Στις αρχές του καλοκαιριού και λίγο μετά την ανακοίνωση των βαθμών κυκλοφόρησε στο Διαδίκτυο μια Έκθεση. Μια Έκθεση πανελλαδικών που πίστευε (αυτός που την έγραψε, μαθήτρια ή τρολ, αδιάφορο) ότι ήταν άριστη αλλά τελικά έπιασε απλώς τη βάση.
Αρκετοί τότε ζήτησαν την άποψή μου για το συγκεκριμένο γραπτό. Στο τέλος, βέβαια, μιας κοπιαστικής χρονιάς καμιά διάθεση είχα να ασχοληθώ και πολύ περισσότερο να ασκήσω κριτική σε ένα ακόμη μαθητικό(;) κείμενο.
Με αρκετή καθυστέρηση είδα την Έκθεση. Την είδα και… έφριξα!
Είναι δυνατόν, αναρωτήθηκα, να υπάρχει λογικός άνθρωπος το 2017, ο οποίος μπορεί έστω να θεωρεί Έκθεση αυτό το πράγμα;
Από την άλλη, βέβαια, είδα το θετικό της υπόθεσης. Μπορώ να αξιοποιήσω αυτό το ανοσιούργημα ως εργαλείο στη διδασκαλία, ως παράδειγμα προς αποφυγή όοολων εκείνων των στοιχείων που θεωρώ απολύτως… άθλια και άρα απαράδεκτα σε μια Έκθεση.
Το θέμα που δόθηκε στους υποψηφίους:
«Στην τελετή αποφοίτησης του σχολείου σας ως υποψήφιοι/ες φοιτητές/τριες και μελλοντικοί/κές επιστήμονες εκφωνείτε μια ομιλία 500-600 λέξεων στην οποία εστιάζετε σε δύο άξονες:
α) στον ρόλο της επιστήμης στην αντιμετώπιση των σημαντικότερων, κατά τη γνώμη σας, σύγχρονων προβλημάτων και
β) στα ηθικά εφόδια του επιστήμονα που θα του επιτρέψουν να υπηρετήσει αυτό τον στόχο».
Η πρώτη παρατήρηση έχει να κάνει με την έκταση του κειμένου. Η απαίτηση την καθορίζει καθαρά σε 500-600 λέξεις. Η Έκθεση που ακολουθεί έχει έκταση περίπου 1500 λέξεις!!! Εννοείται ότι κανένας βαθμολογητής δεν θα μετρήσει μία προς μία τις λέξεις ενός γραπτού και, επίσης, εννοείται ότι μια παρέκκλιση (ακόμη και 150 λέξεων) δεν πρόκειται να καθορίσει τον τελικό βαθμό αλλά 1500 λέξεις και μάλιστα της συγκεκριμένης ποιότητας διαδραματίζει ρόλο καταλυτικό στη μείωση των μονάδων που θα της δοθούν.
Η έκταση δεν είναι, όμως, το μόνο πρόβλημα του συγκεκριμένου γραπτού:
| Αγαπητοί καθηγητές, φίλοι συμμαθητές
Σας ευχαριστώ θερμά για την ολοπρόθυμη ανταπόκριση σας στο κάλεσμα μας εδώ σήμερα. Όλοι βρισκόμαστε στην απαρχή μιας νέας ζωής, σε ένα νέο ξεκίνημα , στο άνοιγμα του μέλλοντος στην ζωή… Σίγουρα όλοι είμαστε γεμάτοι όνειρα, ελπίδες και φιλοδοξίες για το μέλλον που ανοίγεται ολάκερο μπροστά μας και γι αυτόν τον λόγο θα απευθύνω αυτά τα λόγια σε σας, τους υποψήφιους φοιτητές και μελλοντικούς επιστήμονες… Θα μιλήσω για τον ρόλο της επιστήμης στην επίλυση των συγχρόνων σοβαρών προβλημάτων και για τα εφόδια με τα οποία πρέπει να είμαστε εξοπλισμένοι για να υπηρετήσουμε σωστά το χρέος μας! Ταιριάζει σε κάθε νέο να ατενίζει το μέλλον με αισιοδοξία, πίστη και αυτοπεποίθηση, να οραματίζεται τον εαυτόν του, επιστήμονα άξιο και ικανό να προσφέρει ό,τι μπορεί στο κοινωνικό σύνολο. Να γίνει τίμιος εργάτης της προόδου, υπερασπιστής των αρχών και των ιδανικών του και να εργαστεί με ζήλο για την οικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου. Το αίτημα αυτό, αγαπητοί μου συμμαθητές, είναι ιδιαίτερα κρίσιμο και σημαντικό στην εποχή που διανύουμε σήμερα καθώς ο ρόλος της επιστήμης είναι βαρυσήμαντος αφού από αυτή πλέον εξαρτάται η επίλυση των σύγχρονων προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο κόσμος. Η επιστήμη αποτελεί όπλο ακαταμάχητο στα χέρια του ανθρώπου. Με αυτήν ο άνθρωπος δημιούργησε και μεγαλούργησε. Έγινε ελεύθερος και παντοδύναμος, απελευθερώθηκε από τα δεσμά των προλήψεων και των προκαταλήψεων και άρχισε να οραματίζεται με περισσότερη αισιοδοξία το μέλλον του. Με αυτήν ο φόβος, ο πόνος και η φτώχεια καταπολεμήθηκαν ενώ τα αποκυήματα της άγνοιας εξαλείφθηκαν. Δικαία λοιπόν αποτελεί το σύμβολο των καιρών και συνώνυμο της ανάπτυξης κατά την διάρκεια του 21ου αιώνα. Άλλο ένα βασικό και πιο επίκαιρο από ποτέ πρόβλημα που αντιμετωπίζει με επιτυχία η επιστήμη είναι το περιβαλλοντικό πρόβλημα που έχει προσλάβει ενδημικές διαστάσεις στον σύγχρονο κόσμο. Και στον τομέα αυτό η πρόοδος της επιστήμης είναι αξιοσημείωτη καθώς με την εφεύρεση νέων τεχνολογιών και μεθόδων μειώνονται κατά πολύ οι ρύποι που εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα από τις διάφορες βιομηχανικές και εργοστασιακές δραστηριότητες του ανθρώπου, που καταστρέφει το περιβάλλον. Εκτός από αυτά ανακαλύπτονται με την πάροδο του χρόνου ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που δεν βλάπτουν το περιβάλλον και δεν εξαντλούν τα φυσικά αποθέματα της γης και με αυτόν τον τρόπο περιορίζεται η μόλυνση του περιβάλλοντος και διατηρείται η πανίδα και η χλωρίδα των οικοσυστημάτων. Εξάλλου, εξαιρετικά σημαντικός είναι ο ρόλος της επιστήμης στην διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης και στην αποτροπή αιματηρών και θανατηφόρων συγκρούσεων. Ήδη έχουν γίνει προσπάθειες για τον περιορισμό της παραγωγής καταστροφικών πολεμικών όπλων, βομβών και άλλων αποτρόπαιων ‘δαιμόνων του ολέθρου’. Βέβαια, σε αυτό συμβάλλουν και καταξιωμένοι επιστήμονες με διεθνές κύρος και επιρροή που έχουν την δύναμη να παρεμβαίνουν σε οριακές στιγμές που απειλείται η ειρήνη και να αποτρέπουν τις ένοπλες συγκρούσεις. Τέλος, με το κύρος που διαθέτουν μπορούν να ασκούν επιρροή και στους κυβερνήτες ισχυρών κρατών καλλιεργώντας το κλίμα της ειρήνης και της συνεργασίας μεταξύ των λαών. Φυσικά, πρέπει όλοι μας να έχουμε κατά νου πως ‘πάσα επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία τις και ου σοφία φαίνεται’ όπως λέει και ο Πλάτωνας. Ο επιστήμονας πρέπει να είναι εφοδιασμένος με τα κατάλληλα εφόδια και να χρησιμοποιεί την επιστήμη με τον σωστό τρόπο αλλιώς γίνεται στα χεριά του ξίφος οδύνης, κεραυνός ολέθρου και μήνυμα θανάτου. Πρώτα από όλα θα πρέπει να υπηρετεί το δόγμα ‘η επιστήμη για τον άνθρωπο’ και όχι το ‘η επιστήμη για την επιστήμη’.! Πρέπει να είναι αφοσιωμένος σε αυτό που κάνει και να καταβάλει μεγάλο αγώνα και προσπάθεια για να επιτύχει. Θα πρέπει να έχει κατά νου πως στην κορυφή δεν οδηγεί η λεωφόρος αλλά το μικρό δύσβατο και ανηφορικό μονοπάτι, πως η ανάσταση προϋποθέτει τον Γολγοθά και την σταύρωση. Όπως λέει και ο Τσάτσος, ο επιστήμονας θα πρέπει να είναι αφοσιωμένος σε ένα ιδανικό σε μια αξία σε ένα μονό σκοπό γιατί μονό τότε ίσως μπορέσει μέσα στον ασφυκτικά περιορισμένο χρόνο που του έχει τάξει η μοίρα να φτάσει έστω στις παρυφές μιας ιδέας’. Ο αληθινός και σωστός επιστήμονας, φίλοι συμμαθητές, πρέπει να θεμελιώνεται πάνω σε αληθινές αξίες και ιδανικά τα οποία πρέπει να υπηρετεί απαράβατα και να παραμένει προσηλωμένος σε αυτά. Δεν αρμόζει σε έναν αληθινό επιστήμονα να υιοθετεί και να ακολουθεί μεσίστια ιδανικά, δεν είναι πλασμένος για τις μετριότητες είναι πλασμένος για την μια και μοναδική αλήθεια. Όπως και ο Σωκράτης αναζητούσε την πρώτη αλήθεια των πραγμάτων έτσι και εμείς ως μελλοντικοί επιστήμονες οφείλουμε να αναζητούμε πάντα την αλήθεια και αυτή να υπηρετούμε. Ο επιστήμονας οφείλει να διέπεται από ανθρωπιστικά ιδεώδη να είναι κοντά στον απλό άνθρωπο, να τον καθοδηγεί, να διαγνώσει τις ανάγκες του και να του δείξει τον σωστό δρόμο, τον δρόμο προς το φως και εν τελεί να υποστεί και τις όποιες συνέπειες αυτού. Με λίγα λόγια δηλαδή οφείλει να προσπαθήσει να γίνει σαν ένας φιλόσοφος βασιλέας από αυτούς που περιγράφει ο Πλάτωνας στην ιδανική του πολιτεία. Δεν πρέπει να παραμένει κλεισμένος στον γυάλινο πύργο της γνώσης του αλλά πρέπει να φροντίζει να την εκλαϊκεύει και να την κάνει προσιτή και κατανοητή ακόμα και στον απλό ή στον αγράμματο άνθρωπο. Επιπλέον, είναι υποχρεωμένος να δημιουργεί επιτεύγματα χρήσιμα για τον άνθρωπο που θα τον διευκολύνουν στην καθημερινή του ζωή πρέπει όμως πρώτα να έχει ενημερώσει ενδελεχώς τους επικειμένους χρήστες για τον τρόπο χρήσης του επιτεύγματος. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι πρέπει να εξετάζει και να ελέγχει εξονυχιστικά το κάθε επίτευγμα πριν κυκλοφορήσει σταθμίζοντας τις πιθανές αρνητικές συνέπειες που μπορεί να προκαλέσει. Επιπροσθέτως, καθήκον και χαρακτηριστικό γνώρισμα του αληθινού επιστήμονα είναι να έχει διάθεση για συνεργασία με άλλους επιστήμονες για την περαιτέρω εξέλιξη της επιστήμης. Θα πρέπει να απέχει από την μισαλλοδοξία και τον εγωισμό και να έχει διάθεση να αμφισβητήσει τις απόψεις του ακόμη και να τις αλλάξει γιατί μόνο με τον τρόπο αυτό προάγεται η επιστημονική έρευνα καθώς κάθε επιστήμονας διατηρώντας το δικό του επιστημονικό πιστεύω παίρνουν ιδέες ο ένας από τον άλλο και επηρεάζουν θετικά ο ένας τον άλλο. Τέλος, ο αληθινός επιστήμονας θα πρέπει να είναι αδιάφθορος και ακέραιος σαν χαρακτήρας. Θα πρέπει να είναι αφοσιωμένος στο κοινό καλό και να απέχει από κάθε είδους συμφέροντα και κάθε απόπειρα χρηματισμού και δωροδοκίας, στηλιτεύοντας κάθε τέτοια ενέργεια. Κλείνοντας, αγαπητοί μου συμμαθητές, ο επιστήμονας των αρχών του εικοστού αιώνα συγκρούστηκε με το άκαμπτο τοίχωμα πάνω στο οποίο γλιστρούσε η χλωμή αχτίδα της αλήθειας. Συνάντησε το φως σαν φόβο και την σιγουριά σαν εμπόδιο. Προσπέρασε χαράζοντας κύκλους γύρω από το μυστήριο. Είδε τις εικασίες να τρέμουν, τα συναισθήματα να ριγούν, τις υποθέσεις να κυμαίνονται. Αισθάνθηκε την έκσταση του δυνατού και του αιωνίου κάτω από τα μάτια του ονείρου. Από όλες τις πλευρές η πυκνότητα των αποτελεσμάτων, τον περικύκλωσε. Πέρασε από την θολότητα στο έρεβος. Είχε μόνο την εκλογή του μαύρου. Πάνω σε αυτό το μαύρο λοιπόν που αποτελούσε μέχρι τότε την γνώση του, ψηλάφισε τις υποθέσεις, τις έντυσε με αιτία και ανακαλύψεις πολύχρωμες, χαράζοντας μια νέα αυγή που θα συνεχιστεί μονό εάν όλοι εμείς βαπτιστούμε στα νάματα του καθαρού ανθρωπισμού!! Το ξέρω καλά πως η πορεία του καθενός προς την δική του Ιθάκη δεν είναι καθόλου εύκολη! Ας έχουμε όμως όλοι κατά νου τα λόγια του Ελύτη: «Είσαι νέος! Παραλαμβάνεις από τους Δίες Κεραυνούς και ο κόσμος υπακούει! Στο χέρι σου είναι η άνοιξη! Εμπρός λοιπόν! Τάχυνε την αστραπή!» Εύχομαι σε όλους σας, πολυαγαπημένοι μου φίλοι, να ανοίξετε τα φτερά σας και να πετάξετε σε τόπους μακρινούς, οπού οι μεγάλοι δεν μπορούν να φτάσουν ούτε στα όνειρα τους! Σας ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας και την αδιάσπαστη προσοχή σας!!! ΚΑΛΟ ΤΑΞΙΔΙ!!” |
Ο πρόλογος ενός κειμένου αποτελεί μία παράγραφο και πρέπει να δίνει κατευθύνσεις για ό,τι πρόκειται να ακολουθήσει στο Κύριο Θέμα (ΚΘ). Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι δυο πρώτες παράγραφοι, γεμάτες τυπικές αναφορές, δεν παρέχουν την παραμικρή καθοδήγηση.
Δίνονται μεν κατευθύνσεις, χωρίς πρωτοτυπία δε. Πολύ «στημένες αναφορές.
Οι συγκεκριμένες αναφορές θα ταίριαζαν περισσότερο στον πρόλογο. Βέβαια, ο/η συντάκτης του κειμένου πιθανώς θεωρεί ότι βρίσκεται ακόμη στον πρόλογο… Στα παλιά χρόνια (μπορεί να ζούσε και ο Νώε, ο οποίος μόλις είχε διασωθεί από μια φοβερή και τρομερή φυσική καταστροφή) όταν η Έκθεση δεν καθοριζόταν από συγκεκριμένη έκταση, υπήρχαν καθηγητές που πρότειναν τη χρήση, αμέσως μετά τον πρόλογο, μια «εισαγωγική παράγραφο», η οποία θα έδινε κατευθύνσεις αποκλειστικά για το πρώτο ερώτημα. Από ό,τι φαίνεται, οι συγκεκριμένοι καθηγητές ζουν ακόμη και κυρίως δραστηριοποιούνται στον χώρο αγνοώντας τις εξελίξεις στο μάθημα.
Αρκετοί άνθρωποι πιστεύουν ακόμη στα ζώδια, στην ανάγνωση του φλυτζανιού, στο ξεμάτιασμα, θεωρούν κατώτερους τους αλλοεθνείς… και άρα δεν έχουν ξεφύγει από προλήψεις και προκαταλήψεις. Στην Έκθεση αποφεύγονται οι απόλυτες αναφορές, κάτι που εδώ δε συμβαίνει.
Παράγραφος έκπληξη! «Καταρχάς»!!! Δηλαδή, η προηγούμενη παράγραφος δεν αποτελούσε στοιχείο του πρώτου ερωτήματος; Τι ήταν; Πρόλογος ήταν κι αυτή;;; …κι εκεί που τα πήγαινε καλά, έρχεται αυτό για τον αναπτυσσόμενο κόσμο (το «τριτοκοσμικές» δε θεωρείται πολιτικά ορθός όρος) και τα διαλύει όλα. Ξέραμε ότι η «ελπίδα έρχεται» για την Ελλάδα αλλά για τις κοινωνίες του Τρίτου Κόσμου συνεχίζει να αποτελεί άγνωστη λέξη. Η συγκεκριμένη παράγραφος κινείται σε ικανοποιητικό επίπεδο, αν εξαιρέσουμε το: “πρόβλημα που αντιμετωπίζει με επιτυχία η επιστήμη είναι το περιβαλλοντικό πρόβλημα”, αφού η επιστήμη το παλεύει μεν, χωρίς εκπληκτικά αποτελέσματα δε.
«κατευθύνουν τους πολίτες σε σωστές αποφάσεις». Η πραγματικότητα λέει τελείως άλλα. Ο λαϊκισμός έχει κυριαρχήσει στην πολιτική ζωή, η τρομοκρατία και γενικά η ένταση των φαινομένων κοινωνικής παθογένειας έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις αναφορές του κειμένου.
Αναφορές, οι οποίες θα μπορούσαν να συνυπάρξουν με εκείνες του επιχειρήματος που αναφέρεται στα βήματα των επιστημών υγείας. Πιθανώς τα κείμενα, τα οποία έχει αποστηθίσει ο/η συντάκτης του κειμένου, δεν είναι ιδιαίτερα σύγχρονα. Η κατάσταση στη Μέση Ανατολή, οι σχέσεις ΗΠΑ και Β. Κορέας, τα προσφυγικά κύματα διαψεύδουν τις αναφορές περί ειρήνης.
Η μετάβαση στο δεύτερο ερώτημα θα ήταν πιο ομαλή, αν γινόταν αναφορά και στην πρώτη ενότητα που έχει προηγηθεί.
Η οργάνωση της παραγράφου δημιουργεί ένα πρόβλημα. Το 2ο ερώτημα απαιτεί εντοπισμό των «εφοδίων» του επιστήμονα και όχι σε τι πρέπει αυτός να στοχεύει. Το επιχείρημα έπρεπε να τονίζει το εφόδιο και να αποδεικνύει, με θετικά αποτελέσματα, ότι πρέπει να αποτελεί γνώρισμα του επιστήμονα. Οι γλαφυρές αναφορές δε συμβάλλουν στη στήριξη. Αδυνατώ ο δύσμοιρος να κατανοήσω τη χρησιμότητα της συγκεκριμένης παραγράφου. Καλή η επιδίωξη της «αλήθειας» αλλά εδώ η αναγκαιότητά της δεν τεκμηριώνεται λογικά. Ο Σωκράτης δε δείχνει ιδιαίτερα χρήσιμος εδώ. Ήδη έχει προηγηθεί αναφορά στα ανθρωπιστικά ιδεώδη (επιστήμη για τον άνθρωπο), οπότε… Οπότε μια ακόμη άχρηστη παράγραφος, η οποία απλώς διογκώνει την έκταση χωρίς ουσιαστικό λόγο. Ή μάλλον ο λόγος είναι η προσπάθεια εντυπωσιασμού με «υπέροχες» λέξεις…
Ήδη έχει προηγηθεί αναφορά στη «διάγνωση των πραγματικών αναγκών του ανθρώπου», οπότε καμιά εξέλιξη κι εδώ.
Ίσως η πιο ουσιαστική αναφορά στο 2οερώτημα.
Τίποτα καινούριο. Με διαφορετικά λόγια επαναδιατυπώνονται ιδέες που έχουν προηγηθεί.
Η προηγούμενη παράγραφος άρχισε με τη λέξη «τέλος», γεγονός που δημιουργεί την ελπίδα ότι το μαρτύριο της ανάγνωσης φτάνει στο τέλος του αλλά… Η συγκεκριμένη παράγραφος αρχίζει με τη λέξη «κλείνοντας», γεγονός που σημαίνει ότι το μαρτύριο δεν έχει τέλος! Μάλλον ο/η συντάκτης σκέφτηκε(;) «ας βάλω κάτι ακόμα ωραίο, από όσα έχω αποστηθίσει», χωρίς και να «σκεφτεί» αν αυτό προσφέρει το παραμικρό στην εξέλιξη του θέματος. Εδώ η μόνη αντίδραση που ταιριάζει είναι ένα μικρό, χαριτωμένο, γεμάτο απορία «Ε;». Ένα ακόμα «Ε;» εδώ!!! Ίσως και ένα «Μη χειρότερα» για έμφαση.
Πιθανότατα το συγκεκριμένο τμήμα θεωρείται επίλογος. «Πιθανότατα», γιατί δεν περιέχει την παραμικρή αναφορά σε ό,τι προηγήθηκε (άσχετα με την ποιότητα) στο Κύριο Θέμα. |
Προσωπικά δεν θα έδινα ούτε τη βάση (20/40) στο συγκεκριμένο γραπτό, κάτι που μάλλον ήδη έχει γίνει αντιληπτό.
Δυστυχώς, υπάρχουν ακόμη -και ζουν ανάμεσά μας- φιλόλογοι, οι οποίοι λατρεύουν και… μεταλαμπαδεύουν το συγκεκριμένο στιλ Έκθεσης. Αρέσκονται στις όμορφες λέξεις, στην εξωτερίκευση συναισθημάτων, διαβάζουν μέσα στην αίθουσα «Εκθέσεις» μαθητών που λένε πολλά αλλά δε λένε τίποτα ουσιαστικό. Επικροτούν Εκθέσεις από τις οποίες λείπει η λογική, η αίσθηση της πραγματικότητας, η δυνατότητα ουσιαστικής κάλυψης συγκεκριμένων απαιτήσεων.
Η Έκθεση, όμως, ως μάθημα εξετάζει τη λογική, τη γνώση της πραγματικότητας που χαρακτηρίζει τον μαθητή κι όχι τη δυνατότητά του να αποστηθίζει χωρίς να μπορεί να αξιοποιήσει τα κατάλληλα, κάθε φορά, στοιχεία.
Αν πράγματι το γραπτό αυτό ανήκει σε υποψήφιο και αν αυτός επιθυμεί να προσπαθήσει και πάλι στις επόμενες πανελλαδικές, έχω να προτείνω δυο πράγματα:
α) Να αναζητήσει συνεργασία με κάποιον καθηγητή με… λίιιγο πιο σύγχρονη αντίληψη της κατάστασης.
β) Να αρχίσει να ενημερώνεται για τις καθημερινές εξελίξεις, ώστε να εντοπίζει τι είναι λογικό και τι όχι για ένα συγκεκριμένο κείμενο Έκθεσης.
ΥΣ: Δηλαδή, τι μπορεί να τραβάνε αυτοί οι έρμοι βαθμολογητές των πανελλαδικών ρε παιδιά!!!
