Του Νίκου Τσούλια
«Τον Αρχιμήδη θα τον θυμούνται όλοι όταν ο Αισχύλος θα έχει ξεχαστεί, γιατί οι γλώσσες πεθαίνουν ενώ οι μαθηματικές αλήθειες είναι παντοτινές. Η «αθανασία» ίσως να είναι μια λέξη ανόητη, αλλά αν σημαίνει κάτι, αυτό το διεκδικεί πολύ περισσότερο από τον καθένα ο μαθηματικός» (Χάρντυ, Η Απολογία ενός Μαθηματικού).
«Αριθμοί εναντίον λέξεων» λοιπόν ή «Μαθηματικά εναντίον Γλώσσας» ή «Θετικές επιστήμες εναντίον Θεωρητικών επιστημών» ή και ακόμα «εφαρμοσμένη έρευνα εναντίον βασικής έρευνας». Αλλά και μέσα στην οποιαδήποτε μεθοδολογία έρευνας θα διαπιστώσουμε να τίθεται πάντα το αντιθετικό ζευγάρι «αριθμοί – λέξεις» με τις παραλλαγές τους. Έτσι, για παράδειγμα, στην Ανάλυση Περιεχομένου έχουμε ποσοτική και ποιοτική διάσταση.
Εν αρχή ην ο Λόγος ή ο Αριθμός; Συμπεριλαμβάνεται ο Αριθμός στο Λόγο ή μήπως ο Αριθμός είναι της φύσης και απλώς τον αποκαλύπτει ο άνθρωπος, ενώ ο Λόγος είναι δημιούργημα και μόνο της Ιστορίας και του ανθρώπου; Είναι οι αριθμοί στοιχεία της αντικειμενικότητας, ενώ οι λέξεις είναι συστατικά στοιχεία της υποκειμενικότητας; Στην εκπαιδευτική πραγματικότητα Μαθηματικά και Γλώσσα συνυπάρχουν δυναμικά. Όλους τους θεσμούς της Γενικής Παιδείας (Δημοτικό, Γυμνάσιο, Λύκειο) τους διατρέχουν δύο κύρια μαθησιακά ρεύματα, η Φιλολογική και η Μαθηματική επιστήμη. Είναι τα θεμέλια επί των οποίων θα στηριχτούν όλοι οι άλλοι τομείς της γνώσης και της μάθησης.
«Τα Μαθηματικά είναι ένα δέντρο με γερές ρίζες (τα Αξιώματα), έναν στέρεο κορμό (την Επαγωγή) και ατελείωτα κλαδιά που αυξάνονται και πάνω τους ανθούν θαυμαστά λουλούδια (τα Θεωρήματα)» (Α. Δοξιάδης, Ο θείος Πέτρος και η Εικασία του Γκόλντμπαχ). Έχουν μια αυθυπαρξία. Έχουν ως βασικό τους πλεονέκτημα την απολυτότητα της τεκμηρίωσής τους. Ό,τι θεμελιώνεται στο μαθηματικό λογισμό είναι αληθές. Η Θεωρία της Σχετικότητας είναι από τα πιο χαρακτηριστικά και από τα πιο ανατρεπτικά – όσον αφορά στη δυσνόητη ερμηνευτική του Λόγου – παραδείγματα. Ισχυρίζεται ότι ο χρόνος είναι σχετικός, αλλά η σκέψη μας δεν μπορεί να συλλάβει αυτό το μαθηματικό συμπέρασμα. Τα Μαθηματικά εμφανίζονται και με μια αλαζονική διάθεση: όσο περισσότερο μαθηματικό λογισμό χρησιμοποιεί μια επιστήμη, τόσο περισσότερα και πιο ασφαλή επιστημονικά συμπεράσματα εξάγει. Και αυτό κάνουν σχεδόν όλοι οι τομείς του επιστητού. Ξεκίνησε πρώτη και καλύτερη η Φυσική, η οποία μαζί με το νεωτερικό στοιχείο της, το πείραμα, χρησιμοποιεί εκ παραλλήλου και τη μαθηματική σκέψη, ενώ τελευταία μπορούμε να ισχυριστούμε ότι εισήγαγε τα μαθηματικά στη μεθοδολογία της έρευνάς της η Ψυχολογία, η οποία υπόσχεται ανατροπές και ανατροπές.
Τα Μαθηματικά δημιουργούν έναν δικό τους ξεχωριστό κόσμο, έναν κόσμο που είναι απρόσιτος και θα παραμείνει απρόσιτος εσαεί στους περισσότερους ανθρώπους. Ο έντονος φορμαλισμός τους και η εκτεταμένη ειδική συμβολοποίησή τους διαμορφώνουν ένα απρόσιτο κλειστό σύμπαν, του οποίου η «ορατότητα» διαφαίνεται με θριαμβευτικό τρόπο στην εφαρμογή της προαγωγής της έρευνας και της παραγωγής γνώσης σχεδόν σε κάθε επιστημονική πεδίο. «Οι μύστες των Μαθηματικών κυκλοφορούσαν σε έναν νοητό παράδεισο, ένα μεγαλόπρεπο ποιητικό βασίλειο απρόσιτο στους κοινούς θνητούς» (Α. Δοξιάδης, Ο θείος Πέτρος και η Εικασία του Γκόλντμπαχ).
Η Φιλολογία έχει ως βασικό της εργαλείο τη γλώσσα. Γλώσσα «είναι’ η σκέψη και αντιστρόφως. Ο άνθρωπος είναι άνθρωπος λόγω της γλώσσας του. Με αυτή βιώνει τη ζωή του, αναγνωρίζει τον εαυτό του, συνειδητοποιεί την ύπαρξή του. Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τη φύση και την πραγματικότητα, τον εαυτό του και την ύπαρξή του με τη γλώσσα. Οι φιλόλογοι στα σχολεία της Γενικής Παιδείας – σ’ όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα όπου γης και όπου χρόνου – είναι η ραχοκοκαλιά, η βασική κοίτη των ποταμιών της μάθησης και της αγωγής και εξυφαίνουν την τέχνη της αφήγησης από γενιά σε γενιά. Με τις λέξεις και με τις έννοιές τους εκφράζουμε την ψυχή μας και το συναίσθημά μας, το όνειρό μας και τη φαντασία μας. «Εμείς βέβαια που καταλαβαίνουμε τη ζωή, αδιαφορούμε για τους αριθμούς», θα μας πει με πολύ εύστοχο τρόπο ο Μικρός Πρίγκιπας του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερί.
Η πνευματικότητά μας θα γίνει μια απόλυτα ανθρώπινη και ουμανιστική υπόθεση. Η ελευθερία του πνεύματός μας θα περνάει κυρίως μέσα από τα πιο βαθιά και στοχαστικά νοήματα της φιλοσοφίας και των ακρωρειών των λέξεων και των ιδεών που αυτές υφαίνουν. Αλλά όχι η πλοκή τους δεν είναι εύκολη. «Το δυσκολότερο πράγμα είναι να μάθει κανείς να συνενώνει στην ψυχή του το νόημα όλων των πραγμάτων. Να συνενώνει τα πάντα; Όχι, όχι να τα συνενώνει. Οι σκέψεις δεν είναι δυνατόν να συνενώνονται. Πρέπει κανείς να τις συζεύξει, να τις ζέψει!» (Λ. Τολστόι, Πόλεμος και Ειρήνη).
Βαδίζουμε στον απέραντο χωροχρόνο με τη σκέψη μας ταυτόχρονα στη φυσική πραγματικότητα και στην ιστορική μας δημιουργία. Και είναι ομού «λέξεις» και «αριθμοί» ζευγάρι αντιθετικό μεν συνθετικό δε – με βαθιά ενότητα, γιατί συνδιαμορφώνουν τα ίχνη της ιστορίας μας ανιχνεύοντας τα σημάδια της φύσης, ξέροντας πάντα ότι «τη δύναμη της ευαισθησίας μας και της νοημοσύνης μας, δεν μπορούμε να την αναπτύξουμε παρά μόνο μέσα μας, στα κατάβαθα της πνευματικής μας ζωής» (Μαρσέλ Προυστ, Διαβάζοντας).
Κανένας Αισχύλος δεν θα ξεχαστεί – αρκεί και μόνο ο Προμηθέας του, το αιώνιο σύμβολο της πηγής της Γνώσης και του Φωτός, του Πνεύματος και της Ελευθερίας του ανθρώπου…
