Του Νίκου Τσούλια
Είναι το επάγγελμα του εκπαιδευτικού αρκετά σύνθετο αλλά και απόλυτα μοναδικό όσον αφορά τα κύρια χαρακτηριστικά του. Ακόμα και αν προσεγγίσουμε απλά και μόνο τον κόσμο του συναισθήματος που αναπτύσσεται στους κόλπους του σχολείου και ιδιαίτερα στη λειτουργία της σχολικής αίθουσας, θα δούμε μια εξαίρετα μοναδική εικόνα. Ο εκπαιδευτικός έχει συνειδητοποιήσει και βιώνει κάθε στιγμή ότι κρίνεται με έναν απόλυτα απαιτητικό και εξονυχιστικό τρόπο.
Η διδασκαλική του λειτουργία διέπεται από στοιχεία, όπως αυτού του περιεχομένου: α) η κριτική και η κρίση που του γίνεται είναι άμεση και αφορά κάθε στιγμή της δράσης του, β) η εν λόγω κριτική είναι πάντα συγκριτική είτε με τα στερεότυπα που έχει κάθε μαθητής για το είδωλο του εκπαιδευτικού, όπως το έχει διαμορφώσει κατά τη συνολική μαθητική του πορεία, είτε με τους άλλους εκπαιδευτικούς που μπαίνουν στην τάξη την ίδια ημέρα ή γενικότερα, γ) το σύνολο των μαθητών έχει πλούσιο αναπτυγμένο συναισθηματικό κόσμο, κόσμο υπό διαμόρφωση, κόσμο πληθωρικό και εν πολλοίς αντιφατικό, κόσμο της εφηβείας και της αμφισβήτησης.
Μπαίνοντας ο εκπαιδευτικός λοιπόν μέσα στην αίθουσα διαισθάνεται το όλο περιβάλλον, το προοικονομεί και προσπαθεί να το διαχειριστεί και προς όφελος της διδασκαλίας αλλά και προς όφελος του εαυτού του. Ο εκπαιδευτικός έχει ως βαθιά επιθυμία του, την επιβεβαίωση εκ μέρους των μαθητών του. Και δεν έχει να κάνει αυτή η επιθυμία μόνο με κάποια εγωιστική όψη του αλλά και με την εικόνα που δημιουργείται για το άτομό μου. Πρόκειται για μια εικόνα που έχει τα προσωπικά αξιολογικά στοιχεία του κάθε μαθητή, τα στοιχεία των συνθετικών προσεγγίσεων που γίνονται μεταξύ των μαθητών με τις ανταλλαγές γνωμών και απόψεων αλλά και τα μετασχηματισμένα στοιχεία που αποκομίζουν οι γονείς από τη μεταφορά αυτών των θεωρήσεων στο σπίτι τους.
Ζώντας ο εκπαιδευτικός σε ένα πλούσιο συναισθηματικό περιβάλλον – που έχει κατά τη γνώμη του όλα τα άνθη του καλού και του κακού – αναπτύσσει αναγκαστικά και το δικό του συναίσθημα σε ανάλογη ένταση. Και μπορούμε να ισχυριστούμε ότι είναι ευεπίφορος και στη θετική και στην αρνητική θεώρηση που του κάνει κάθε μαθητής. Εύκολα θα χαρεί αν καταλάβει μια έστω και αμυδρή επιβεβαίωση αλλά και εξίσου εύκολα θα στεναχωρηθεί και θα θυμώσει, αν διαισθανθεί να αιωρείται ακόμα και μια υποψία απόρριψης.
Λαμβάνει υπόψη του ο εκπαιδευτικός όλο το σκηνικό των συναισθημάτων, που αναπτύσσονται μέσα στη σχολική αίθουσα και που αναφέρονται σ’ αυτόν; Σαφώς και ναι. Ακόμα και αν ισχυρίζεται στον εαυτό του ή σε κάποιον συνάδελφό του ότι η τάδε γνώμη αυτού του μαθητή δεν μπορεί να στέκει γιατί είναι άδικη ή γιατί δεν μπορεί ο μαθητής να κρίνει ή γιατί είναι προκατειλημμένος απέναντί του, στην ουσία τον απασχολεί. Ο εκπαιδευτικός θέλει να τον αγαπούν οι μαθητές, να τον σέβονται, να τον θεωρούν ότι είναι πολύ ξεχωριστός και να τον διακρίνουν από κάθε άλλο συνάδελφό του. Και αυτή η επιθυμία δεν έχει μόνο όψη ανθρώπινης αδυναμίας αλλά και αίσθηση απαιτητικότητας από τον ίδιο τον εαυτό του για την καλύτερη λειτουργία του!
Πώς μπορεί ο εκπαιδευτικός να αντιμετωπίσει θετικά και δημιουργικά το έντονα συναισθηματικό περιβάλλον της αίθουσας; Υπάρχουν ισχυρές δυνατότητες. Πρώτο και βασικότερο είναι να διατρέχεται από συναίσθημα αγάπης για το σχολείο και για τη διδασκαλία, για την αγωγή και για τους νέους και εφήβους και ιδιαίτερα για τους συγκεκριμένους μαθητές και μαθήτριες. Δεύτερο, να μη θεωρεί τον εαυτό του αυθεντία – γιατί μόνο περιγέλαστος μπορεί να γίνει ακόμα και στα δικά του μάτια -, να είναι ταπεινός και να μπορεί εύκολα να δέχεται τα λάθη του και να κάνει αυτοκριτική. Να είναι απόλυτα αυθεντικός και ανθρώπινος. Να εκθέτει τα αδύνατα σημεία του και ει δυνατόν να αυτοσαρκάζεται.
Τρίτο, να μετασχηματίζει τη διδασκαλία του και τον εαυτό του με βάση τον προβληματισμό και την αλληλεπίδραση που αναπτύσσεται μεταξύ των μαθητών και αυτού. Τέταρτο, να εμπνέει τους μαθητές και τις μαθήτριες τόσο όσον αφορά την επιστημονική του και την παιδαγωγική του κατάρτιση όσο και όσον αφορά το μορφωτικό και κοινωνικό εύρος της προσωπικότητάς του. Πέμπτο, να εκφράζει τα συναισθήματά του χωρίς βέβαια εκείνη την ένταση που μπορεί να τροφοδοτήσει ένα σκηνικό στείρας αντιπαράθεσης. Στο σχολείο θα υπάρξουν συγκρούσεις και αυτό που έχει ως ευθύνη ο εκπαιδευτικός είναι να μπορεί να τις διαχειριστεί με τον πιο παιδαγωγικό τρόπο, αν και εδώ δεν υπάρχουν και απόλυτα σταθερά – αρχιμήδεια σημεία.
Η ομορφιά του σχολείου και της διδασκαλίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον πλούσιο συναισθηματικό κόσμο, που αυτοφυώς και πληθωρικά αναπτύσσεται. Το γεγονός ότι αναπτύσσονται προσωπικές σχέσεις μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών είναι και προϋπόθεση μιας καλής σχολικής / διδακτικής λειτουργίας αλλά και αποτέλεσμα της καλής λειτουργίας του σχολείου και του εκπαιδευτικού. Το ότι ο έρωτας – με τη μορφή του παιδαγωγικού έρωτα και ενίοτε όχι μόνο… – φτερουγίζει κάθε στιγμή εδώ είναι το πιο όμορφο στοιχείο της παιδαγωγικής πράξης, της πιο ανθρωπιστικής και πιο ιερής λειτουργίας μιας κοινωνίας!
