Εάν αξιολογήσουμε τα καίρια εκπαιδευτικά ζητήματα από τα οποία εξαρτάται η προοπτική της θεσμικής εκπαίδευσης, με κριτήριο την επισκόπηση της βιβλιογραφίας, θα μπορούσαν να αναφερθούν τα παρακάτω.
1. Η συντηρητικοποίηση του εκπαιδευτικού συστήματος. Καταγράφεται παραδοσιακή στάση των παραγόντων και των θεσμών της εκπαίδευσης σε νέα ή παλιά προβλήματα, όπως π.χ. α) στον τρόπο διδασκαλίας (η σχολική αίθουσα και η αίθουσα των δικαστηρίων παραμένουν οι μόνοι θεσμικοί δημόσιοι ‘χώροι’ που λειτουργούν απαράλλακτα εδώ και αιώνες!), β) στη χρήση νέων τεχνολογιών, βιβλιοθηκών, εργαστηρίων και εποπτικών μέσων, γ) στη (μη) διεξαγωγή έρευνας εντός των σχολείων και στην εισαγωγή καινοτομιών, δ) σε θέματα δια-πολιτισμικότητας, πολυ-πολιτισμικότητας, μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και ευρωπαϊκής διάστασης.
2. Η σχέση πτυχιούχων νέων και αγοράς εργασίας. Αν και δεν είναι αμιγές εκπαιδευτικό ζήτημα αλλά μάλλον πρόβλημα των κοινωνικών και οικονομικών δομών της χώρας, επηρεάζει σημαντικά τη δυναμική της εκπαίδευσης. Η εν λόγω σχέση έχει στοιχεία ασυμβατότητας, αυτό επιδρά αρνητικά στις φιλοδοξίες και στις επιλογές των μαθητών και απονομιμοποιεί, εν μέρει, το εκπαιδευτικό αποτέλεσμα. «Τι να τις κάνω τις σπουδές και τα γράμματα όταν βλέπω γύρω μου την ανεργία των πτυχιούχων»;, είναι η σταθερή απάντηση των μαθητών όταν προσπαθείς να τους ενθαρρύνεις. Και ναι μεν η μόρφωση είναι αυταξία, αλλά όταν δεν συνδέεται έστω μερικώς με το επάγγελμά σου, πώς θα κριθείς χρήσιμος στον εαυτό σου και στην κοινωνία;
3. Η «υπαλληλοποίηση» των εκπαιδευτικών με την οριοθέτηση της δράσης τους στα εν πολλοίς τυπικά καθήκοντά τους. Ενδεικτικές όψεις: η τεχνοφοβία, οι ενδοιασμοί για αξιολόγηση ως εργαλείο δημιουργικής ανατροφοδότησης του σχολείου, η έλλειψη πρωτοβουλιών. Πολλοί εκπαιδευτικοί αντιγράφουν τα σχήματα διδασκαλίας που θυμούνται από τους δικούς τους καθηγητές και δύσκολα αλλάζουν τον τρόπο εργασίας τους ή διερευνούν νέους τρόπους εκπαιδευτικής διδακτικής και αγωγής.
4. Οι μεγάλες προσδοκίες των γονέων όσον αφορά την εκπαιδευτική εξέλιξη των νέων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Δύο όψεις του ίδιου προβλήματος παρουσιάζονται την ίδια στιγμή: πλασματική πανεπιστημιακή ζήτηση και φροντιστηριακή ένταση με υποψήφιους το 85% των αποφοίτων του λυκείου αφενός και εγκατάλειψη σπουδών (σχεδόν το 30% των φοιτητών /σπουδαστών!) αφετέρου.
5. Η πολιτική αδυναμία για μεταρρυθμίσεις στο περιεχόμενο του σχολείου. Ο καταστατικός χάρης της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης είναι από το 1985 και δεν μπορεί να αντιμετωπίσει πολλά προβλήματα ακόμα και διαχειριστικά π.χ. status του εκπαιδευτικού προσωπικού (είδαμε το φαινόμενο των μαζικών και ανεξέλεγκτων αποσπάσεων της προηγούμενης χρονιάς). Ενδεικτικά αναφέρω ότι τα θέματα της παιδαγωγικής κατάρτισης των καθηγητών και της αντίστοιχης επιστημονικής των δασκάλων παραμένουν σε εκκρεμότητα εδώ και τρεις δεκαετίες και δεν «κινείται φύλλο».
6. Η διαρκής ενασχόληση με το σύστημα πρόσβασης των μαθητών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σε καμιά χώρα της Ευρώπης δεν έχουμε αναγωγή αυτού του ζητήματος σε «εθνικό θέμα» με όλες τις γνωστές όψεις δραματοποίησης και δεν εντρυφούν σε αυτό κάθε 4-5 χρόνια! Από τη δεκαετία του ’70 ασχολούμαστε διαρκώς με το «εξεταστικό» και «αλλάζουμε» (!!) ένα σύστημα, το οποίο παραμένει απολύτως σταθερό περιγραφόμενο σε μια γραμμή: «γενικές εξετάσεις σε έναν αριθμό μαθημάτων με μικρή ή καθόλου συμμετοχή του λυκείου».
7. Η εξάπλωση της φροντιστηριακής αντίληψης και πρακτικής. Είναι, πλέον, πρωτίστως κοινωνικό θέμα και δευτερευόντως εκπαιδευτικό. Προκύπτει από πολλούς παράγοντες και παραμένει το μεγάλο ‘οικονομικό αγκάθι’ για όλες σχεδόν τις οικογένειες.
Προτάσεις και λύσεις υπάρχουν. Χρειάζεται, όμως, μεταρρυθμιστική μορφωτική κουλτούρα, ουσιαστική γνώση των εκπαιδευτικών ζητημάτων, πολιτικό σχέδιο και κοινωνική δυναμική.
