Τα είδη των προτάσεων
|
Ως προς το περιεχόμενο |
Ως προς το ποιόν |
Ως προς τη σχέση τους με άλλες προτάσεις |
Ως προς τους όρους |
|
|
κρίσεως |
καταφατικές |
κύριες ή ανεξάρτητες |
απλές |
|
|
επιθυμίας |
αποφατικές |
δευτερεύουσες ή εξαρτημένες |
σύνθετες |
|
|
επιφωνηματικές |
|
ελλειπτικές |
||
|
ερωτηματικές : |
επαυξημένες |
|||
|
ολικής άγνοιας |
μερικής άγνοιας |
|||
Τα είδη των προτάσεων ως προς το περιεχόμενο
Προτάσεις κρίσεως είναι αυτές με τις οποίες διατυπώνεται μια κρίση, μια σκέψη ή δίνεται μια πληροφορία.
Παράδειγμα: Σύ Ἕλλην εἶ .( Εσύ είσαι Έλληνας).
Οι προτάσεις κρίσεως εκφέρονται με οριστική (απλή ή δυνητική) ή με δυνητική ευκτική και έχουν άρνηση οὐ.
Προτάσεις επιθυμίας είναι αυτές με τις οποίες εκφράζεται μια επιθυμία, μια προσταγή μια ευχή.
Παράδειγμα: Ἴωμεν. (Ας πάμε).
Οι προτάσεις επιθυμίας εκφέρονται με υποτακτική, προστακτική και τις δύο ευχετικές εγκλίσεις (ευχετική οριστική και ευχετική ευκτική).
Έχουν άρνηση μή.
ΠΡΟΣΟΧΗ: «Μή θορυβεῖτε, ἄνδρες Ἀθηναῖοι»
Πρόκειται για κύρια πρόταση επιθυμίας που εκφέρεται με προστακτική και έχει άρνηση μή. Δηλώνει απαγόρευση.
«Οὐ θορυβεῖτε , ἄνδρες Ἀθηναῖοι»
Πρόκειται για κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με απλή οριστική και έχει άρνηση οὐ. Δηλώνει πραγματικό γεγονός.
Προτάσεις επιφωνηματικές είναι αυτές με τις οποίες εκφράζεται ένα έντονο συναίσθημα.
Παράδειγμα: Ὡς καλός μοι ὁ πάππος (τι ωραίος που μου είναι ο παππούς).
Προτάσεις ερωτηματικές είναι αυτές με τις οποίες διατυπώνεται μια ερώτηση.
Παραδείγματα: Τίς εἶ ; (Ποιος είσαι; )
Τί εἴπω ; (Τι να πω ; )
Οι ερωτηματικές προτάσεις άλλοτε είναι προτάσεις κρίσεως και εκφέρονται με τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως και άλλοτε είναι προτάσεις επιθυμίας και εκφέρονται με υποτακτική.
Οι ερωτηματικές προτάσεις διακρίνονται σε:
-ερωτήσεις που δηλώνουν ολική άγνοια και στις οποίες η απάντηση μπορεί να είναι ένα ναί ή ένα οὐ (όχι) ή κάποια άλλη αντίστοιχη λέξη: μάλιστα, οὐδαμῶς (=με κανέναν τρόπο), γιατί η απάντηση αφορά όλο το περιεχόμενο της πρότασης.
Παραδείγματα: Ἆρα σύ εἶ Σωκράτης; -Ναί
Ἆρ’ οὖν βιωτόν ἡμῖν ἐστιν μετά διεφθαρμένου σώματος; (άραγε αξίζει να ζούμε με καταστραμμένο σώμα; ) –Οὐδαμῶς.
Οι ερωτηματικές προτάσεις ολικής άγνοιας εισάγονται με ένα ερωτηματικό μόριο ἆρα, ἆρά γε, οὐκοῦν (σε ερωτήσεις προδικάζει θετική απάντηση), οὔκουν (ασφαλώς δεν).
-ερωτήσεις που δηλώνουν μερική άγνοια και στις οποίες η απάντηση δεν μπορεί να είναι απλώς ναι ή όχι, γιατί αναφέρεται σε ένα μόνο μέρος του περιεχομένου της πρότασης.
Παραδείγματα: Τίς εἶ; -Εἰμί …
Πόσα ἄν μοι χρήματα δοίης; -Ὁπόσα ἄν δυναίμην.
Οι ερωτήσεις μερικής άγνοιας εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες ή με ερωτηματικά επιρρήματα.
Τα είδη των προτάσεων ως προς το ποιόν
Αρνητική ή αποφατική λέγεται η πρόταση, όταν περιέχει άρνηση.
Παραδείγματα:Οὐκ ἄν λάβοις παρά τοῦ μη ἔχοντος.
Μή θορυβεῖτε.
Μή ἀποκρίνωμαι;
Καταφατική λέγεται η πρόταση, όταν δεν περιέχει άρνηση.
Παραδείγματα: Σύ Ἕλλην εἶ.
Ἴωμεν.
Τίς εἶ ;
Τα είδη των προτάσεων ως προς τη σχέση τους με άλλες προτάσεις
Κύρια ή ανεξάρτητη λέγεται η πρόταση, όταν μπορεί να σταθεί μόνη της στο λόγο.
Παραδείγματα: Ταύτῃ ἔστω (έτσι ας γίνει).
Μή θορυβεῖτε.
Δευτερεύουσα ή εξαρτημένη λέγεται η πρόταση, ότανδενμπορεί να σταθεί μόνη της, αλλά εξαρτάται από άλλη πρόταση την οποία και προσδιορίζει.
Παράδειγμα: Εἰ ταύτῃ τοῖς θεοῖς φίλον, ταύτῃ ἔστω.
Τα είδη των προτάσεων ως προς τους όρους
Απλή πρόταση λέγεται εκείνη που αποτελείται μόνο από τους κύριους όρους, δηλαδή το υποκείμενο και το κατηγόρημα. Το κατηγόρημα μπορεί να είναι είτε μονολεκτικό- δηλαδή να αποτελείται μόνο από ένα ρήμα- είτε περιφραστικό (συνδετικό ρήμα και κατηγορούμενο, ρήμα και αντικείμενο, ρήμα και αντικείμενο και κατηγορούμενο του αντικειμένου).
Παραδείγματα: Τό φρούριον ἐφυλάττετο.
Σόλων ἦν νομοθέτης.
Σύνθετη πρόταση λέγεται εκείνη που έχει περισσότερα από ένα υποκείμενα, κατηγορούμενα ή αντικείμενα που είναι ομοιόπτωτα και συνδέονται μεταξύ τους παρατακτικά ή χωρίζονται με κόμμα. Προσοχή: πάντοτε ένα ρήμα.
Παραδείγματα: Κάστωρ και Πολυδεύκης ἐκλήθησαν Διόσκουροι.
Νίκης τε γάρ τετυχήκαμεν καί σωτηρίας.
Ελλειπτική πρόταση λέγεται εκείνη στην οποία παραλείπεται από αυτή όρος, επειδή εύκολα εννοείται από τα συμφραζόμενα. Ελλειπτική μπορεί να είναι κάθε πρόταση ως προς το υποκείμενο, ως προς το ρήμα, ως προς το κατηγορούμενο ή ως προς περισσότερους του ενός όρους.
Παραδείγματα: Μηδέν ἄγαν (εννοείται ποίει) ν.ε. να αποφεύγεις την υπερβολή.
Ὡς καλός μοι ὁ πάππος! (εννοείται ἐστί).
Επαυξημένη λέγεται η πρόταση που περιλαμβάνει εκτός από τους κύριους όρους και δευτερεύοντες. Οι δευτερεύοντες αυτοί όροι είναι λέξεις που συμπληρώνουν την έννοια των κύριων όρων, προκειμένου το περιεχόμενο της πρότασης να γίνει πιο σαφές. Οι δευτερεύοντες αυτοί όροι ονομάζονται προσδιορισμοί.
Παράδειγμα επαυξημένης πρότασης :Δαρεῖος ὁ βασιλεύς ἀπεχώρει.
Παράδειγμα απλής πρότασης : Δαρεῖος ἀπεχώρει.
Ασκήσεις: Βάλε σε κύκλο τη σωστή απάντηση και να δικαιολογήσεις την απάντηση:
-Ἡ Νάξος ἐστί νῆσος.
α. κύρια πρόταση κρίσεως
β. κύρια πρόταση επιθυμίας
-Ὦ γῆρας, ὡς ἀπεχθές ἀνθρώποις εἶ!
α. κύρια πρόταση επιφωνηματική
β. κύρια πρόταση ερωτηματική
-Μή βλάπτε μηδένα.
α. καταφατική β. αποφατική.
-Κῦρος ἦν φιλάνθρωπος και φιλομαθής.
α. απλή β. επαυξημένη
Για τη συγγραφή του κειμένου χρησιμοποιήθηκαν τα σχολικά εγχειρίδια συντακτικού ΜΟΥΜΤΖΑΚΗ και ΜΠΙΛΛΑ από τη φιλόλογο Δήμητρα Βεργιώτη.
| Αρχαία Ελληνικά | Συντακτικό |
