Του Νίκου Τσούλια
Είναι ένα από τα πιο διαχρονικά αλλά και από τα πιο βασανιστικά ερωτήματα που απασχολούν τον άνθρωπο. Πρόκειται για ένα μείζον ζήτημα που τέμνει την ανθρωπότητα σε δύο διαφορετικούς κόσμους, σε δύο παράλληλα σύμπαντα, το σύμπαν του ορθολογισμού και της επιστήμης και το σύμπαν της πίστης και της θρησκείας.
Η πρώτη πλευρά έχει αποσαφηνίσει με την Εξελικτική Θεωρία τις βασικές γραμμές και τον τρόπο της προέλευσης του ανθρώπου. Ο Κάρολος Δαρβίνος έκανε μια μεγάλη τομή στη σκέψη μας και έκτοτε η αντίληψή μας για την προέλευση της ζωής και της αφεντιάς μας έχει πάρει έναν αρκετά προσδιορισμένο δρόμο, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι έχουν πάψει να υπάρχουν μεταφυσικά ερωτήματα ή υπαρξιακές αγωνίες…
Η δεύτερη πλευρά εξακολουθεί να έχει μια «μεσαιωνική» θεώρηση ταυτίζοντας την όλη δημιουργία μας ως μια θεϊκή εντολή, ως ένα απρόσιτο δόγμα εξορίζοντας παντελώς τη λογική σκέψη, χωρίς ωστόσο να απαντάει σε κανένα ερώτημα – αντίθετα απαγορεύει και την ίδια την ερωτηματοθεσία ως μια πράξη ενοχής!
Είναι φοβερό για ένα τόσο καθοριστικό για τη ζωή του ανθρώπου θέμα να υπάρχουν δύο τόσο ξεχωριστοί κόσμοι, δύο αποκλίνουσες θεωρήσεις σα να μπορεί να θεωρηθεί αυτονόητο η συνύπαρξη αντικρουόμενων αντιλήψεων. Και επειδή η δεύτερη πλευρά της θρησκευτικής εκδοχής δεν νιώθει καμιά ανάγκη περαιτέρω διερεύνησης του όλου ζητήματος, πέφτει μεγάλο βάρος στον ορθολογισμό και στην επιστήμη να φωτίζει διαρκώς όλο και περισσότερα μονοπάτια της μακρόχρονης διαδρομής μας πάνω στον όμορφο πλανήτη μας.
Το μακρύ ταξίδι της εξέλιξης έχει αρχίσει εδώ και 3,5 δισεκατομμύρια χρόνια και θα συνεχίζει όσο υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες στη Γη έχοντας στην αιχμή του βέλους του χρόνου την αύξηση της πολυπλοκότητας της έμβιας ύλης και την συνεχή επεκτατικότητα των μορφών της ζωής σε κάθε προσφερόμενο χώρο. Η αναπαραγωγική εκπληκτική δύναμη κάθε έμβιου οργανισμού – με τη συνέργεια του πιο όμορφου μακρομορίου του DNA – εξασφαλίζει την αέναη προοπτική της ζωής.
Πώς όμως βγήκε από τα ζωικά σκοτάδια ο μακρινός μας πρόγονος και οδήγησε σε μια μερική ανατροπή της βιολογικής εξέλιξης προσθέτοντας και την αντίστοιχη κοινωνική και πολιτιστική εξέλιξη, η οποία βάζει και τη σφραγίδα της στα τεκταινόμενα επί της Γης; Πώς αναδύθηκε η σκέψη και η συνείδησή μας; Τι μας έκανε ανθρώπινους; Και το πιο σημαντικό, πού αποβλέπουμε και τι θέλουμε ως βασική ιδέα για τον κόσμο μας;
Ξέρουμε αρκετά στοιχεία που οδήγησαν στην ανθρωποποίησή μας και διαρκώς μαθαίνουμε περισσότερα, ωστόσο τα ερωτήματα πολλαπλασιάζονται και νέες προκλήσεις κάνουν την εμφάνισή τους ζητώντας επιτακτικά απαντήσεις, οι οποίες όμως θα οδηγούν πάντα σε νέες ερωτήσεις. Η όρθια στάση του Homo Erectus που αναπτύχθηκε στο νέο εδαφόβιο σκηνικό του μετασχημάτισε όχι απλά και μόνο την ανατομία του αλλά του έδωσε τη δυνατότητα τα «δει» αλλιώς το περιβάλλον και να αρχίσει να οργανώνει στοιχειωδώς το πλαίσιο της ζωής του. Η διαμόρφωση ομάδας με κάποιο απλό καταμερισμό των δραστηριοτήτων και η ανάπτυξη κωδίκων επικοινωνίας ήταν ένα αποφασιστικό βήμα μετεξέλιξης, το πρώτο σπέρμα γι’ αυτό που αργότερα θα ονομαστεί κοινωνία.
Η χρήση φωτιάς, η καύση και η περιποίηση των νεκρών είναι αναβαθμίδες που βγάζουν μια παράλληλη αλλά και ξεχωριστή με την πορεία της βιολογικής εξέλιξης την ανάδυση της πρωτόγονης κοινωνικής εξέλιξης. Η άσκηση των πρώτων μορφών τέχνης πάνω στους βράχους μέσα στις σπηλιές είναι το ροδοχάραμα της εμφάνισης του φαντασιακού, από το οποίο θα αναδύεται πάντα μια νέα όμορφη πραγματικότητα. Έτσι το πνεύμα θα αρχίσει τη δημιουργία ενός θαυμαστού και ονειρεμένου στερεώματος. Η χρήση εργαλείων και η πιεστική ανάγκη στην επίλυση των πολλαπλών προβλημάτων σε ένα πολύ εχθρικό φυσικό περιβάλλον μετέπλαθαν όχι μόνο την τεχνολογία αλλά και τη νοητική δυνατότητα του μακρινού μας προγόνου Εδώ είναι η καινούργια δυναμική της όλης μεταμόρφωσης του ανθρώπου και ίσως αυτό να αποτελεί και το μεγάλο δίδαγμα απ’ αυτή την επίγνωση. Ο άνθρωπος ξέφυγε από τη ζωική του ρίζα χάρη στη συνεργατικότητα και στα νέα ζητήματα που αυτή έθετε! Ο άνθρωπος δεν εξελίχθηκε ούτε βιολογικά ούτε πολύ περισσότερο κοινωνικά ως άτομο και ως μονάδα, αλλά ως σύνολο και ως ομάδα! Κοινή είναι λοιπόν η καταγωγή μας – εδώ έγκειται και ένα στοιχείο της ενότητας όλων των ανθρώπων – και ως εκ τούτου κοινό και το μέλλον μας.
Η αναζήτηση των δρόμων της καταγωγής μας δεν προορίζεται απλά και μόνο στην ικανοποίηση του πάντα ανήσυχου πνεύματός μας. Είναι συστατικό στοιχείο αυτογνωσίας και κυρίως προσδιορισμού της πορείας του μέλλοντός μας. Από τη στιγμή που ο άνθρωπος συνειδητοποίησε τον εαυτό του και έθετε μεταφυσικά ερωτήματα έγινε και το πρώτο μεγάλο βήμα μετασχηματισμού της φύσης και προσδιόρισε το πιο μεγάλο ζήτημα. Εφεξής δεν θα είναι η ανθρωποποίηση η κύρια δύναμη της εξέλιξης αλλά ο εξανθρωπισμός, ο εκπολιτισμός, η εξάλειψη κάθε μορφής βαρβαρότητας. Όλα τα άλλα είναι επιμέρους και δευτερεύοντα στοιχεία…
