Του Νίκου Τσούλια
Η σπουδαιότητα της προσωπικότητας στο δημόσιο βίο τεκμηριώνεται εύκολα από το γεγονός ότι έχουν αναπτυχθεί ιστορικά πολλές θεωρίες προσωπικότητας με φιλοσοφικά, ιδεολογικά και κοσμοθεωρητικά χαρακτηριστικά και δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι η προσέγγιση της προσωπικότητας συνδέεται με τις θεωρίες μάθησης. Βέβαια κάθε πρόσωπο, είναι μοναδικό και ιστορικό πρόσωπο, αλλά η ηγετική φυσιογνωμία κατά κανόνα επηρεάζει περισσότερο τις κοινωνικές διεργασίες, λόγω των ιδιαιτέρων χαρακτηριστικών και του ειδικού ρόλου που διαδραματίζει.
Οι σχέσεις μεταξύ πολιτικών και συνδικαλιστικών ηγετικών προσωπικοτήτων, καθορίζονται, εν πολλοίς, από τη πολιτική λειτουργία των θεσμών που εκφράζουν.
-
Ο πολιτικός έχει λειτουργική σχέση με την εξουσία και κατά το μάλλον ή ήττον την εκφράζει και επομένως κεντρικός ρόλος του είναι η χειραγώγηση των πολιτών με μια κουλτούρα επιβολής. Βέβαια υπάρχουν και επαναστατικές ηγετικές προσωπικότητες, που είναι ανατρεπτικές για τις δομές της εξουσίας αλλά αυτές οι περιπτώσεις είναι ελάχιστες. Ο εκφραστής των κοινωνικών χώρων – διαπνεόμενος από αντίληψη αγωνιστικότητας και διεκδίκησης – αποβλέπει στη χειραφέτηση των πολιτών και προάγει μια κουλτούρα αμφισβήτησης, απέναντι στις ποικίλες θεσμικές αλλά και στις συχνά αδιόρατες μορφές εξουσίας.
-
Η σχέση με τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα στη μεν την περίπτωση του πολιτικού καθορίζει σε σημαντικό βαθμό, όπως δείχνει η τρέχουσα πολιτική ιστορία στη χώρας μας αλλά και η διεθνής σκηνή, τη φυσιογνωμία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του πολιτικού, ενώ ο συνδικαλιστής ηγέτης θα βρίσκεται, εκ του ρόλου του, σε μόνιμη στάση αντιπαράθεσης με τα εν λόγω συμφέροντα.
-
Ο ηγέτης των κοινωνικών κινημάτων πρέπει να έχει προσωπικότητα συλλογικής συνείδησης (εδώ άλλωστε κρίνεται διαρκώς), ακριβώς γιατί ο ρόλος του απαιτεί να εκφράσει μια τέτοια αντίληψη. Ο πολιτικός, ως μορφή και έκφραση εξουσίας, λειτουργεί με εντελώς αντίθετα χαρακτηριστικά..
-
Στα κοινωνικά κινήματα οφείλεις να συνθέτεις διαφορετικές πολιτικές απόψεις εκ των πραγμάτων (η αρχή της πλειοψηφίας στο συνδικαλισμό με δεδομένη την “απλή αναλογική”, έχει άλλο περιεχόμενο από την αρχή της πλειοψηφίας στο κοινοβούλιο), αποκτώντας έτσι μια πιο μετριοπαθή στάση και ίσως πιο ουσιαστική αντίληψη των πραγμάτων. Αποκτά δηλαδή μια ευρύτητα θεωρήσεων και απόψεων και οφείλει να έχει ελευθερία στη σκέψη του. Και αυτό, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί την πιο γοητευτική όψη στο σκηνικό του “συλλογικώς εκφράζεσθαι”. Στη σφαίρα της πολιτικής, αντίθετα υπερασπίζεσαι, σχεδόν πάντα, την έννοια του κομματικού συμφέροντος, ακόμα και αν δεν σε εκφράζει, υπονομεύοντας έτσι και την αξία της προσωπικής γνώμης.
-
Ο συνδικαλισμός φυσικά εκφράζει το “επιμέρους” και διατρέχει πάντα τον κίνδυνο της συντεχνιακής αντίληψης και πρακτικής. Αντίθετα στην πολιτική υπερισχύει η γενική / ολιστική θεώρηση και αυτό διαμορφώνει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα στην προσωπικότητα του πολιτικού.
-
Στην εκπαίδευση, ο ηγέτης – στο βαθμό που εκφράζει αυθεντικά τις παιδαγωγικές και μορφωτικές επιταγές – διαπνέεται από αντίληψη “οργανικού διανοούμενου, καταπώς τον προσδιόριζε ο Γκράμσι, και οφείλει να καλλιεργεί μια κουλτούρα “κριτικής θεωρίας”, δημιουργικής αμφισβήτησης και προαγωγής μιας ουμανιστικής κοσμοθεώρησης και να αγωνίζεται για την άμβλυνση των πολλαπλών ανισοτήτων που διατρέχουν τις σύγχρονες κοινωνίες και για τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Και η ευθύνη να “ηγείται” σε θεσμό του χώρου της εκπαίδευσης συνδέεται με μια μεγάλη πρόκληση, «επειδή την πόλη συνθέτει πλήθος ανθρώπων και με βάση την παιδεία πρέπει να αποκτά ενότητα» (Αριστοτέλης, Πολιτικά). Οι ύψιστες παιδαγωγικές αξίες της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας, τα θεμελιώδη μορφωτικά και χειραφετικά “παραδείγματα” του Προμηθέα και της Αντιγόνης και ο σκοπός μιας δίκαιης κοινωνίας οφείλουν να είναι σηματωροί για τη σκέψη και τη δράση του.
Οι ρόλοι και των δύο πλευρών – πολιτικού και συνδικαλιστή – είναι κρίσιμοι για τη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών και θεωρώ πως η σύνθεση αυτών των πλευρών, μέσα από τη διαλεκτική / δημιουργική αντιπαράθεση, είναι ένα σημαντικό οδηγητικό νήμα για την εξέλιξη της ιστορίας. Άλλωστε η αντιπαράθεση ιδεών, αντιλήψεων αλλά και συμφερόντων μπορεί να οδηγήσει στην κοινωνική πρόοδο και γιατί όχι στη νοηματοδότηση της ζωής του ανθρώπου.
