ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ
Τηλεόραση: δασκάλα, μητέρα, κρυφή ερωμένη.
Homer Simpson, Χαρακτήρας καρτούν
Oι άνθρωποι έχουν τεράστιες δυνατότητες. Οι περισσότεροι μπορούν να καταφέρουν σπουδαία πράγματα αν έχουν αυτοπεποίθηση ή διακινδυνεύσουν όσο χρειάζεται. Κι όμως, δεν το κάνουν. Αντίθετα, κάθονται μπροστά στην τηλεόραση και αντιμετωπίζουν τη ζωή σαν να πρόκειται να διαρκέσει για πάντα.
Philip Adams, 1939-, Αυστραλός συγγραφέας
Σήμερα μόνο οι ηλίθιοι κάνουν δικτατορίες με τανκς, από τη στιγμή που υπάρχει η τηλεόραση.
Umberto Eco, 1932-, Ιταλός συγγραφέας
Από τότε που έχουμε τηλεόραση στο σπίτι, γευματίζουμε όλοι από την ίδια μεριά του τραπεζιού, όπως στο Μυστικό Δείπνο του Ντα Βίντσι.
Marcel Pagnol, 1895-1974, Γάλλος συγγραφέας & Σκηνοθέτης
Αυτοί που διαβάζουν έχουν τον κόσμο κι αυτοί που βλέπουν τηλεόραση τον χάνουν.
Werner Herzog, 1942-, Γερμανός σκηνοθέτης
Είδη Μ.Μ.Ε.: ραδιόφωνο, τηλεόραση, τύπος, διαδίκτυο (εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία).
ΟΡΙΣΜΟΣ:
Είναι τα μέσα για τη μετάδοση ειδήσεων και γνωμών, που απευθύνονται στη μάζα και όχι στο μεμονωμένο άτομο. Μέσα απ΄ αυτά οι άνθρωποι πληροφορούνται αυτά που συμβαίνουν στις διάφορες εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής καθώς και τα παγκόσμια γεγονότα.
ΩΦΕΛΕΙΕΣ ΤΩΝ Μ.Μ.Ε.:
- θετικός, σε ποικίλους τομείς της ανθρώπινης ζωής και δραστηριότητας, όπως στον :
-
πολιτικό
– η σωστή και αντικειμενική ενημέρωσησυμβάλλει στη διαμόρφωση της πολιτικής συνείδησης του ατόμου. Μετουσιώνεται έτσι σε πρωταρχικό εφόδιο του πολίτη, ώστε να παρεμβαίνει με κριτική διάθεση στα πολιτικά δρώμενα και να αντιστέκεται στις μεθόδους χειραγώγησής του.
– ελέγχουν την εξουσία ( τον αυταρχισμό, την αυθαιρεσία, τη δημαγωγία, το λαϊκισμό των ιθυνόντων). Καταγγέλλουντις ατασθαλίες, αποκαλύπτουν τη διαφθορά και στηλιτεύουν την ασυνέπεια και τη φαυλότητα της πολιτικής ηγεσίας.
– παρέχουν τη δυνατότητα απρόσκοπτης διακίνησης πολιτικών ιδεών, προωθούν το διάλογο και τη διαφάνεια. Συμβάλλουν, επομένως, στην εύρυθμη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος.
-
πνευματικό
– προάγουν τον πολιτισμό, ενημερώνοντας πάνω σε θέματα επιστημονικά, καλλιτεχνικά, εκπαιδευτικά
– καλλιεργούν την κριτική σκέψη, διευρύνουν το πνεύμα αναπτύσσοντας τη δημιουργική φαντασία
– αποτελούν συνεχή και ανεξάντλητη πηγή γνώσης, καταπολέμησης των προλήψεων, των δεισιδαιμονιών και κάθε είδους εθνικιστικών και ρατσιστικών αντιλήψεων
– δημιουργούν ολοκληρωμένη και καλλιεργημένη προσωπικότητα, με κριτική σκέψη, πνευματική εγρήγορση και αυτογνωσία
– καλλιεργούν το γλωσσικό όργανο, αφού ο δημοσιογραφικός λόγος είναι κατά βάση πολυφωνικός
-
κοινωνικό
– προβάλλουν πρότυπα,κοινωνικές αξίες και υποδεικνύουν έμμεσα τρόπους συμπεριφοράς
– διαμορφώνουν την κοινωνική συνείδηση του ατόμου, ευαισθητοποιούν για κοινωνικά θέματα και
αναπτύσσουν πνεύμα συμμετοχής στην επίλυση κοινών προβλημάτων.
-
ενημερωτικό
– πληροφορούν σε θέματα εθνικού και παγκόσμιου ενδιαφέροντος
– με την προβολή των ηθών και εθίμων συμβάλλουν στη γνωριμία και επικοινωνία των λαών
– ενημερώνουν για θέματα υγείας, οικονομίας και γενικότερα για πρακτικά καθημερινά θέματα
-
ψυχαγωγικό
– αποτελούν φθηνό μέσο ψυχαγώγησηςτων ευρύτερων κοινωνικών στρωμάτων
– προβάλλουν θεατρικά έργα, κινηματογραφικές ταινίες, εκδηλώσεις του πνεύματος και της τέχνης
– καθιστούν ευρύτερα γνωστές λαϊκές εκδηλώσεις, γιορτές και κάθε είδους ερασιτεχνικές δημιουργίες
-
αισθητικό
– με την παρουσίαση υψηλής ποιότητας προγράμματος (τηλεόραση, ραδιόφωνο), τη λογοτεχνική, θεατρική κριτική αναπτύσσουν την αισθητική του δέκτη
-
εθνικό
– συμβάλλουν στην εθνική αυτογνωσία, στη διαμόρφωση εθνικής συνείδησης, και στη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας με την ευρύτατη διάδοση της παράδοσης
-
διεθνιστικό
– συντελούν στην επικοινωνία των λαών, στην οικουμενικότητα του πολιτισμού με τη μεταφορά πολιτισμικών αξιών ενός λαού προς τους άλλους. Η επαφή χωρών με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και διαφορές έχει ως αποτέλεσμα την υποχώρηση υπερεθνικιστικών αντιλήψεων, την ανάπτυξη υγιούς διεθνισμού και πνεύματος οικουμενικής συνείδησης.
– ευνοείται κατ’ επέκταση η εδραίωση της φιλίας και της ειρήνης.
ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΜΜΕ:
-
κοινωνικό
– προβάλλουν καταναλωτικά πρότυπα(έμμεσα ή με τη διαφήμιση) και ενισχύουν την τάση για υλικό ευδαιμονισμό. Η προβολή ενός τέτοιου προτύπου εξαντλεί τις ανθρώπινες ποιότητες στην κατοχή των πραγμάτων και παράλληλα καλλιεργεί μικροαστικές αξίες, όπως είναι η κοινωνική επίδειξη, η αυτοπροβολή με την ιδιοποίηση αγαθών και ο φθόνος.
– η συχνή προβολή πράξεων βίας και η ηρωοποίηση των εγκληματιώνπροκαλούν εξοικείωση με το φαινόμενο και εθισμό. Κυρίως τα παιδιά είναι τα πιο ευάλωτα θύματα
-
πολιτικό
– λειτουργούν συχνά ως μηχανισμοί παραπλάνησης.Μια τέτοια λειτουργία αποδυναμώνει τους πνευματικούς αμυντικούς μηχανισμούς του ατόμου και αναιρεί την αυτονομία των επιλογών του. Επιπρόσθετα, ο μονολογικός χαρακτήρας της πληροφόρησης μεταβάλλει το άτομο σε άβουλο, άκριτο δέκτη μηνυμάτων, απλό συλλέκτη πληροφοριών. Έχουν επομένως σημαντική ευθύνη για τη μαζοποίησή του.
– όταν γίνονται όργανα της εκάστοτε εξουσίας, χρησιμοποιούνται ως μέσο επηρεασμού των συνειδήσεων
– καταργούν τη δυνατότητα πολυφωνικής ενημέρωσηςκαι αναιρούν με αυτόν τον τρόπο τη δυνατότητα του πολίτη να διαμορφώσει, ανεπηρέαστα, προσωπική άποψη
– ταυτόχρονα καλλιεργούν τη μισαλλοδοξία, τον άκρατο κομματισμό και παρασύρουν σε μια αντιδεοντολογική πολιτική συμπεριφορά
– τα ΜΜΕ μπορεί να παραποιήσουν την αληθινή βαρύτητα και ουσία των γεγονότων. Συσκοτίζουν, κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα πράγματα, δημιουργούν ατμόσφαιρα τεχνητής έντασης και έχουν τη δύναμη να επιβάλλουν αντιλήψεις που υπονομεύουν τη δημοκρατία. Σε αυτό συντείνει εξάλλου και η συνειδητή εμπλοκή σχολίου και είδησης που φορτίζει συναισθηματικά το δέκτη και δυσχεραίνει την εύρεση της αλήθειας
-
πνευματικό
– η κακή ποιότητα των εφημερίδων και του περιοδικού τύπου
– η χαμηλή ποιότητα των πολιτιστικών προγραμμάτων της τηλεόρασης δεν αναπτύσσει πνευματικά ενδιαφέροντα ή τις νοητικές λειτουργίες του δέκτη, ο οποίος οδηγείται στην πνευματική νωθρότητα
– προσβάλλουν την ακεραιότητα της γλώσσας με την υποχώρηση του λόγου έναντι του ήχου και της εικόνας, με την προχειρότητα στη σύνταξη των κειμένων, με τη χρήση κακόσχημων νεολογισμών και τυποποιημένων εκφράσεων, με τη συνθηματολογική χρήση της γλώσσας στη διαφήμιση
-
ηθικό
– αμβλύνουν την ηθική του σύγχρονου ανθρώπου με την προβολή ανάλογων προτύπων
– προβάλλουν την απαξία ως είδηση, παρουσιάζοντάς την ως κοινωνικό δεδομένο
– αναπτύσσονται με τον πιο απόλυτο κομφορμισμό, στο πεδίο των ηθών, των πολιτιστικών αξιών, ακόμη και όταν διατείνονται αμεροληψία
-
εθνικό
– αμβλύνουν την εθνική καλλιέργεια με την αποστροφή προς την παράδοση, την προβολή ξένων προτύπων, την καλλιέργεια του μιμητισμού (ξενομανία)
ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΩΣΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙΑ ΤΩΝ ΜΜΕ:
α) τη λειτουργία δημοκρατικού πολιτεύματος, που κατοχυρώνει την ελευθερία του τύπου, της έκφρασης και τα υποστηρίζει, αφού με αυτά εξασφαλίζεται και η συμμετοχή όλων των κοινωνικών φορέων στη διαμόρφωση της σωστής και αντικειμενικής πληροφόρησης ή και της κριτικής (τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης θετική ή αρνητικής).
β) τη σφαιρική, ολόπλευρη, ποιοτική και αντικειμενική ενημέρωση του κοινού.
γ) ποιοτικά και όχι μόνο εμπορικά κριτήρια στην επιλογή των θεμάτων
δ) προβολή θεμάτων, ειδήσεων και εκδηλώσεων που δεν προσβάλλουν το δημόσιο αίσθημα.
ε) την έγκυρη και έγκαιρη πληροφόρηση του κοινού.
στ) το ήθος, την πνευματική δραστηριότητα, τη συνειδητοποίηση των ευθυνών των λειτουργών των μέσων μαζικής ενημέρωσης.
ζ) την κριτική στάση του ίδιου του αποδέκτη, που εξαρτάται φυσικά από την πνευματική του καλλιέργεια και τα πνευματικά του ερεθίσματα.
η) την αξιολόγηση, τον έλεγχο και τη λογική επεξεργασία των μηνυμάτων από τον αποδέκτη.
θ) τη σωστή αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων, που οφείλεται τόσο στην παιδεία, όσο και την απαλλαγή από φανατισμό ή προκατάληψη του αποδέκτη.
ΤΥΠΟΣ
ΟΡΙΣΜΟΣ:
Τύπος είναι κάθε είδους έντυπα που αποσκοπούν στην ειδησεογραφία και τη πληροφόρηση. Ειδικότερα, τον διακρίνουμε σε ημερήσιο (εφημερίδες) και περιοδικό τύπο (περιοδικά, εβδομαδιαίες, μηνιαίες εφημερίδες). Το περιεχόμενό του είναι ποικίλο και αφορά θέματα κοινωνικά, πολιτικά, πολιτιστικά, επιστημονικά, εθνικά.
Οι συνηθέστερες μορφές με τις οποίες επιτυγχάνεται η πληροφόρηση καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα: άρθρα, συνεντεύξεις, ανταποκρίσεις, έρευνα, ντοκουμέντα.
ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ:
– Ενημερώνει, πληροφορεί για όσα συμβαίνουν καθημερινά στον κόσμο.Η ποικιλία των θεμάτων που προβάλλονται, αλλά και η πολλαπλή ερμηνεία τους, προβληματίζουν, διεγείρουν τη σκέψη.
– Δίνει τη δυνατότητα επιλογήςσχετικά με το θέμα που θα διαβάσει ο αναγνώστης.
– Χρησιμοποιεί το γραπτό λόγο που δίνει τη δυνατότητα μεγαλύτερης και πληρέστερης ανάλυσης των γεγονότων.Στον έντυπο λόγο ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα να ξαναδιαβάσει την πληροφορία, να την κριτικάρει και να την αφομοιώσει καλύτερα.
– Παρουσιάζει ευρύτερες γνώσεις που διευρύνουν την καλλιέργεια και το πνευματικό επίπεδο του ατόμου. Αυτό επιτυγχάνεται ιδιαίτερα με τη γνωστοποίηση θεμάτων επιστημονικού χαρακτήρα σε απλουστευμένη μορφή και προσιτή στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.
– Εντοπίζει τα κοινωνικά προβλήματα και προτείνει τρόπους αντιμετώπισης.
– Διακηρύττει τα ανθρώπινα δικαιώματα.
– Καθοδηγεί τις μάζες, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις κοινωνικών ανακατατάξεων.
– Γίνεται μέσο διαμαρτυρίας για τυχόν αυθαιρεσίες απέναντι στο κοινωνικό σύνολο. Στηλιτεύει την παρανομία και την εκμετάλλευση, περιφρουρεί το δίκαιο, προστατεύει την ελευθερία.
– Υποβοηθάει την οικονομία. Με τη διαφήμιση και τις μικρές αγγελίες διευκολύνει εργοδότες και εργαζόμενους στην εργασία τους.
– Αποτελεί μαρτυρία για το παρελθόν, ιστορική πηγή.
Ο ΤΥΠΟΣ ΩΣ ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΞΟΥΣΙΑ:
Θεωρείται ότι –μετά τη Νομοθετική, Δικαιοσύνη, Εκτελεστική εξουσία – ο Τύπος αποτελεί το βασικότερο παράγοντα για τη σύσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος, την περιφρούρηση της κοινής βούλησης και έκφρασης. Η δυνατότητά του αναδεικνύεται από τα παρακάτω:
– Διαμορφώνει την κοινή γνώμη, τη στάση των ατόμων για τα γεγονότα της κοινωνικής πραγματικότητας.
– Ελέγχει την εξουσία.
–Αντιστέκεται σε πολιτικές αποφάσεις που αποπροσανατολίζουν το λαό ή υποθάλπουν τα συμφέροντά του.
– Ερεθίζει το ενδιαφέρον για τα κοινά και την πολιτική ζωή. Προτρέπει στην ενεργό συμμετοχή. Διαμορφώνει πολιτική συνείδηση.
– Γενικότερα, συμβάλλει στο χαρακτήρα της πολιτικής ζωής, ελέγχει τους ιθύνοντες, καταλύει πολιτικές «αυθεντίες».
ΚΙΤΡΙΝΟΣ ΤΥΠΟΣ:
Έτσι χαρακτηρίζονται έντυπα και εφημερίδες που επιδιώκουν την εξυπηρέτηση σκοπιμοτήτων και την εσκεμμένη προπαγάνδα ιδεών και προσώπων. Ξεφεύγουν από τα πλαίσια της αντικειμενικής πληροφόρησης και παρουσιάζουν σκάνδαλα, βία, ερωτικές σκηνές, διογκωμένες ειδήσεις προσπαθώντας να αυξήσουν την κυκλοφορία τους.
Ο κίνδυνος γίνεται μεγαλύτερος, όταν ο τύπος περιέχεται στα χέρια οικονομικών συγκροτημάτων, που μοναδικός σκοπός τους είναι η απόκτηση των μεγαλύτερων δυνατών κερδών.
Πιο συγκεκριμένα μιλούμε για «κιτρινισμό», όταν ο τύπος:
– Διαστρεβλώνει την αλήθεια, μεγιστοποιεί καταστάσεις και γεγονότα ή τα αποκρύπτει.
– Δυσφημεί συκοφαντικά, χωρίς να λαμβάνει υπόψη του τους κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ:
Αναφορά στους φορείς της πληροφόρησης (Τύπος – τηλεόραση – ραδιόφωνο), που αποτελούν το σήμα κατατεθέν της εποχής, αφού ασκούν τέτοια καταλυτική επίδραση στον άνθρωπο, ώστε να λέγεται ότι αυτή η πληροφοριακή «κοσμογονία» τον έκανε πιο ελεύθερο και ευτυχισμένο, αλλά ταυτόχρονα και πιο ανελεύθερο και δυστυχισμένο. Επισήμανση ότι η μαζική πληροφόρηση αρθρώθηκε σταδιακά μέσα στη βιομηχανική κοινωνία.
ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
ΟΡΙΣΜΟΣ: Προπαγάνδα είναι η με κάθε μέσο συστηματική προσπάθεια μονόπλευρου επηρεασμού της κοινής γνώμης προς ορισμένη κατεύθυνση.
|
[Ετυμολογία: μεσαιωνικά λατινικά.: propaganda < λατινικά: propago «μοσχεύω – εκτείνω, αυξάνω» < pro- «προ» + -pago < ρήμα pangere «μπήγω, φυτεύω». Η λέξη εμφανίστηκε στην ονομασία Congregatio de propaganda fide (Σύνοδος προς διάδοση της πίστεως), που αποτελούσε συνοδικό όργανο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, το οποίο συνεστήθη το 1559 από τον πάπα Κλήμεντα Η΄, προκειμένου να διαδώσει την πολιτική του ενωτισμού (Ουνία). Αναδιοργανώθηκε το 1622 από τον πάπα Γρηγόριο ΙΕ΄.] Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Γ. Μπαμπινιώτη
|
Η προπαγάνδα έχει συνδεθεί σε μεγάλο βαθμό με τα ολοκληρωτικά / δικτατορικά καθεστώτα, όπου ο έλεγχος και ο επηρεασμός των πολιτών είναι ιδιαίτερα σημαντικός για τη διατήρηση της εξουσίας, αλλά και για τη συμμετοχή των πολιτών στα σχέδια του καθεστώτος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ναζιστική Γερμανία του Αδόλφου Χίτλερ, όπου ο Υπουργός Προπαγάνδας Γκαίμπελς (J. P. Goebbels) είχε αναλάβει να πείσει τους πολίτες για την ορθότητα των σχεδιασμών του Χίτλερ και ιδίως για την επεκτατική του πολιτική. Με βασικά μέσα τον Τύπο, τον κινηματογράφο, το πρόγραμμα εκπαίδευσης, αλλά και τις εκδηλώσεις και τις δημόσιες ομιλίες, όπου κυριαρχούσε η επίκληση στο συναίσθημα, κατόρθωσε να χειραγωγήσει τους Γερμανούς πολίτες. Ακόμη και σήμερα, άλλωστε, χρησιμοποιούμε τον όρο γκαιμπελικός για να αναφερθούμε στη χρήση της παραπληροφόρησης, στις συκοφαντίες και στην αθέμιτη προπαγάνδα.
Η προπαγάνδα, ωστόσο, δεν αφορά μόνο τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, καθώς συνεχίζει να χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα, και μάλιστα σε δημοκρατικά κράτη. Σαφή παρουσίαση της σύγχρονης προπαγάνδας και του ρόλου που διαδραματίζουν τα Μ.Μ.Ε. για την επιτυχή επιβολή της, μας έχει δώσει ο Noam Chomsky, ο οποίος στηλιτεύοντας τις υπερπόντιες στρατιωτικές επιχειρήσεις των ΗΠΑ, υποδεικνύει τη συστηματική προσπάθεια των Μ.Μ.Ε. να στηρίξουν και να δικαιολογήσουν τις επιλογές της κυβέρνησης παραποιώντας γεγονότα, αποκρύπτοντας την αλήθεια και λαμβάνοντας εμφανή θέση υπέρ της επιθετικής αυτής πολιτικής.
Χαρακτηριστικό είναι το σύντομο απόσπασμα που ακολουθεί από το βιβλίο των Noam Chomsky και Edward S. Herman «Ευεργετικά λουτρά αίματος στα γεγονότα και στην προπαγάνδα»:
«Το μέγα μάθημα στις δημόσιες σχέσεις, που μας έδωσε ο πόλεμος στο Βιετνάμ, είναι πως σε κάθε περίπτωση «το μεγάλο ψέμα» μπορεί να πιάσει παρ’ όλες τις ευκαιριακές διαφυγές που μπορούν να διαρρεύσουν σ’ έναν ελεύθερο τύπο. Όχι μόνο μπορεί να επιζήσει και να προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες, χωρίς να είναι ανάγκη να νοιάζεται κανείς για ολότελα δικαιολογημένες και οριστικές ανασκευές, αλλά μπορούν και ορισμένες πατριωτικές αλήθειες να αποκατασταθούν σταθερά στα μάτια της πλειοψηφίας με την επίμονη επανάληψη. Η κυβέρνηση μπορεί, με το βαθμό συνεργασίας που χρειάζεται από την πλευρά των μέσων μαζικής ενημέρωσης και όχι χωρίς εξασφαλισμένη περίπου επιτυχία, να εμπλακεί στη «διαχείριση των φρικαλεοτήτων» μόνο με το βάρος των πληροφοριών που μπαίνουν σε κυκλοφορία, με την εκλεκτική χρησιμοποίηση των αναφορών για τις βιαιοπραγίες που αποδίδονται στον εχθρό, με τη δημιουργία αφηγήσεων και μύθων για λουτρά αίματος και με τον εξωραϊσμό τους. Οι μύθοι αυτοί δεν πεθαίνουν ποτέ∙ ανασύρονται από τις στάχτες και προβάλλονται αδιάκοπα, παρά το γεγονός ότι η απόδειξη που τους διαψεύδει είναι εύκολα αποδεκτή.»
Οι στόχοι και τα μέσα της προπαγάνδας
Η ανάγκη των κυβερνήσεων, αλλά και των ισχυρών οικονομικών παραγόντων, να ελέγχουν την κοινή γνώμη, ώστε οι πολίτες αφενός να συμμορφώνονται με τις αποφάσεις τους κι αφετέρου να μην απαιτούν ποτέ απόδοση ευθυνών, όσο εμφανείς κι αν είναι οι αποτυχίες των κυβερνώντων, καθιστά την προπαγάνδα πολύτιμο εργαλείο.
Τα βασικά ζητούμενα των κυβερνώντων, για την επίτευξη των οποίων αξιοποιείται η προπαγάνδα, είναι μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:
– Διεκδίκηση και κατόπιν διατήρηση της εξουσίας.
– Άσκηση οικονομικής πολιτικής που να εξυπηρετεί τα συμφέροντα της κυβέρνησης, αλλά και τα συμφέροντα εκείνων των παραγόντων που τη στηρίζουν. Οικονομικής πολιτικής, μάλιστα, που να είναι προφανώς προσανατολισμένη στην ενίσχυση των ισχυρών, έστω κι αν για λόγους συγκάλυψης τείνει να προσφέρει ή να υπόσχεται πως θα προσφέρει οικονομικές ελαφρύνσεις και στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα.
– Άσκηση -στην περίπτωση ισχυρών κρατών- πολεμικής ή έντονα επιθετικής πολιτικής, με τη στήριξη ή έστω την ανοχή των πολιτών.
– Αποφυγή ανάληψης ευθυνών, ακόμη κι όταν είναι πασιφανές πως η πολιτική που ακολουθήθηκε έβλαψε τα συμφέροντα των πολιτών.
Η προπαγάνδα επιτυγχάνεται με την αξιοποίηση ποικίλων μεθόδων, οι οποίες έχουν δοκιμαστεί ήδη στο παρελθόν κι έχουν πλέον βελτιστοποιηθεί, ώστε να είναι ακόμη πιο αποτελεσματικές. Μέθοδοι, άλλωστε, που αξιοποιούν όλο το φάσμα εκείνων των επιστημών που σχετίζονται με την ανθρώπινη συμπεριφορά και επιτρέπουν τη διαμόρφωση τεχνικών για τη χειραγώγηση των πολιτών, όπως είναι η ψυχολογία και η κοινωνιολογία.
Ειδικότερα:
– Εκτεταμένη χρήση των Μ.Μ.Ε., ώστε να επιτευχθεί ο επιθυμητός επηρεασμός της κοινής γνώμης. Μέσα από παραποιημένες ειδήσεις και επιλεκτική παρουσίαση της αλήθειας (παραπληροφόρηση), οι πολίτες καταλήγουν να διαμορφώσουν εκείνες τις απόψεις που εξυπηρετούν καλύτερα τα συμφέροντα των ισχυρών. Είναι, άλλωστε, αποδεδειγμένο πως η συχνή επανάληψη μιας άποψης, όσο κι αν στην αρχή προκαλέσει αντιδράσεις, στην πορεία κάμπτει τις αντιστάσεις των πολιτών και τελικά γίνεται αποδεκτή ως θεμιτή επιλογή.
|
Η τεχνική αυτή, που είναι υπεύθυνη για τη διατήρηση ή τη δημιουργία εχθροτήτων ανάμεσα σε διάφορα έθνη, έχει αξιοποιηθεί τόσο από μικρότερα κράτη, όπως είναι η Ελλάδα, όσο και από πολύ ισχυρότερα, όπως είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Στις ΗΠΑ, μάλιστα, όπου η στρατιωτική επέμβαση σε ξένα κράτη αποτελεί πλέον πάγια τακτική, επιστρατεύεται ακόμη και η βιομηχανία του κινηματογράφου για να ενισχύσει στους πολίτες το αίσθημα του πατριωτισμού και να αιτιολογήσει τις μιλιταριστικές επιλογές της κυβέρνησης. |
– Συνεχής χρήση της επίκλησης στο συναίσθημα στις ομιλίες των πολιτικών προσώπων, ώστε να παρακάμπτεται η λογική επεξεργασία των πραγματικών προθέσεων της εκάστοτε πολιτικής παράταξης. Οι πολιτικοί, μάλιστα, τείνουν να επιστρατεύουν έννοιες με υψηλή συναισθηματική φόρτιση, όπως είναι η πατρίδα, το έθνος, η δημοκρατία, η θρησκεία κ.ά., ώστε να επιδρούν κυρίως στο συναίσθημα των πολιτών, και να παρουσιάζονται οι ίδιοι ως υπερασπιστές και θεράποντες κάθε λαϊκής αξίας και κάθε λαϊκού συμφέροντος.
– Εκμετάλλευση των μεθόδων του λαϊκισμού, ώστε να καταστεί εφικτή η κατάκτηση της εξουσίας. Παρατηρείται, έτσι, καταφυγή στις υποσχέσεις για παροχές και ελαφρύνσεις, για την επίλυση χρόνιων προβλημάτων και για την εν γένει ικανοποίηση κάθε λαϊκού αιτήματος, μέχρι του σημείου όπου οι πολίτες παύουν να προβληματίζονται με το αν όλα αυτά είναι πραγματοποιήσιμα και αδημονούν για την εποχή που το σωτήριο αυτό κόμμα θα έρθει στην εξουσία.
– Έμφαση στην έννοια του πατριωτισμού και στην προάσπιση των εθνικών συμφερόντωναπό υπαρκτούς -ή και ανύπαρκτους- εχθρούς. Τεχνική που ωθεί τους πολίτες να αποδέχονται οποιαδήποτε απόφαση της πολιτείας, αρκεί να είναι σαφές πως οι ίδιοι είναι πατριώτες και πως είναι διατεθειμένοι να κάνουν οτιδήποτε για χάρη της πατρίδας τους.
– Η δημιουργία ενός αισθήματος ανασφάλειας και φόβου στους πολίτες απέναντι σε μια οικονομική ή στρατιωτική ή άλλη μορφή κρίσης, που καθιστά αναγκαία τη λήψη έκτακτων και δραστικών μέτρων. Οι πολίτες εξωθούνται να πιστέψουν πως η δράση της κυβέρνησής τους είναι επιβεβλημένη, γι’ αυτό και αποδέχονται ή ανέχονται ακόμη και επιλογές, τις οποίες υπό διαφορετικές συνθήκες θα καταδίκαζαν απερίφραστα και θα απέρριπταν.
– Επίθεση στο ήθος των πολιτικών αντιπάλων με συκοφαντίες και κάθε είδους κατηγορία που μπορεί να βρει ανταπόκριση στη συνείδηση των πολιτών. Προκειμένου οι πολιτικοί αντίπαλοι και οι διαφωνούντες να χάσουν την αξιοπιστία τους στα μάτια των πολιτών, ώστε οι αντιρρήσεις τους να μη λαμβάνονται υπόψη, έστω κι αν είναι πραγματικά βάσιμες, οι κυβερνώντες και οι με το μέρος τους οικονομικοί παράγοντες καταφεύγουν σε κάθε πιθανό μέσο σπίλωσης.
Ιδιαίτερα αξιοποιήσιμη είναι εδώ η τακτική του διχασμού και της πόλωσης, ώστε οι πολίτες να θεωρούν πως υπάρχει ένα κρίσιμο δίλημμα, στο οποίο όσοι παίρνουν το μέρος της κυβέρνησης είναι γνήσιοι και αληθινοί πατριώτες, που σκέφτονται μόνο το καλό της πατρίδας και του λαού, ενώ οι άλλοι είναι ασυνείδητοι προδότες, που εξυπηρετούν ξενόφερτα συμφέροντα. Είναι, μάλιστα, τέτοια η δύναμη αυτής της πόλωσης, ώστε επί της ουσίας οι πολίτες ελάχιστα σκέφτονται και επεξεργάζονται αυτά στα οποία καλούνται να συναινέσουν∙ το μόνο που τους απασχολεί είναι να μην αμφισβητηθεί ο πατριωτισμός τους.
Συνέπειες της προπαγάνδας
Η προπαγάνδα επιτρέπει στους ισχυρούς να κατευθύνουν και να ελέγχουν την κοινή γνώμη, λαμβάνοντας εκείνες τις αποφάσεις και εκτελώντας εκείνους τους σχεδιασμούς που οι ίδιοι επιθυμούν, χωρίς να αντιμετωπίζουν σημαντικές αντιδράσεις από τους πολίτες. Προκύπτει, έτσι, μια δραστική υπονόμευση του δημοκρατικού πολιτεύματος, αφού οι πολίτες ψηφίζουν και συναινούν μη έχοντας πραγματική γνώση των καταστάσεων.
Ειδικότερα:
– Υπονομεύεται η ελευθερία των πολιτών,αφού επί της ουσίας χειραγωγούνται και δρουν ως υποχείρια των ισχυρών, έχοντας απολέσει το δικαίωμα στην αληθινή πληροφόρηση και στην πλήρη γνώση των δεδομένων. Οι πολίτες παύουν να δρουν ως σκεπτόμενα όντα με αυτόνομη κρίση και πραγματική επίγνωση των αποφάσεών τους, και καταλήγουν να υποκινούνται από εκείνους που ελέγχουν την πληροφόρηση, οι οποίοι σκοπίμως και εντέχνως διαμορφώνουν μια εικονική πραγματικότητα που να εξυπηρετεί τις δικές τους επιδιώξεις.
– Λόγω της εκτεταμένης χρήσης τακτικών πόλωσης της κοινής γνώμης επιδρά επιζήμια για την κοινωνική συνοχή και την αρμονική συνύπαρξη των πολιτών.Οι πολίτες χωρίζονται σε αντίπαλες παρατάξεις κι έρχονται σε συνεχείς αντιπαραθέσεις, χρησιμοποιώντας ως επιχειρήματα αυτές ακριβώς τις απόψεις που τους έχουν υποβάλει μέσω της προπαγάνδας οι κυβερνώντες και οι ισχυροί.
– Αντιστοίχως, η επιλογή των ισχυρών να αξιοποιούν την έννοια του πατριωτισμού για να αιτιολογούν στρατιωτικές επεμβάσεις ή άλλες επιθετικές πολιτικές, προκαλεί έξαρση του εθνικισμούκαι οδηγεί στην παρατεταμένη ύπαρξη ενός πολεμικού κλίματος. Οι διακρατικές εντάσεις, αλλά και ρατσιστικές συμπεριφορές των πολιτών, προκαλούνται και συντηρούνται, ακριβώς επειδή οι πολιτικοί τείνουν να εκμεταλλεύονται διαρκώς την εύλογη αγάπη κάθε πολίτη για τη χώρα και το έθνος τους.
Ανάλογη λαϊκιστική εκμετάλλευση του έθνους και του πατριωτισμού των Ελλήνων παρατηρείται έντονα στις μέρες μας, από πολιτικούς που προκειμένου να εκλεγούν δεν διστάζουν να βασίζουν τις ομιλίες και την πολιτική τους δράση στην πρόκληση μίσους και έχθρας εις βάρος προσφύγων και μεταναστών, τους οποίους στοχοποιούν αδιαφορώντας πλήρως για τις συνέπειες αυτής τους της εθνικιστικής πολιτικής.
Τρόποι αντιμετώπισης της προπαγάνδας
Ο Γκαίμπελς θεωρούσε πως είναι πάρα πολύ εύκολο να χειραγωγήσει κανείς τους πολίτες, κι αυτή η διαπίστωση βασίζεται στα εκπληκτικά αποτελέσματα που είχε η δική του προσπάθεια. Κι η αλήθεια είναι πως ακόμη και σήμερα επιβεβαιώνεται η ευκολία εξαπάτησης των πολιτών μέσω του λαϊκισμού, αλλά και η πρόκληση κλίματος πόλωσης, προκειμένου να διευκολυνθούν τα σχέδια των πολιτικών.
Προκειμένου, λοιπόν, να ενισχυθούν οι αντιστάσεις των πολιτών απέναντι στους μηχανισμούς της προπαγάνδας, απαιτούνται ορισμένες καίριες προϋποθέσεις.
Ειδικότερα:
– Διασφάλιση της ανεξαρτησίας των Μ.Μ.Ε.
Με δεδομένη την έντονη επίδραση που ασκούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στους πολίτες, αλλά και του γεγονότος ότι οι πολίτες διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τις απόψεις τους και την αντίληψη που έχουν για τις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις βασιζόμενοι στις πληροφορίες που λαμβάνουν από αυτά, κρίνεται αναγκαία η διασφάλιση της ανεξαρτησίας των Μ.Μ.Ε. από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα.
Πρόκειται, βέβαια, για ένα εξαιρετικά δυσεπίτευκτο αίτημα από τη στιγμή που κύριος στόχος των Μ.Μ.Ε. είναι το οικονομικό κέρδος, και παραμένουν άρα ευάλωτα στις δελεαστικές προτάσεις των οικονομικά ισχυρών παραγόντων. Κρίνεται, επομένως, απολύτως σημαντική η διασφάλιση της τήρησης των αρχών του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας με τη συνδρομή της πολιτείας, προκειμένου να παρέχουν στους πολίτες αντικειμενική και πλήρη ενημέρωση.
– Υιοθέτηση ενός αυστηρού θεσμού λογοδοσίας των πολιτικών
Η διαχρονική τάση των πολιτικών να εξαπατούν τους πολίτες με πλήθος ανεδαφικών υποσχέσεων προκειμένου να καταλάβουν την εξουσία, καθώς και η υπόνοια πως πολλοί από αυτούς αποκομίζουν κατά τη διάρκεια της πολιτικής τους δράσης σημαντικά οικονομικά οφέλη, καθιστά αναγκαία τη θέσπιση μιας ανεξάρτητης αρχής που θα ελέγχει ενδελεχώς τις πράξεις, τις παραλείψεις, αλλά και τις οικονομικές δοσοληψίες των πολιτικών προσώπων μετά την ολοκλήρωση των βουλευτικών ή των υπουργικών τους καθηκόντων.
Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των πολιτών απέναντι στα πρόσωπα της πολιτικής έχει ιδιαίτερη σημασία για την περαιτέρω ομαλή λειτουργία του πολιτικού συστήματος. Χρειάζεται, επομένως, μια σαφής κίνηση προς την κατεύθυνση της διαφάνειας και της ανάληψης προσωπικών ευθυνών, ώστε οι πολίτες να μην αντιμετωπίζουν πλέον τους πολιτικούς ως ανεύθυνους οπορτουνιστές που μόνο τους μέλημα είναι η εξυπηρέτηση ίδιων συμφερόντων.
– Ενίσχυση της κριτικής ικανότητας των πολιτών.
Παρά την εύλογη τάση των πολιτών -λόγω των δυσμενών οικονομικών συνθηκών- να παρασύρονται από τις υποσχέσεις των πολιτικών, είναι σημαντικό να προκύψει μέσω της παιδείας μια ταχεία ωρίμανση της πολιτικής τους αντίληψης. Οι πολίτες θα πρέπει να καταστούν αφενός πολύ πιο επιφυλακτικοί απέναντι στις υποσχέσεις για εύκολες λύσεις και αφετέρου θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη που τους αναλογεί για τις λανθασμένες πολιτικές αποφάσεις και τις συνέπειες που είχαν αυτές στα δημοσιονομικά της χώρας.
Οι πολίτες θα πρέπει να στέκουν κριτικά απέναντι στις πηγές πληροφόρησης, φροντίζοντας να εμπλουτίζουν την ενημέρωσή τους με ποικίλα εγχώρια αλλά και διεθνή μέσα, ώστε να μπορούν να αντιπαραβάλουν τις διάφορες πληροφορίες και απόψεις. Θα πρέπει, συνάμα, να στέκουν κριτικά απέναντι σε διχαστικά και πολωτικά μηνύματα, αναζητώντας τα βαθύτερα κίνητρα κάθε πολιτικής παράταξης και λαμβάνοντας ως δεδομένο πως η πλειονότητα των πολιτικών ελάχιστα ενδιαφέρεται για τα συμφέροντα του λαού.
Η μελέτη της σύγχρονης ιστορίας και η απλή σύγκριση ανάμεσα σε όσα υποσχέθηκε και σε όσα τελικά έπραξε κάθε πολιτικός, έχουν να φανερώσουν πολλά για την πραγματική δράση των πολιτικών προσώπων.
