Του Νίκου Τσούλια
ΤΟ ΑΡΘΡΟ, 17.10.10
Δεν μπορώ να φανταστώ πως θα ήταν η πορεία της ανθρωπότητας χωρίς το βιβλίο. Χωρίς τη συστηματική αναπαραγωγή της γνώσης και της επιστήμης διαχρονικά, από γενιά σε γενιά,, χωρίς τη διαρκή ανίχνευση των νοημάτων της ζωής μέσα από την ποίηση, την τέχνη, τη φιλοσοφία. Το βιβλίο σε όλες τις περιόδους της ιστορίας βρέθηκε δίπλα στον άνθρωπο, στον άνθρωπο που νοιαζόταν για την πρόοδο.
Στους νεώτερους χρόνους, το βιβλίο θα περάσει από χίλια μύρια κύματα, θα συνδεθεί με την προσπάθεια μορφωτικής ανέλιξης του λαού μας και θα σηκώσει μεγάλο βάρος της διατήρηση της εθνικής μας ταυτότητας στις δύσκολες περιόδους. Ταυτόχρονα θα συνδεθεί με τους αγώνες κατά της τυραννίας και των ανελεύθερων καθεστώτων, θα είναι το μόνιμο καταφύγιο για την προαγωγή μιας όλο και πιο εξευγενισμένης συμπεριφοράς του ανθρώπου. Το μακρύ ταξίδι της τυπογραφίας μέσα από το βιβλίο θα αλλάξει την εικόνα του πολιτισμού όλης της ανθρωπότητας, θα βαστήξει μέχρι τις ημέρες μας και θα αποκτήσει νέες, εν πολλοίς άγνωστες, προοπτικές.
Ο Γουτεμβέργιος θα γίνει το σύμβολο της τυπογραφίας και της σύγχρονης εκδοχής του βιβλίου, η δε «Βίβλος» με τους 42 στίχους σε 200 αντίτυπα, το 1455 ως πρώτο βιβλίο θα γίνει πλοηγός για εκατομμύρια βιβλίων σε ένα ταξίδι χωρίς τελειωμό. Βέβαια η τυπογραφία είχε αναπτυχθεί και στη Μινωική περίοδο (δίσκος της Φαιστού ) και στους Κινέζους πολλά χρόνια πριν, αλλά η έκρηξή της και η ανάπτυξή της θα καταγραφεί στη νεώτερη περίοδο στη Δύση, γιατί θα προκαλέσει και θα συνδεθεί με κοσμοϊστορικές αλλαγές. Μόλις το 1955 η ηλεκτρονική θα φέρει το τέλος των μεταλλικών στοιχείων στην παραδοσιακή τυπογραφία, αλλά όλο το άλλο σκηνικό με προσαρμογές θα δηλώνει μια διαχρονική παρουσία.
Η ελληνική γραμματεία θα περάσει από την Ανατολή στη Δύση στα δύσκολα χρόνια του 15ουαιώνα με φορέα την τυπογραφία και το βιβλίο. Φεύγουν οι Έλληνες λόγιοι με την άλωση της Πόλης, πάνε κατά τη Δύση, ξέρουν ότι τώρα η Ιστορία ρίχνει το βλέμμα της προς την Εσπερία. Βαστάνε μαζί τους τα ιερά και τα όσια, βαστάνε ό,τι τους κρατάει στη ζωή σε συνθήκες απόλυτης καταστροφής, βαστάνε αυτά που θα τους ξαναδώσουν φως στο μέλλον τους. Και ο έτερος εθνικός ποιητής μας, Κ. Παλαμάς, με τον οίστρο του θα δώσει την εικόνα με περισσή λυρικότητα: «… και κρατάν και σφίγγουν / τυλιγάδια και βιβλία / σε χρυσές κι ελεφαντένιες / πλούσια σκαλισμένες θήκες… / και βαριά σταμνιά, γιομάτα / με τη στάχτη των προγόνων».
Κανένας δε μπορεί να γνωρίζει ποια θα ήταν η εξέλιξη και η τύχη του πολιτισμικού μας πλούτου, αν αυτή την περίοδο δεν είχαμε τη γέννηση της σύγχρονης μορφής του βιβλίου, αν δεν είχαμε την έκρηξη της εκδοτικής. Τα πρώτα αναγνώσματα, που έχουν και δίγλωσσες παρατηρήσεις, είναι η «Βατραχομυομαχία» (1474), τα «Ερωτήματα» του Μ. Χρυσολωρά, η «Γραμματική» του Θ. Γαζή, η «Επιτομή των οκτώ του λόγου μερών» του Κ. Λασκάρεως (1476). Ο Άλδος Μανούτιος με το τυπογραφείο του στη Βενετία, θα γίνει το πρώτο ονομαστό φυτώριο έκδοσης ελληνικών βιβλίων.
Ολόκληρο το έργο του Αριστοτέλη, της κορυφαίας πνευματικής μορφής που πέρασε ποτέ πάνω στην επιφάνεια της Γης κατά πολλούς διανοητές, οι «Κωμωδίες» του Αριστοφάνη, οι τραγωδίες του Σοφοκλή, «Τα καθ’ Ηρώ και Λέανδρον» του Μουσούρου, τα «Ειδύλλια» του Θεοκρίτου θα τυπωθούν από αυτό το μεγάλο ουμανιστή και ελληνιστή και τα βιβλία του θα ταξιδεύουν σε όλα τα κέντρα μόρφωσης της Ευρώπης. Στην ονομαστή βιβλιοθήκη της Ζαγοράς θα βρούμε ανάμεσα στα άλλα ξεχωριστά βιβλία, το «Όργανον» του Αριστοτέλη (έκδοσης 1495) και το «Δημοσθένους Λόγοι» (1504) τυπωμένα από τον Α. Μανούτιο.
Ο 16ος αιώνας θα χαρακτηρισθεί ως αιώνας της καλλιγραφίας αναδεικνύοντας μεγάλες μορφές στο είδος αυτό (Παλαντίνο, Ζαν Μποσέν, Αρίγκι κλπ). Το 1549 ο Κριστόφ Πλαντέν δημιουργεί στην Αμβέρσα ένα μεγάλο βιβλιοδετείο και αργότερα το 1555 θα αναπτύξει τις επιχειρήσεις του στην τυπογραφία. Η τυπογραφία είναι μια γοργά εξελισσόμενη τεχνική δραστηριότητα, που επηρεάζει και τις εμπορικές λειτουργίες και τις μορφωτικές εξελίξεις. Το τέλος του φεουδαρχικού κόσμου στην «Παναγία των Παρισίων» συμπίπτει με την εφεύρεση του τυπογραφείου (το Βιβλίο έμελλε να αντικαταστήσει τον Ναό).
