Του Νίκου Τσούλια
Το άρθρο είναι σπονδυλωτό και περιλαμβάνει τρία μέρη:
α) Προβληματισμοί για την «αυθεντικότητα»,
β) Σύνθετος ο σχηματισμός της ταυτότητάς μας,
γ) Η κατάκτηση της ταυτότητάς μας είναι ομορφιά ζωής
«Το ελληνικόν εόν όμαιμόν τε και ομόγλωσσον και θεών ιδρύματα τε κοινά και θυσίαι ήθεά τε ομότροπα»
Ηρόδοτος, Ουρανία 144
Δεν πρόκειται να παρουσιάσω κάποια ολοκληρωμένη επιστημονική προσέγγιση του θέματος. Πρόκειται για μια απλή παρέμβαση, η οποία έχει ως σκοπό την κατάθεση της υποκειμενικής άρα και σχετικής θεώρησής μου. Πρόκειται για τη δημιουργία της ταυτότητάς μας, της ταυτότητας του Έλληνα.
Εξ αρχής δηλώνω ότι ο τρόπος διαμόρφωσης της συλλογικής μας ταυτότητας είναι σχετικά ελλειμματικός. Και είναι ελλειμματικός γιατί δεν αποτυπώνει αυθεντικά την ιστορική μας εξέλιξη. Προς τούτο διακρίνω τρία κύρια στοιχεία που στρεβλώνουν την αυθεντικότητα στην αποτύπωση της συλλογικής μας συνείδησης. Βέβαια οφείλω να δεχτώ, πριν κατατεθούν οι τρεις παράγοντες, ότι η γραφή της ιστορίας είναι μια πολύ σύνθετη λειτουργία της εξέλιξης ενός λαού, γίνεται με πολλές αντιπαραθέσεις και δυσκολίες και ότι ακόμα είναι σε διαρκή μετασχηματισμό. Η Ιστορία, δηλαδή, δεν καταγράφεται με κάποιο οριστικό και μόνιμο τρόπο, αλλά διαρκώς επανεγγράφεται – χωρίς ωστόσο μέσω της ιστοριογραφίας να ανατρέπεται η ιστορία -, αλλά και επανερμηνεύεται ανάλογα με το γενικότερο πλαίσιο (πολιτισμικό / κοινωνικό / πολιτικό / ιδεολογικό) της εποχής. Αλλά ποιοι είναι οι παράγοντες που στρεβλώνουν την ορθολογική δημιουργία της ταυτότητάς μας;
Πρώτον, η πολιτικο – ιδεολογική αλλά και κοσμοθεωρητική πολλαπλότητα που συνθέτει την ιστορική εκφορά που είναι διαρκώς παρούσα σε όλη την πολύχρονη ιστορικο – γενετική πορεία του λαού μας και του έθνους μας. Άλλη προσέγγιση και άλλη ερμηνεία δίνει η κυρίαρχη τάξη και άλλες αντίστοιχες ερμηνείες σημειώνουν οι κυριαρχούμενοι. Αλλά πέραν των κοινωνικών τάξεων η διαφοροποίηση συνεχίζεται και στο αμιγές πεδίο της πολιτικής και της διανόησης. Αυτοί οι επιμερισμοί, από την άλλη πλευρά, δεν οδηγούν σε μια έννοια πλήρους αντίφασης, αλλά σε ένα πεδίο διαρκούς – άλλοτε γόνιμης και άλλοτε στείρας – αντιπαράθεσης. Συμπερασματικά, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι με διαφοροποιημένο τρόπο ως κάποιο βαθμό αντιλαμβάνονται και βιώνουν την έννοια της ταυτότητας του Έλληνα οι Έλληνες ανάλογα με την ταξική τους θέση αλλά και με το κοινωνικό και ιδεολογικό πλαίσιο αναφοράς τους.
Δεύτερον, η σχέση του ελληνισμού με το χριστιανισμό και πιο συγκεκριμένα με την ορθοδοξία έχει μια εκκρεμότητα. Στην επίσημη / θεσμική καταγραφή της σημερινής ιστορικής περιόδου ο χριστιανισμός εμφανίζεται σαν ένας ισομερής πόλος του ελληνισμού ή σαν το πιο θεμελιακό στοιχείο της ταυτότητάς μας αμέσως μετά τη γλώσσα. Αυτή η πρωταρχική αναφορά του χριστιανισμού είναι βυζαντινό και μεταβυζαντινό στοιχείο και επομένως δεν μπορεί να περιλαμβάνει το Όλον της διαχρονικής, ούτως ή άλλως, προσέγγισης και θεώρησης της συλλογικής μας ταυτότητας. Αλλά υπάρχει και άλλο ζήτημα. Υπάρχουν Έλληνες που δεν είναι χριστιανοί και ακολουθούν άλλο θρησκευτικό δόγμα ή που δεν πιστεύουν στις θρησκευτικές αντιλήψεις. Αυτοί προφανώς δεν υστερούν σε κάτι από τους άλλους Έλληνες όσον αφορά την αυθεντικότητα της συλλογικής τους ταυτότητας.
Επομένως και μόνο εκ τούτου του γεγονότος, δεν μπορούμε να θεωρήσουμε τον χριστιανισμό ως στοιχείο sine qua non για την πρόκτηση της ταυτότητας του Έλληνα. Και πέραν των προαναφερθέντων, υπάρχουν ανά τον Κόσμο χριστιανοί ορθόδοξοι που δεν είναι Έλληνες. Επομένως κάθε Έλληνας δεν είναι υποχρεωτικά χριστιανός ορθόδοξος αλλά και κάθε χριστιανός ορθόδοξος δεν είναι Έλληνας. Και τελικά, μπορούμε να καταλήξουμε ότι οι έννοιες Ελληνισμός και χριστιανισμός δεν είναι δύο ισομερείς έννοιες στη συγκρότηση της ταυτότητάς μας. Τουναντίον, ο Ελληνισμός είναι κυρίαρχη έννοια στη συγκρότηση της ταυτότητάς μας που περιλαμβάνει προφανώς και άλλα βασικά στοιχεία μεταξύ των οποίων είναι και το χριστιανικό θρήσκευμα και ιδιαίτερα η ορθοδοξία.
Τρίτον, η επίσημη θεσμική γραφή της ιστορίας και η αναπαραγωγή της στο εκπαιδευτικό μας σύστημα επηρεάζεται από τις πολιτικές συγκυρίες. Τα ίδια γεγονότα καταγράφονται και ερμηνεύονται διαφορετικά, ως ένα βαθμό, ανάλογα με τους πολιτικο – ιδεολογικούς συσχετισμούς. Ως ακραία δε εκδοχή έχουμε, όταν κατά τη διάρκεια της ιστορίας μας επικρατούν ανελεύθερα και δικτατορικά καθεστώτα. Εδώ εμφανίζονται και οι κατασκευές διάφορων νεομυθολογιών που επινοούνται με διάφορες σκοπιμότητες και τελικά μετασχηματίζονται από αρκετούς πολίτες σε στοιχεία της ιστορίας μας. Για παράδειγμα, η επικράτηση της δοξασίας ότι μια υπερφυσική δύναμη προστατεύει την Κωνσταντινούπολη κατά τους βυζαντινούς χρόνους και η ευχή ότι «πάλι με χρόνια με καιρούς πάλι δικά μας θα ‘ναι» μετά την Άλωση είναι ιδεολογικές κατασκευές που αρχικά είχαν σαν σκοπό να καταλαγιάσουν το συλλογικό πόνο από την απώλεια της πάλαι ποτέ Βασιλεύουσας αλλά με την πάροδο του χρόνου συμπυκνώθηκαν και πήραν την μορφή κάποιου θρύλου μεταφυσικών όψεων και στη συνέχεια υπάρχει εγγενής δυσκολία σε κάποια αναθεώρησή τους.
Επομένως η όποια συγκρότηση της ταυτότητάς μας οφείλει να έχει τη δυνατότητα να «βλέπει και απ’ έξω» το είδωλό της και να διατρέχεται από το στοιχείο του αναστοχασμού που θα συνεργεί στη συνεχή εκλογίκευση της αυτοπροσδιοριστικής ματιάς μας.
Εσμέν Έλληνες το γένος, ως η τε φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρεί
Πλήθων Γεμιστός, Βυζαντινός φιλόσοφος 1360-1452
