Ημερίδα της «ΠΡΩ.ΠΑΙΔΕΙ.Α.», 10 Μαρτίου 2018
Νίκος Τσούλιας,
τ. Πρόεδρος της ΟΛΜΕ (1996 – 2003)
Γενικό εκπαιδευτικό πλαίσιο
Σήμερα έχουμε να αντιμετωπίσουμε ένα σκηνικό διάλυσης της εκπαίδευσης και αυτό όχι μόνο λόγω των περιοριστικών μνημονιακών πολιτικών αλλά και λόγω μιας ισχυρής δημαγωγικής πρακτικής του Υπουργείου Παιδείας της συγκυβέρνησης των ΣΥ.ΡΙΖ.Α. – ΑΝ.ΕΛ. Ο Υπουργός αναφέρεται με περισσή δημαγωγική αντίληψη σε αλλαγή του απολυτηρίου του Λυκείου χωρίς να προσδιορίζει τίποτα το συγκεκριμένο.
Είναι μια κινούμενη άμμος.
Μιλά για «ελεύθερη πρόσβαση», για «κατάργηση των Πανελλαδικών Εξετάσεων», για «Εθνικό Απολυτήριο». Και στην πράξη τι έχει κάνει; Το απόλυτο τίποτα. Αντίθετα, απέσυρε τη συμμετοχή των πανελλαδικών εξετάσεων από το Απολυτήριο του Λυκείου και προχώρησε σε μια ρύθμιση πρωτόγνωρου λαϊκισμού.
Για πρώτη φορά στη μεταπολεμική περίοδο της χώρας το απολυτήριο του λυκείου δεν προκύπτει από ενδοσχολικές εξετάσεις στο σύνολο των μαθημάτων αλλά διαμορφώνεται από εξετάσεις σε 4 μόνο μαθήματα και από την προφορική βαθμολογία στα υπόλοιπα. Και εκεί που λέγαμε ότι μαθητής «πρέπει να θέλει» για να μην τελειώσει το λύκειο, τώρα μπορούμε να λέμε ότι «θα το τελειώσει θέλει δεν θέλει» αρκεί να έχει φυσική παρουσία στην αίθουσα.
Το Λύκειο έγινε ένα Δημοτικό σχολείο για μεγάλα παιδιά.
Την ιδεολογική του σύλληψη για το εκπαιδευτικό μας σύστημα την έχει διατυπώσει ο κ. Γαβρόγλου ρητά. «Είναι το πιο καταπιεστικό εκπαιδευτικό σύστημα του Κόσμου»! Από ποια έρευνα και από ποια ανάλυση προκύπτει κάτι τέτοιο; Δεν χρειάζεται. Όταν είσαι αυθεντία, ο λόγος σου αρκεί. «Πυθαγόρας έφα». Και έτσι ας χαλαρώσουμε τα πάντα: το Δημοτικό, το Γυμνάσιο, το Λύκειο.
Ο λαϊκισμός στην εκπαίδευση είναι και ο πιο επικίνδυνος.
-
Δηλητηριάζει τον τρόπο σκέψης.
-
Χειραγωγεί τον ορθολογισμό.
-
Στομώνει την ελευθερία του πνεύματος.
Ασκείται πολιτική αποεκπαίδευσης της εκπαίδευσης και αυτό σε μια εποχή όπου η εκπαίδευση καλείται να διαμορφώσει το σκηνικό για της κοινωνία της γνώσης και της δια βίου μάθησης, σ’ έναν κόσμο απαιτητικό, γεμάτο προκλήσεις και δυνατότητες.
Η κυβέρνηση ΣΥ.ΡΙΖ.Α. – ΑΝ.ΕΛ. δεν έχει δημιουργικές θέσεις και προτάσεις για την εκπαίδευση. Και αναγκασμένη πλέον από τις δεσμεύσεις των Μνημονίων τους και των Οδηγιών του Ο.Ο.Σ.Α. επιχειρεί να εμφανίσει τις δεσμεύσεις, που τους επιβλήθηκαν, ως «προοδευτική μεταρρύθμιση»!
Και έτσι σήμερα ζούμε μια αβεβαιότητα στην οποία έχουμε δύο δεδομένα, την μετατροπή του Απολυτηρίου του Λυκείου σε μια απολύτως ενδοσχολική διαδικασία – που ήδη δημιουργεί σοβαρά προβλήματα αξιοπιστίας – και τη δημοσιοποίηση μιας πρότασης, από πολλές αλληλοαναιρούμενες ιδέες, η οποία μεταξύ άλλων έχει τα εξής εκπληκτικά στοιχεία:
· θεσμική υποβάθμιση της Γενικής Παιδείας,
· εξοστρακισμό βασικών γνωστικών αντικειμένων,
· μετατροπή της Γ΄ Λυκείου σε φροντιστηριακή δομή,
· διπλασιασμό των Πανελλαδικών εξετάσεων και εισαγωγή τους ακόμα και στη μέση της σχολικής χρονιάς (!).
Όλο αυτό το σκηνικό συνιστά μια θεσμική, ουσιαστική αλλά και έντονα συμβολική, αποδόμηση του λυκείου.
Γιατί έχουμε διαρκείς παρεμβάσεις στο σύστημα πρόσβασης;
α) Λόγω αδυναμίας των κυβερνήσεων για ουσιαστική μεταρρύθμιση στο περιεχόμενο του σχολείου,
β) Λόγω του έντονου κοινωνικού ενδιαφέροντος και της εκ τούτου προκύπτουσας δημοσιότητας και «πολιτικής δυναμικής».
Όμως, όλες οι μεταμορφώσεις των Πανελλαδικών εξετάσεων από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα εκφράζουν ένα και μόνο σύστημα, που μπορεί να αποδοθεί με μια πρόταση:
«Οι μαθητές εξετάζονται σε κοινά θέματα σε πανελλήνια κλίμακα σε έναν αριθμό μαθημάτων, συνήθως 4 – 6, με μικρή ή μη συμμετοχή του απολυτηρίου του λυκείου».
Μοναδική εξαίρεση αυτού του απόλυτου κανόνα ήταν ο Ν.2525/1997, που ίσχυσε όμως για μικρή περίοδο.
Το σύστημα πρόσβασης είναι ένα εξωτερικό στοιχείο της εκπαίδευσης και δεν μπορεί να αποτελεί όχημα για τη διαμόρφωση του περιεχομένου του λυκείου. Αντίθετα, το λύκειο έχει γίνει όμηρος του συστήματος αυτού, και έχουμε φτάσει στο σημείο να θεωρούμε το λόγο ύπαρξης του λυκείου ως απλό υπηρέτη αυτού του συστήματος!
Αντιστρέψαμε δηλαδή πλήρως τον χάρτη της εκπαίδευσης και της παιδείας.
Οι προκλήσεις στο Λύκειο είναι σημαντικές.
Η διαμόρφωση ισχυρής βασικής παιδείας, με την παράλληλη ανάπτυξη της γενικής και της επαγγελματικής εκπαίδευσης, αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση στα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα.
Το Λύκειο είναι ο τελευταίος θεσμός της γενικής παιδείας και γι’ αυτό έχει ευθύνη να διαμορφώσει μια σταθερή μορφωτική και πολιτιστική αποσκευή των μαθητών στο πεδίο της γνώσης και της αγωγής. Διπλός είναι ο ρόλος του: αφενός να δώσει ισχυρά εφόδια γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης και αφετέρου να εμβαθύνει σε γνωστικά αντικείμενα, έτσι ώστε να μπορούν οι απόφοιτοί του να συνεχίσουν αποδοτικά τις σπουδές τους στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Όμως το λύκειο ή θα είναι σχολείο γενικής παιδείας ή δεν θα υπάρχει!
Το περιεχόμενό του οφείλει να υπηρετεί τα:
· Κλασική παιδεία,
· Βασική εκπαίδευση επί των κύριων επιστημονικών πεδίων,
· Παιδαγωγική καλλιέργεια,
· Μορφωτική και πολιτισμική λειτουργία,
· Επαγγελματική εκπαίδευση
Και όλη η υψηλής ποιότητας εκπαίδευσή του πρέπει να συμπυκνώνεται και να εκφράζεται σε ένα απολυτήριο που θα πιστοποιεί με συγκροτημένο τρόπο τα προσόντα των μαθητών.
Είναι κοινή διαπίστωση ότι το Λύκειο είναι ο πιο κρίσιμος θεσμός του εκπαιδευτικού μας συστήματος, κυρίως για δύο λόγους. Πρώτον, είναι ο θεσμός στον οποίο ολοκληρώνεται η βασική εκπαίδευση και η γενική παιδεία, που συνδέονται μάλιστα και με την ενηλικίωση των νέων. Δεύτερον, αποτελεί το τελικό στάδιο τόσο για την επαγγελματική και κοινωνική εξέλιξη των μαθητών όσο και για το πέρασμά τους στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Και είναι αυτό το τελευταίο σημείο «τύχη και ατυχία» συνάμα, γιατί ναι μεν συγκεντρώνει εκ του συστήματος πρόσβασης έντονο κοινωνικό ενδιαφέρον αλλά ταυτόχρονα αυτό το στοιχείο αλλοιώνει το αυτόνομο μορφωτικό περιεχόμενο και τον παιδαγωγικό ρόλο του σχολείου και επιπλέον αποτελεί το κύριο – αν όχι το μοναδικό – πεδίο παρέμβασης των εκπαιδευτικών πολιτικών. Σχεδόν όλες οι εκπαιδευτικές πολιτικές στη διάρκεια της μεταπολίτευσης αντιμετώπιζαν το λύκειο δευτερογενώς, ως παρακολούθημα και ως αναγκαίο εργαλείο του συστήματος πρόσβασης.
Το Εθνικό Απολυτήριο είναι καίριο σημείο αναφοράς.
Το Εθνικό Απολυτήριο είναι μια αναγκαιότητα του εκπαιδευτικού μας συστήματος και της ελληνικής κοινωνίας γενικότερα. Έπρεπε να έχει ήδη δημιουργηθεί. Αποτελεί ήδη κοινό τόπο των εκπαιδευτικών συστημάτων των ευρωπαϊκών χωρών.
Η παράταση του σημερινού ενδοσχολικού τύπου απολυτηρίου δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα, που τα ενίσχυσε έντονα η ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας καταργώντας την επιμέρους συμμετοχή των Πανελλαδικών Εξετάσεων στη διαμόρφωση του απολυτηρίου του λυκείου. Έχει ήδη αρχίσει ένα κύμα «βαθμολογικού πληθωρισμού», που προκαλεί κοινωνικά και ηθικά προβλήματα και αν παραμείνει αυτή η τάση, τα πράγματα θα οδηγήσουν σε εικόνα πλήρους απαξίωσης του λυκείου και των εκπαιδευτικών!
Η αναγκαιότητά του Εθνικού Απολυτηρίου πηγάζει από τις πολλαπλές προκλήσεις των σημερινών και κυρίως των αυριανών εποχών. Συνδέεται ο θεσμός αυτός με την αναβάθμιση της ποιότητας της λυκειακής εκπαίδευσης, με την «εγκαθίδρυση του ορθολογισμού» σε έναν σημαντικό τίτλο, ο οποίος είναι χρήσιμος γι’ όλη τη ζωή κάθε πολίτη: α) για την πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, β) για την αγορά εργασίας και για τις προσλήψεις και γ) για τη αντιστοίχησή μας με τα άλλα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα.
Βασικά σημεία συζήτησης
Για τη θέσπισή του πρέπει να λάβουμε υπόψη την ιστορική πορεία της εκπαίδευσής μας και τη σημερινή λειτουργία της με τις πολλαπλές απαιτήσεις και ανάγκες των κοινωνιών της γνώσης και της μάθησης. Η δημιουργία ενός Εθνικού Απολυτηρίου θα διαμορφώσει νέο τοπίο σ’ όλη την εκπαίδευση. Θα προκαλέσει ασυνέχειες και τομές, ωθήσεις και προκλήσεις στην πορεία της. Θα λύσει προβλήματα αλλά και θα αναδείξει άλλα υπαρκτά μεν καλυμμένα δε, και στα οποία οφείλουμε να δώσουμε απαντήσεις.
Η πρώτιστη θετική προοπτική είναι ότι ο τίτλος αυτός θα είναι απόλυτα αξιόπιστος και θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ορθολογικό τρόπο τόσο για την επαγγελματική και την κοινωνική εξέλιξη των νέων – γιατί θα έχουν πιστοποιημένα με αντικειμενικό τρόπο επαρκή μορφωτικά εφόδια – όσο και για την πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Ο τίτλος αυτός θα είναι ικανοποιητικός και για την εκπαιδευτική εξέλιξη των νέων και στα πιο απαιτητικά πανεπιστήμια του εξωτερικού για τις όποιες σπουδές τους.
Με αυτό τον τρόπο θα έχουμε τελειώσει οριστικά και με τη διαρκή προσφυγή των Υπουργών και των κυβερνήσεων στη στείρα ενασχόληση με το Σύστημα πρόσβασης και όχι με το περιεχόμενο της εκπαίδευσης, αφού το Σύστημα δεν θα ταυτίζεται μεν με το Εθνικό Απολυτήριο, αλλά θα στηρίζεται μόνιμα και σταθερά επ’ αυτού, χωρίς να απαιτείται καμιά άλλη λειτουργία.
Απαιτείται η αναβάθμιση της ποιότητας της εκπαίδευσης, που θα απολήγει στον τίτλο του Εθνικού Απολυτηρίου. Εδώ προφανώς είναι η μεγάλη πρόκληση, γιατί έχουμε πολλά επιμέρους πεδία προς συζήτηση: τον καθορισμό συνολικά της θεσμικής Γενικής και της Επαγγελματικής εκπαίδευσης, τον προσδιορισμό της μορφωτικής αποσκευής και του περιεχομένου σπουδών, την έκταση των γνωστικών αντικειμένων σε σχέση με την εμβάθυνση σε συγκεκριμένους τομείς, την παιδαγωγική κατάρτιση και την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, την παιδαγωγική μεθοδολογία κλπ.
Απαιτείται μελέτη για την οικονομική στήριξη όλων των απαιτούμενων μεταρρυθμιστικών μέτρων καθώς και το μεταβατικό στάδιο για την εφαρμογή του. Εδώ θα πρέπει να συνυπολογιστεί και η οικονομική ωφελιμότητα που θα προκύψει από το οριστικό τέλος της διαρκούς ενασχόλησης της πολιτείας με το σύστημα πρόσβασης.
Σε κάθε περίπτωση, θεωρώ ότι πρέπει να επανέλθει ο τρόπος διαμόρφωσης του σημερινού Απολυτηρίου του Λυκείου στο μικτό σύστημα (πανελλαδικών και ενδοσχολικών εξετάσεων), που είχαμε την προηγούμενη περίοδο.
Το Εθνικό Απολυτήριο θα διαμορφώνεται με εθνικού επιπέδου εξετάσεις σε 6 περίπου μαθήματα, με ενδοσχολικές εξετάσεις σε 2 – 4 μαθήματα (ανάλογα με το πώς θα είναι διαμορφωμένο το αναλυτικό πρόγραμμα του λυκείου) και σε επόμενη φάση ίσως και με τη διεξαγωγή μιας ερευνητικής εργασίας.
Θα έχουμε δύο τύπους Εθνικού Απολυτηρίου, του Γενικού Λυκείου και του Επαγγελματικού Λυκείου. Όσοι μαθητές δεν θα μπορούν να πάρουν τον τίτλο του θα πρέπει να αποκτούν ένα ενδεικτικό της σχετικής φοίτησης. Θα παρέχεται η δυνατότητα για επανεξέταση όσων δεν το αποκτούν σε πρώτη φάση.
Τρόπος σύνδεσης του Εθνικού Απολυτηρίου με το σύστημα πρόσβασης: Κάθε Σχολή ή Τμήμα θα λαμβάνει υπόψη του για την εισαγωγή των μαθητών ένα υποσύνολο των γνωστικών αντικειμένων του Εθνικού Απολυτηρίου, θα προσμετρά εκείνα τα μαθήματα και με τους συντελεστές που κρίνει με βάση το περιεχόμενο των σπουδών του. Προτείνεται να λαμβάνεται υπόψη και ο συνολικός βαθμός του Απολυτηρίου.
Το Εθνικό Απολυτήριο θέτει νέα δεδομένα
Είναι επιτακτική ανάγκη η διαχείριση του σημερινού μεγάλου ποσοστού του «λειτουργικού αναλφαβητισμού», που διατρέχει το εκπαιδευτικό μας σύστημα και φτάνει μέχρι το τέλος του λυκείου. Το ποσοστό είναι περίπου της τάξης του 20% στο Γενικό Λύκειο και είναι μάλλον μεγαλύτερο στο Επαγγελματικό Λύκειο.
Εδώ τίθεται ζήτημα που έχει κοινωνικές και πολιτικές όψεις. Δυστυχώς ο λειτουργικός αναλφαβητισμός δεν αντιμετωπίζεται με συστηματικό τρόπο ούτε φυσικά θα λυθεί από τη λειτουργία του Εθνικού Απολυτηρίου. Το αντίθετο θα συμβεί, θα αποκαλυφθεί πλήρως και ως εκ τούτου η θέσπιση του Εθνικού Απολυτηρίου θα απαιτήσει την αντιμετώπιση ενός υπαρκτού προβλήματος, που όλοι το γνωρίζουμε και απλώς συνυπάρχουμε μαζί του.
Για να τεθούν οι βάσεις αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος μπορεί να αξιοποιηθούν: η διαφοροποιημένη διδασκαλία – χαρακτηρίζεται ως η μεγάλη πρόκληση των σχολικών αιθουσών από την Ε.Ε. -, τη συμπεριληπτική εκπαίδευση και στοιχεία αυτομόρφωσης με στόχο:
Ένα σχολείο για όλους τους μαθητές σε δημιουργικό μορφωτικό ρόλο
Η δημιουργία του Εθνικού Απολυτηρίου μπορεί να νοηθεί μόνο στα πλαίσιο μιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, ενός μορφωτικού κοινωνικού ρεύματος και μιας προοδευτικής κυβερνητικής πολιτικής στο περιεχόμενο της παιδείας, που θα στοχεύει στη δυναμική εισαγωγή της χώρας μας στις αναδυόμενες εποχές της γνώσης και της μάθησης, σε έναν κόσμο αβεβαιότητας και υψηλής διακινδύνευσης αλλά και μεγάλων προκλήσεων και δυνατοτήτων.
Η θεσμική εκπαίδευσή μας οφείλει να αποβλέπει στη δημιουργία μιας ανοιχτής και πλουραλιστικής κοινωνίας, να προάγει την αλληλεγγύη και τον αλληλοσεβασμό, την ανεκτικότητα και τη συνεργατικότητα, την πολυπολιτισμικότητα και τη διαφορετικότητα, την αγωνιστική στάση ζωής και την ολοκληρωμένη κοινωνικοποίηση των νέων. Γι’ αυτό χρειάζεται άρτιο πολιτικό σχέδιο εθνικής κλίμακας, μια σύγχρονη δημοκρατική μεταρρύθμιση στο περιεχόμενο του σχολείου, ένα μορφωτικό ρεύμα που θα συνεργήσουν στην ανάπτυξη και στην πρόοδο της χώρας.
Το ελληνικό σχολείο θα πρέπει να μετασχηματίσει το μονομερή γνωσιοκεντρικό σημερινό ρόλο του προς ένα πιο έντονο παιδαγωγικό, μορφωτικό, πολιτισμικό περιεχόμενο. Να συνδέεται πιο λειτουργικά με ένα δημοκρατικό και ουμανιστικό πλαίσιο αξιών και να αναδεικνύει το «σχήμα» ενός ενεργού πολίτη, με έντονη μορφωτική κουλτούρα. Να προάγει «έναν κόσμο του αληθινού, του αγαθού, του ωραίου» (Κ.Θ. Δημαράς), να συνεργεί, έτσι ώστε «κάθε παιδί να βρίσκει το θησαυρό που κρύβει μέσα του» (UNESCO).
Το Εθνικό Απολυτήριο ή θα συνδεθεί με έναν μετασχηματισμό του σημερινού «εκπαιδευτικού παραδείγματος» ή δεν θα υπάρξει! Θα πρέπει να είναι καρπός μιας εκπαίδευσης που πρέπει να υπηρετεί.
· την παιδεία και τη μόρφωση,
· την ανάπτυξη και την πρόοδο της χώρας
· την αυτοπραγμάτωση και τη χειραφέτηση του ανθρώπου,
· την άμβλυνση των ανισοτήτων,
· την κριτική και δημοκρατική σκέψη,
· την ελευθερία του πνεύματος και την κοινωνική δικαιοσύνη.
