Του Νίκου Τσούλια
Υπόθεση ζωής, αξία ζωής, τρόπος ζωής είναι η μάθηση. Διαφοροποιητικό στοιχείο του ανθρώπου από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο είναι η μάθηση, γιατί η ίδια η ζωή μας είναι μια διαρκής λειτουργία μάθησης. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς να αναζητά, χωρίς να δημιουργεί, χωρίς να μαθαίνει και να ξαναμαθαίνει μέχρι να τελειώσει το ταξίδι της ζωής του.
Αν και η μάθηση είναι μια τόσο σοβαρή υπόθεση, είναι ταυτόχρονα και ένα παιχνίδι, το μοναδικό παιχνίδι που ενώνει τον κόσμο των μικρών και τον κόσμο των μεγάλων. Είναι ένα παιχνίδι που συνέχει το πνεύμα του ανθρώπου με τη φύση και με τον εαυτό του, που διαμορφώνει το αυριανό μέλλον της κοινωνίας και του πολιτισμού.
Η μάθηση δεν προκύπτει κυρίως μέσα από κάποια βροχή πληροφοριών, αλλά από την καλλιέργεια του επαγωγικού λόγου που αναδεικνύει τη σχέση αιτίας και αποτελέσματος, από την προαγωγή της κριτικής σκέψης που καλλιεργεί το στοχασμό και την επεκτατική δυνατότητα του ορθολογισμού.
Και εφόσον η μάθηση είναι παιχνίδι, οφείλει να τηρεί τα βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία του παιχνιδιού. Να γεμίζει τον άνθρωπο με ευχαρίστηση, να του διεγείρει τη φαντασία, να τον εμπνέει και να τον ενθουσιάζει, να του προκαλεί ολοένα και περισσότερο την επιθυμία για μάθηση – παιχνίδι, να του διεγείρει τα όνειρα και τις φιλοδοξίες. Να γίνεται η μάθηση μια υπόθεση προσωπική – πέραν του όποιου θεσμικού χαρακτήρα της μέσω των εκπαιδευτικών συστημάτων –, με την έννοια της απόλυτης προσωπικής προτεραιότητας.
Εδώ εγκαλείται και η συστηματική εκπαίδευση. Γιατί είναι λάθος της αυτή την έμφυτη τάση του ανθρώπου για γνώση και για μάθηση να την μετασχηματίζει σε «βαριά» υποχρέωση, σε καταναγκασμό. Δεν μπορεί να στομώνει την επιθυμία για ολοένα και περισσότερη μάθηση μέσα από τις τόσες και τόσες τυποποιήσεις, νόρμες και θεσμικές εκφράσεις που υιοθετεί κάθε φορά.
Βέβαια όλοι οι εκπαιδευτικοί θα ισχυριστούμε ότι η τυπική εκπαίδευση δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει στην όλη λειτουργία της την υποχρεωτική παρακολούθηση και τη θέσπιση των απουσιολογίων, τις ποικίλες εξετάσεις και τις «διατεταγμένες» εργασίες, τους κανονισμούς και τις παρατηρήσεις. Το σχολείο δεν μπορεί να είναι συνάθροιση των επιμέρους προσωπικών διαδρομών μάθησης των μαθητών / μαθητριών, αφού σε κάθε περίπτωση αποτελεί την ξεχωριστή δομή που αναδύεται από την ανάγκη της κοινωνίας να παρέμβει συγκροτημένα τόσο για τη διατήρηση του πολιτισμικού της φορτίου, όσο και για τη δημιουργία του μέλλοντός της.
Ωστόσο, αυτή η θεσμική υποχρεωτικότητα σε καμιά περίπτωση δεν είναι ασύμβατη με την προσωπική ανάγκη κάθε πολίτη για μάθηση που όχι μόνο δεν θα του δημιουργεί κανέναν καταναγκασμό στην πορεία της μάθησης, αλλά τουναντίον θα τον γεμίζει με τη χαρά της δημιουργίας της σκέψης και της ελευθερίας του πνεύματος. Και επειδή η πολιτεία γενικώς δεν εμπλέκεται στην ουσία της μόρφωσης και της πνευματικής καλλιέργειας των μαθητών / μαθητριών, είναι παιδαγωγική ευθύνη των εκπαιδευτικών να επιλύσουν αυτή την αντίφαση και την αντινομία και να απελευθερώσουν τελικά όλες τις δημιουργικές δυνάμεις του σχολείου, των μαθητών / μαθητριών αλλά και των δικών τους.
Αν σε μια σχολική αίθουσα ο εκπαιδευτικός μπορεί να διαμορφώσει ένα έντονα μαθησιακό κλίμα, αν κάθε φορά κερδίζει το ενδιαφέρον και κεντρίζει τη φαντασία των μαθητών / μαθητριών, τότε ανοίγει εκείνο το ξέφωτο της μάθησης – παιχνιδιού όπου όλοι εκκινούν από την έμφυτη τάση του «μανθάνειν» και συναντιούνται σε μια κοινή διαδρομή συλλογικής μάθησης – παιχνιδιού, που πολλαπλασιάζει την έμφυτη επιθυμία αλλά και παράλληλα κοινωνικοποιεί και διαπαιδαγωγεί. Γιατί η μάθηση δεν μπορεί να είναι μόνο προσωπική υπόθεση, αλλά πρέπει να γίνεται και σε συλλογική επίπεδο γιατί μέσα από τις κοινωνικές και τις διανθρώπινες λειτουργίες μπορεί ουσιαστικά να εκπαιδευτεί κάθε άνθρωπος.
Αν αναλογιστούμε ότι η δημιουργία ευχάριστου μαθησιακού κλίματος πολλαπλασιάζει τις μαθησιακές δεξιότητες των μαθητών / μαθητριών και ότι δεν είναι καθόλου χαμένος χρόνος από το μάθημα η δημιουργία αυτή αλλά αντίθετα γίνεται πολλαπλά κερδισμένος χρόνος, τότε οφείλουμε να βρίσκουμε και να επινοούμε τεχνικές για να μπορούμε να δίνουμε στη μάθηση – πέραν των άλλων στοιχείων της – και το χαρακτήρα παιχνιδιού όπου οι εκπαιδευόμενοι θα γεύονται τη χαρά και την ψυχική ικανοποίηση παράλληλα με την ίδια τη διαδικασία της εκπαίδευσης και δεν θα τους υποσχόμαστε μόνο ότι θα γευθούν τους καρπούς της εκπαίδευσης στο μέλλον. Άλλωστε στο πιο εμπεριστατωμένο εκπαιδευτικό ντοκουμέντο που έχει αναδειχθεί σήμερα σ’ όλη την ανθρωπότητα – το σχετικό πόνημα της UNESCO για το πώς πρέπει να είναι η εκπαίδευση στον 21ο αιώνα- επισημαίνεται ότι «το περιεχόμενο της εκπαίδευσης πρέπει να σχεδιαστεί έτσι ώστε να δημιουργεί τη δίψα για γνώση, να προκαλεί τη χαρά της μάθησης»[i].
[i] Delors, J. (1996), Education: the necessary Utopia, in: UNESCO, Learning: the treasure within, Paris: UNESCO, p. 26
