Του Νίκου Τσούλια
Τίθεται ένα διφυές σχετικό ερώτημα. Πρέπει να φιλοσοφούμε, μπορούμε να φιλοσοφούμε; Προφανώς το ζήτημά μας συνδέεται με το γεγονός ότι η Φιλοσοφία θεωρείται ότι είναι μια συγκεκριμένη και θεσμική κοινωνική και επιστημονική λειτουργία και δεν είναι πεδίο άσκησης του καθενός.
Και ενώ αυτή η διαπίστωση είναι πράγματι σωστή, ταυτόχρονα δεν λέει όλη την αλήθεια. Γιατί ναι μεν η Φιλοσοφία απαιτεί συγκεκριμένα εφόδια πανεπιστημιακής εκπαίδευσης αλλά και συστηματική ερευνητική προσπάθεια, αλλά ταυτόχρονα δεν μπορεί να αποκλείσει κανέναν άνθρωπο από το να στοχάζεται επί των μεγάλων διαχρονικών ερωτημάτων, επί των τόσων και τόσων αποριών και κυρίως επί του μεγάλου ζητήματος της υπαρξιακής αγωνίας. Βέβαια η άσκηση της Φιλοσοφίας, που θα κάνει ο αμύητος περί τα μυστικά και τις μεγάλες κατακτήσεις της φιλοσοφίας, δεν θα έχει «επαγγελματικά χαρακτηριστικά» και δεν θα αναζητά απαντήσεις στις ακρώρειες της σκέψης και της έρευνας.
Αφού λοιπόν προσδιορίσαμε αρχικά το δεύτερο σκέλος του ερωτήματος, μπορούμε να έλθουμε στο πρώτο, στο αν πρέπει να φιλοσοφούμε. Εδώ τα πράγματα είναι ακόμα πιο σαφή και πιο απόλυτα. Ισχυρίζομαι ότι φιλοσοφούμε θέλουμε δεν θέλουμε, ότι η ίδια η σκέψη μας θέτει από μόνη της – χωρίς καμιά συνειδητή και ελεγχόμενη προσπάθεια – την κίνηση προς το φιλοσοφείν. Αρκεί μια και μόνο στιγμή αν αφήσουμε τον εαυτό μας ελεύθερο να περιπλανηθεί, θα διαπιστώσουμε ότι θέτει μικρά και μεγάλα φιλοσοφικά ερωτήματα. Τι συμβαίνει μετά το θάνατό μας; Υπάρχει κάποια ανώτερη δύναμη, ο Θεός; Πώς ακριβώς ερχόμαστε στη ζωή και αποκτάμε τη συνείδησή μας; Τι είναι ο χρόνος; Πώς μεγαλώνουμε και πώς γερνάμε; Υπάρχει νόημα στη ζωή μας; Πώς γεννιέται η αγάπη και ο έρωτας; Πώς δημιουργήθηκε ο Κόσμος και πώς θα καταλήξει; Τι είναι τα όνειρα και πώς δημιουργούνται;
Ατέλειωτα τέτοια ερωτήματα έρχονται μόνα τους και μας επισκέπτονται και συχνά φωλιάζουν για τα καλά μέσα στη σκέψη μας. Όλο αυτό το σύμπαν του προβληματισμού και του στοχασμού αναδύεται ως γέννημα της συνείδησής μας. Από τη στιγμή που ο άνθρωπος από την παιδική του ηλικία θέτει ένα ερώτημα απλό: «ποιος είμαι» έχει αρχίσει το φιλοσοφικό του ταξίδι που θα κρατήσει μια ζωή. Το «αποράν» και το «θαυμάζειν» από το πιο απλό φυσικό φαινόμενο μέχρι το πιο εξαίσιο έργο τέχνης είναι μόνιμα στοιχεία της σκέψης μας και δεν μπορεί να εκχωρηθεί η απόλυτα ανθρώπινη λειτουργία τους – ακόμα και αν το θέλουμε – σε μια επαγγελματική και μόνο διαδικασία.
Η άσκηση της Φιλοσοφίας απαιτεί – όπως όλες οι πνευματικές μας λειτουργίες – συνεχή καλλιέργεια και προσπάθεια. Μόνο έτσι μπορεί η εν λόγω άσκηση να μας χαρίσει την ομορφιά του Κόσμου και του εαυτού μας και να μας προαγάγει την ψυχική γαλήνη και τη συναισθηματική μας ωρίμανση. Μπορεί να αναδεικνύει μια αντίληψή μας για τη ζωή και να μας καθοδηγεί στην αυτοπραγμάτωσή μας. Αν δεν στοχαζόμαστε και δεν προσπαθούμε να δημιουργήσουμε μια θεωρία για τη ζωή και για τον εαυτό μας, τότε καθιστούμε την όλη διαδρομή μας μια απλή ύπαρξη, που δεν θα αφήσει κανένα ίχνος σκόνης…
Είναι ανάγκη λοιπόν η συστηματική ενασχόλησή μας με τη φιλοσοφία. Γιατί συνδέεται με τα μεγάλα και υπαρκτά προβλήματα της ιστορίας και του εαυτού μας. Στις δυσκολίες και στα βάσανα που εμπεριέχει ούτως ή άλλως η ζωή μας θα δούμε ότι στοχαζόμαστε και προσπαθούμε να τα αντιμετωπίσουμε με τα κατάλληλα υλικά μέσα αλλά και με τη διαμόρφωση εκείνης της ψυχοσυναισθηματικής μας κατάστασης, που θα την κρίνουμε πιο πρόσφορη και πιο αποτελεσματική σε σύγκριση με τις όποιες άλλες εναλλακτικές επιλογές.
«Όλοι οι άνθρωποι είναι φιλόσοφοι», ισχυρίζεται πολύ σωστά ο μεγάλος φιλόσοφος Καρλ Πόππερ και θεωρεί ότι «στο μεγάλο μας ιστορικό καθήκον, να φτιάξουμε μια ελεύθερη, πλουραλιστική κοινωνία – το κοινωνικό πλαίσιο για την απελευθέρωση μέσω της γνώσης – δεν μας είναι σήμερα τίποτε τόσο αναγκαίο όσο το να ασκηθούμε σε μια στάση που να μας επιτρέπει να τοποθετούμαστε κριτικά στις ιδέες μας, χωρίς να γινόμαστε σχετικιστές ή σκεπτικιστές – και χωρίς να χάνουμε το θάρρος και την αποφασιστικότητα να αγωνιζόμαστε για τις πεποιθήσεις μας».
Είναι λοιπόν η συνεχής καλλιέργεια της φιλοσοφίας και του στοχασμού μας τόσο μια προσωπική υπόθεση με την οποία διαμορφώνουμε το αξιακό μας πεδίο και τον κώδικα της ζωής μας όσο και μια ιδιαίτερα σημαντική κοινωνική και πολιτική λειτουργία.
