Του Νίκου Τσούλια
Είναι ένα από τα πιο κρίσιμα ερωτήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.). Είναι στρατηγικό σημείο για την ίδια την Τουρκία. Αφορά σε μεγάλο βαθμό τις βασικές πολιτικές επιλογές των Η.Π.Α. Η χώρα μας, χώρα με την πιο έντονη σχέση με την Τουρκία, επιθυμεί έναν ευρωπαϊκό προσανατολισμό της Τουρκίας, αλλά τα πράγματα δεν είναι καθόλου απλά. Η Τουρκία δεν είναι απλά και μόνο ένα άλλο υποψήφιο μέλος…
Οι κυβερνήσεις των χωρών της Ε.Ε. και ο πυρήνας εξουσίας αυτού του υπερεθνικού θεσμού έχουν πάρει μάλλον τις αποφάσεις τους. Θέλουν την Τουρκία ως συνδεδεμένο μέλος και όχι ως πλήρες και ισότιμο μέλος της Ε.Ε. Θεωρώ δε ότι αυτή είναι και η καλύτερη λύση, ιδιαίτερα για την πατρίδα μας. Και θα προσπαθήσω να το τεκμηριώσω.
Η Τουρκία δεν μπορεί να γίνει μέλος για ουσιώδεις λόγους. α) ο πρώτος λόγος είναι πολιτικός. Η Τουρκία δεν έχει και ίσως να μην μπορεί να αποκτήσει την ταυτότητα μιας στοιχειώδους αλλά αυθεντικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Υπάρχουν απτά ιστορικά, και ως εκ τούτου πανίσχυρα, στοιχεία που το καταδεικνύουν. Η στρατιωτική εξουσία έχει καθοριστικό λόγο στην κρατική διακυβέρνηση και στη διάρθρωση της τουρκικής κοινωνίας. Η δικαιοσύνη και το κράτος δεν έχουν καμιά σχέση με την αυτονομία που έχουν οι θεσμοί αυτοί στη Δύση. Το κράτος δικαίου δεν έκανε ποτέ την εμφάνισή του στην Τουρκία. Η ελευθερία του Τύπου και του συνδικαλίζεσθαι δεν είναι ούτε καν στα ζητούμενα του τουρκικού καθεστώτος.
β) Ο δεύτερος λόγος είναι πολιτισμικός. Μπορεί η Τουρκία να μην είναι στη χορεία των μουσουλμανικών κρατών με πλήρη φονταμενταλιστικά στοιχεία, αλλά δεν παύει να έχει τη «μουσουλμανική εικόνα» στην πρώτη γραμμή της ταυτότητάς της. Και ναι μεν η Ε.Ε. μπορεί να μην έχει θέσει στην προγραμματική της ατζέντα κριτήριο θρησκευτικό, αλλά σίγουρα δεν θέλει σε καμιά περίπτωση εντάσεις γύρω απ’ αυτό το ζήτημα, ένα ζήτημα που έχει πάψει να είναι ζέον για την Ευρώπη εδώ και αιώνες.
γ) Τρίτος λόγος είναι ο οικονομικός. Η Τουρκία μπορεί να έχει μια σχετικά μεγάλη οικονομία, αλλά δεν έχει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που απαιτούν οι ευρωπαϊκές συνθήκες. Η οικονομία της σε μεγάλο βαθμό είναι υποανάπτυκτη. Οι δομές της και οι λειτουργίες της είναι προβιομηχανικής «κοπής». Η μεσαία κοινωνική τάξη είναι ασθενική, “πιεζόμενη” από την ισχυρά πλειοψηφική κατώτερη οικονομικά τάξη και από την άρχουσα τάξη.
δ) Ο τέταρτος λόγος συνδέεται με την ίδια την αυθεντική θέληση των λαών. Οι λαοί της Ευρώπης γνωρίζουν πολύ καλά το τι θα σήμαινε μια πλήρης ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. και το έχουν εκφράσει με πολλούς τρόπους. Και δεν είναι απλά και μόνο η πλημμυρίδα των μεταναστών που θα εισρεύσει στη Δυτική κυρίως Ευρώπη με όλα τα συνακόλουθά της. Πρόκειται για την ίδια την ασφάλεια των κοινωνιών, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί μέσα από το καμίνι της ιστορίας εδώ και δεκαετίες και αιώνες.
Η Ευρώπη θέλει την Τουρκία ως προγεφύρωμα απέναντι στον μουσουλμανικό κόσμο. Δεν θέλει να γίνουν τα θερμά σύνορα της χώρας αυτής – με τις βαθιές ρίζες του μουσουλμανισμού στο μεγάλο μέρος του τουρκικού λαού, με τις εκκρεμότητες του Κουρδικού έθνους και με το νεοφανές και φανατικό ρεύμα των τζιχαντιστών – σύνορα της ίδιας της Ε.Ε. Θέλει την Τουρκία ως κυματοθραύστη των φονταμενταλιστικών στοιχείων της Ανατολής και δεν θέλει σε καμιά περίπτωση να ενσωματώσει ένα θρησκευτικό αγκάθι στην παράδοση αιώνων και αιώνων ευρωπαϊκής δημοκρατικής και φιλελεύθερης κουλτούρας. Υπάρχει και κάτι εξίσου σημαντικό. Η Τουρκία παραμένει ένα αναθεωρητικό κράτος, ένα κράτος που δεν σέβεται τα σύνορα και το status της γειτονιάς της και ως εκ τούτου είναι παράγοντας αποσταθεροποίησης και διαρκούς υπονόμευσης της ειρήνης.
Η Ελλάδα είναι «αναγκασμένη» να αναπτύσσει σχέσεις φιλίας και συνεργασίας με την Τουρκία. Ίσως και να ήθελε παραπάνω από τις άλλες χώρες της Ε.Ε. να εισέλθει η Τουρκία στην Ε.Ε. με την υποσημείωση ότι κάτι τέτοιο θα βοηθούσε στον εκδημοκρατισμό της χώρας αυτής και στη στόμωση των επιθετικών βλέψεών της. Αλλά ήδη έχει μια εμπειρία, που δεν μπορεί να αμεληθεί. Η Τουρκία έχει εισβάλει στην Κύπρο εδώ και σαράντα χρόνια και αμφισβητεί τα νόμιμα δικαιώματα της χώρας μας στο Αιγαίο, παρά το γεγονός ότι είμαστε σύμμαχοι λαοί στα πλαίσια του ΝΑΤΟ. Επομένως από μόνη της μια εισαγωγή στους ευρωπαϊκούς θεσμούς δεν δεσμεύει την Τουρκία.
Γίνεται πρόδηλο εξ όλων αυτών των στοιχείων ότι καμιά προοπτική πλήρους ένταξης της Τουρκίας δεν μπορεί να γίνει στον ορατό χρονικό ορίζοντα και πέραν τούτου… Σε μια ιστορική μάλιστα περίοδο αστάθειας και ρευστότητας, αβεβαιότητας και διακινδύνευσης στη διεθνή σκηνή θα ήταν αφελής μια οποιαδήποτε κίνηση της Ευρώπης για να εισάγει έναν παράγοντα δημιουργίας προβλημάτων μέσα στους κόλπους της. Και επειδή η Ευρώπη ξέρει καλά τα παιχνίδια της ιστορίας, δεν είναι διατεθειμένη να μπλέξει με αυτά.
