Είναι γενικότερα παραδεκτό ότι η λεγόμενη «γενιά του ΄30» δεν διαμορφώνει μια ενιαία και συνεκτική θεωρία περί ελληνικότητας, αφού τα μέλη της δεν έχουν κοινή αντίληψη για το ζήτημα. Στοιχεία «ελληνικότητας» εντοπίζονται συχνά στο λογοτεχνικό έργο αρκετών συγγραφέων . Στα τελευταία χρόνια της δεκαετίας πολλοί ποιητές συμμετέχουν στην κυρίαρχη συζήτηση περί εθνικής αυτογνωσίας και δεν διστάζουν να διεκδικήσουν την «ελληνικότητα» σε θεωρητικό επίπεδο, ενώ την ίδια στιγμή την καλλιεργούν στο λογοτεχνικό τους έργο[1]. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος (1901 –1975) είναι ο επίσημος εκπρόσωπος του κινήματος του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα και ο ποιητής ο οποίος την υποστήριξε και την προασπίστηκε σε μεγάλο βαθμό. Τα ποιήματά του «στροφάλων» (Ενδοχώρα, 1945, α΄ γραφή 1935-1936) και «Εις την οδόν των Φιλελλήνων» (Οκτάνα, 1980, α΄ δημ. 1963)[2] ,είναι χαρακτηριστικά δείγματα της πρώιμης και της ώριμης αντίστοιχα ποιητικής δημιουργίας του συγγραφέα και έχουμε μια εξέλιξη της ποιητικής του σε σχέση με τον Υπερρεαλισμό. Τα στοιχεία της ελληνικότητας που αναφέρονται και σχετίζονται με τα δύο ποιήματα συνδέονται με βασικά χαρακτηριστικά του ελληνικού χώρου, όπως την παράδοση, το γενικότερο ιδεολογικό, κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον, καθώς και τη γενικότερη περιρρέουσα ατμόσφαιρα συγγραφικής παραγωγής.
Το ποίημα «Στροφές στροφάλων»[3] (πρώιμη φάση συγγραφικής παραγωγής) σχετίζεται θεματικά με τον ύμνο στην ελληνική ναυσιπλοΐα. Σε αυτό παρουσιάζεται μια υποχώρηση του υπερρεαλισμού, ο οποίος εμφανίζεται μόνο σε ορισμένους στίχους. Περιγράφεται ένας θαυμασμός προς το υπερωκεάνιο. Στην α΄ στροφή γίνονται αναφορές στις συμπληγάδες, στις σειρήνες (Οδύσσεια). Στη β΄ στροφή είναι φανερή η αγάπη του Εμπειρίκου για τη ναυτιλία και τη θάλασσα και η συγκίνηση για το κατόρθωμα των ανθρώπων, το υπερωκεάνιο. Στις γ΄και δ΄ στροφές έχουμε τη θεοποίησή του ( απόλαυση ανέμου, θαλασσοπούλια, φάλαινες, μυστήρια θαλασσών κ.ά.). Στις ε΄, στ΄ και ζ΄ στροφές δείχνεται πιο ρεαλιστικά η λειτουργία του με τη δύναμη των μηχανών του και τις στροφές των στροφάλων του. Στη η΄στροφή βαθαίνει το νόημα, όπως βαθαίνουν τα νερά καθώς προχωρεί το υπερωκεάνιο. Έχουμε ταύτιση ποιητή και σκάφους, επειδή για τους ναυτικούς τα σκάφη έχουν ψυχή. Στις θ΄και ι΄στροφές έχουμε την εξέλιξη του ταξιδιού που είναι συνεχές και δεν σταματάει, διότι ό,τι στέκεται είναι τέλμα και θάνατος.
Σε αυτό το ποίημα υποχωρεί η καθαρεύουσα, υπάρχει λογική ακολουθία και αλληλουχία, είναι έντονη η ερωτική και λυρική διάθεση και γίνεται έμμεση αναφορά στο στοιχείο της ελληνικότητας.
Στο ποίημα «Εις την οδόν των Φιλελλήνων» (ώριμη φάση συγγραφικής παραγωγής), αντίθετα, τονίζονται έντονα τα στοιχεία της ελληνικότητας και του πατριωτισμού, του ελληνικού τοπίου και του περιβάλλοντος χώρου, του χρόνου, του θανάτου, της ιδιαιτερότητας των Ελλήνων ως λαού, των αξιών του, οι οποίες τείνουν να γίνουν πανανθρώπινες, της δόξας τους κ.ά. Η αγάπη του ποιητή για την πατρίδα είναι ξεχωριστή και αυτό γίνεται με έναν μοναδικό τρόπο, αφού ο συγγραφέας καταφέρνει με αριστοτεχνικό τρόπο και με τη χρήση πλούσιων εκφραστικών μέσων να μας δώσει μια ιδιαίτερη περιγραφή του περιβάλλοντος ελληνικού χώρου χρησιμοποιώντας ως μέσο την άριστη χρήση της γλώσσας. Χαρακτηριστικά αναφέρει:
«…..για να γίνει μια δόξα κοινή, μια δόξα πανανθρώπινη, η δόξα των Ελλήνων, που πρώτοι, θαρρώ, αυτοί, στον κόσμο εδώ κάτω, έκαμαν οίστρο της ζωής τον φόβο του θανάτου».
Η γενιά του ’30 προσπάθησε να συγκεράσει την παράδοση με το μοντέρνο και να δώσει ένα πολιτισμικό πρόσωπο που θα μπορούσε να συνδιαλλαγεί σχετικά ισότιμα με τη Δύση. Εφηύρε την περίφημη «ελληνικότητα» που, σύμφωνα με τον Δημήτρη Τζιόβα, δεν είναι κατ’ αρχήν περιχαράκωση και εσωστρέφεια, αλλά διάθεση για ανάδειξη μιας ελληνικής αρχετυπικότητας, η οποία αναζητήθηκε εναγωνίως στον αρχαιοελληνικό μύθο, στο τοπίο του Αιγαίου, στη γλωσσική διαύγεια και η οποία περιελάμβανε και την προσπάθεια ανύψωσης του λαϊκού πολιτισμού. Κατέληξε όμως τη δεκαετία του ’60 σε έναν λιγότερο γόνιμο ελληνοκεντρισμό. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος έχει συνδεθεί με την ελληνική ιστορία του 20ού αιώνα και αμφισβητήθηκε για όλα αυτά για τα οποία εξακολουθεί σήμερα να βρίσκεται στο προσκήνιο. Η νεότερη κριτική τοποθέτησε τον Εμπειρίκο στην κορυφή της ιεραρχίας του ελληνικού υπερρεαλισμού[4].
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Beaton R., « Εισαγωγή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία», Μτφ. Ε. Ζουργού- Μ. Σπανάκη, Εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1996.
Δανιήλ Χ., (επιμ), Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων για τη μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ( 19ος και 20ος αιώνας), Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008.
Καγιαλής Τ., Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων για τη μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ( 19ος και 20ος αιώνας), Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008.
ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ
http://eapilektoi.blogspot.gr/2011/04/30-30.html (ανάκτηση στις 28/02/17).
http://empirikos.blogspot.gr/ (ανάκτηση στις 10/03/17)
http://spoudasterion.pblogs.gr/tags/genia-toy-1930-gr.html (ανάκτηση στις 02/04/17).
[1] Τ. Καγιαλής, Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων για τη μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ( 19ος και 20ος αιώνας), σ. 359- 376, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008.
[2] R. Beaton, « Εισαγωγή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία», σ. 272, Μτφ. Ε. Ζουργού- Μ. Σπανάκη, Εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1996 & Χ. Δανιήλ (επιμ), Ανθολόγιο Κριτικών Κειμένων για τη μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ( 19ος και 20ος αιώνας), σ.452, 455-457, Εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008.
[3] Βλ. επίσης http://eapilektoi.blogspot.gr/2011/04/30-30.html (ανάκτηση στις 28/02/17).
[4] Βλ. http://empirikos.blogspot.gr/ (ανάκτηση στις 10/03/17) & http://spoudasterion.pblogs.gr/tags/genia-toy-1930-gr.html (ανάκτηση στις 02/04/17).
