηνεύσει τις αλλαγές που έφερε στην ανθρωπότητα αυτή η επινόηση, πώς θα προσλάβει τη δύναμη που συνέχει τα πάντα στο Σύμπαν και που έδωσε τη δυναμική στον άνθρωπο να αλλάξει τον κόσμο και τον εαυτό του; Δεν έχει μεταναστεύσει ο νους του εκεί στο λυκόφως του Μεσαίωνα, τότε που οι επιστημονικές επαναστάσεις άλλαζαν τη ροή της Ιστορίας και δεν τον έχει συνεπάρει ένα δέος για το πώς ένας άνθρωπος ανατρέπει όλη την ερμηνευτική ματιά που είχαμε μέχρι τότε;
Ναι, το διάβασμα είναι μια ιεροτελεστία που δεν περιλαμβάνει μόνο την περιήγηση του συλλογισμού μας στο διαχρονικό στερέωμα του πνεύματος του ανθρώπου. Ερχόμενος ο αναγνώστης σε επαφή με το στοχασμό του Αριστοτέλη, του Ομήρου, του Καντ, του Αϊνστάιν, του Νεύτωνα, του Αρχιμήδη, του Πυθαγόρα, του Ευκλείδη, του Χώκινγκ, του Καβάφη… μεταμορφώνεται ο τρόπος της σκέψης του και όλη η οντότητά του διεγείρεται. Το ταξίδι στη γνώση είναι πάντα μια οδύσσεια, στην οποία θα αγωνίζεται συστηματικά και επίμονα άλλως δεν έχει …πάει πουθενά.
Συνηθισμένοι από μια εικόνα καθημερινότητας δεν έχουμε στοχαστεί επί της ουσίας για την ιδιαιτερότητά της και τη γοητεία της. Βλέπουμε μόνο την προβολή του διαβάσματος στο στερέωμα του σχολείου και των εξετάσεων, του πτυχίου και της επαγγελματικής απασχόλησης. Δεν εντρυφούμε στο παιδαγωγικό ούτε στο συμβολικό μέρους της εικόνας ενός αναγνώστη. Το είδωλο του αναγνώστη εκπέμπει σεμνότητα και περισυλλογή. Το σώμα του μπορεί να εμφανίζεται αδρανές στις αισθήσεις μας αλλά αν μπορείς και ψυχανεμίζεσαι, θα δεις ότι είναι αλλού για αλλού, ούτε και που ξέρεις…
Μπορεί αυτή η φιγούρα του σκυμμένου πάνω από ένα βιβλίο ανθρώπου να μην υπάρχει στη Φύση, αλλά είναι ακριβώς αυτή η στάση που απέσπασε τον άνθρωπο από τα πολλαπλά δεσμά της Φύσης και τον έβγαλε οριστικά από το ζωικό βασίλειο κάνοντας την ύπαρξή του ζωή και τη ζωή βίο. Όταν ο άνθρωπος διαβάζει, κερδίζει αμέσως το σεβασμό μας και τη σιωπή μας. Μπορεί εκείνη τη στιγμή να λύνει ένα πολύ δύσκολο πρόβλημα των Μαθηματικών ή να είναι κοντά στην ανακάλυψη ενός «πράγματος» που θα αλλάξει τον κόσμο. Μπορεί να παλεύει με ένα ποίημα που θα τον οδηγήσει στη δική του γραφή και να αναδειχτεί Νομπελίστας ή να είναι σε κατάσταση έκστασης που τον οδηγεί σε ένα νέο ξέφωτο της διανόησης.
Ας δούμε πώς ο Νταλί στέκεται απέναντι από ένα βιβλίο. «Ο Νταλί ήταν φανατικός αναγνώστης. Η προσωπική βιβλιοθήκη του περιλαμβάνει βιβλία πάνω σε διάφορα θέματα: τέχνη, αρχιτεκτονική, λογοτεχνία, φιλοσοφία, πολιτική, ιστορία, αλχημεία, ιατρική, φυσική, μαθηματικά, βιολογία, βιοχημεία. Και πολλές φορές οι πραγματικοί θησαυροί δεν βρίσκονται σε όσα γράφουν αυτά τα βιβλία, αλλά σε όσα σημείωνε ή σχεδίαζε ο Νταλί πάνω στο λευκό περιθώριο των σελίδων. Τα βιβλία τα διάβαζε, τα σημάδευε, έσκιζε ακόμη και σελίδες ώστε να ολοκληρώσει το καλλιτεχνικό του όραμα. Ήταν για εκείνον μια αστείρευτη πηγή γνώσης, ανάγνωσης, έμπνευσης. Μαζί με τη σύζυγό του όντας και οι δύο φανατικοί και καλοί γνώστες του κόσμου του βιβλίου, της εκτύπωσης και της εικονογράφησης, καταλήγουν να το θεωρούν ιερό. O Νταλί αυτοχαρακτηριζόταν «μηχανή σκέψης». Τι τελικά τον έκανε να ξεχωρίσει από τους …κοινούς θνητούς καλλιτέχνες; Η ιδιοφυΐα πηγαίνει πολύ μακριά, πέρα από κοινωνικές συμβάσεις της περιόδου κατά την οποία έζησε. Έχει την ενόραση να καταλάβει πού θα καταφύγει ο κόσμος και ο στοχασμός, έχει το ταλέντο να αφήσει στην άκρη την τρέχουσα εποχή και να μας εισαγάγει σε ένα νέο σύμπαν, γεμάτο από ολοκαίνουργιες προτάσεις και νεογέννητα νοήματα». (Μια ιδιοφυία χαμένη στην Ανάγνωση, ΤΟ ΒΗΜΑ, 26.9.2009)
Στο συμβολισμό του διαβάσματος θα νιώσουμε μια περίεργη εξαΰλωση μας. Μπορεί να την ανιχνεύσει και ένας παρατηρητής που θα έχει όμως την αλογόμυγα του διαρκούς και δια βίου διαβάσματος και μια υπερεπάρκεια διαίσθησης. Είναι στιγμές στιγμές που διαβάζοντας δεν νιώθουμε το σώμα μας και απλώς καταλαβαίνουμε ότι πιάνουμε έναν φυσικό χώρο και ότι όλο μας το «είναι» έχει μετουσιωθεί σε ένα πνευματικό σύμπαν. Ο αναγνώστης είναι προσωρινά αποσπασμένος από τον αισθητό κόσμο. Έχει τη φυσική του παρουσία και τη βιολογική ύπαρξη αλλά είναι και οι δύο σε συστολή.
Στο διάβασμα μεταρσιώνεσαι, γιατί είσαι υπό την επήρεια ενός θαύματος. Εκτός από την πρόκληση της ανάγνωσης του επισκοπούμενου πεδίου έχεις και μια άλλη πιο προκλητική πρόκληση: πώς μπορείς και προσλαμβάνεις όλο αυτό τον κόσμο των μακρινών παραστάσεων, πώς η σκέψη αγγίζει και αναπαράγει όλη αυτή την περιπέτεια των ιδεών, πώς το μελετώμενο αντικείμενο γίνεται δική σου κατάκτηση; Μιλάω και αναφέρομαι σε ένα και αδιαίρετο διάβασμα, στο διάβασμα που με πάθος το λατρεύεις σ’ όλη σου τη ζωή, που γίνεται το πιο σημαντικό κομμάτι της ζωής σου. Κάθε άλλο διάβασμα είναι μη διάβασμα και δεν έχει κανένα νόημα η σημειολογία του!
