Οι επιδράσεις των γονέων στη σχολική επίδοση

Οι επιδράσεις των γονέων στη σχολική επίδοση

  ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η οικογένεια είναι το πρώτο και βασικό κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται το παιδί και η αλληλεπίδραση ανάμεσα σε αυτό και στα υπόλοιπα κοινωνικά μέλη συμβάλλει ενεργά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του, της προσωπικότητάς του αλλά και των επιλογών του (Cole, Cole, 2001).  Το παιδί διαθέτει κάποια ατομικά χαρακτηριστικά, όπως το επίπεδο της νοημοσύνης του, τη σχολική επίδοση, την εικόνα που έχει για τον εαυτό του (αυτοαντίληψη), κίνητρα, καθώς και την ανάπτυξη των κοινωνικών του δεξιοτήτων που θεωρούνται σε μεγάλο βαθμό απόρροια του οικογενειακού περιβάλλοντος (Cole, Cole, 2001).  

Αξίζει δε να σημειωθεί, ότι η ελληνική οικογένεια διατηρεί την ενότητά της αλλά και την αδιάλειπτη αλληλεπίδραση ανάμεσα στα μέλη της. Το παιδί έχει την κεντρική θέση μέσα στην οικογένεια καθώς οι προσδοκίες των γονέων αφορούν την κοινωνική του εξέλιξη και πρόοδο. Για τους Έλληνες γονείς, η σχολική αποτυχία είναι πολύ σημαντική, διαδραματίζοντας καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσης του παιδιού εφόσον δεν είναι λίγες οι φορές που ασκείται πίεση στο παιδί ότι πρέπει να σημειώνει πρόοδο στις σχολικές του επιδόσεις. Στην παρούσα εργασία μας θα εξεταστούν το κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο των γονέων, οι στάσεις – διαθέσεις και αντιλήψεις της οικογένειας που συνθέτουν τον τύπο της οικογένειας συλλήβδην καθώς και οι γονικές πρακτικές και αντιλήψεις (Βαλαλά, Γωνίδα & Κιοσέογλου, 2004).

1. Κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο της οικογένειας

Ως κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο της οικογένειας ορίζεται η μόρφωση των γονέων, το επάγγελμά τους αλλά και η οικονομική τους κατάσταση. Τα στοιχεία αυτά που αφορούν την οικογένεια, ασκούν επιρροή στην ακαδημαϊκή πορεία του παιδιού όσον αφορά τις οικονομικές παροχές, ενώ το παιδί το οποίο προέρχεται από μη προνομιούχες οικογένειες κατά το ξεκίνημά του στην υποχρεωτική εκπαίδευση μειονεκτεί έναντι των συμμαθητών του που προέρχονται από προνομιούχους γονείς οι οποίοι έχουν ήδη αποκτήσει από το οικογενειακό περιβάλλον μια κουλτούρα που συνάδει με την κυρίαρχη κουλτούρα την οποία προάγει το σχολείο (Cole, Cole,2001). Το κοινωνικό, οικονομικό και μορφωτικό επίπεδο των γονέων επηρεάζει αισθητά την ακαδημαϊκή πορεία και εξέλιξη του παιδιού κι αυτό συμβαίνει είτε άμεσα με την εξασφάλιση ή όχι των υλικών παροχών, όπως φροντιστήρια και ξένες γλώσσες είτε έμμεσα με την παροχή ή όχι μιας εκπαιδευτικής κουλτούρας και καλλιέργειας που είναι και η πιο καταλυτική επίδραση (Γεωργίου,1993). Οι γονείς από τα υψηλά στρώματα προσφέρουν στο παιδί τους τις καλύτερες ευκαιρίες διαπαιδαγώγησης εκτός σχολείου και σε συνάρτηση ,ε τους υψηλούς στόχους που θέτουν, δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για μια ευνοϊκή   και αποδοτική καριέρα στο σχολείο (Γεωργίου,2000β).

2. Οι επιδράσεις των γονέων στη σχολική επίδοση

Η επίδραση την οποία ασκεί η οικογένεια στην ανάπτυξη του παιδιού σε γενικές γραμμές, ήταν κάτι που απασχόλησε αρκετά τον επιστημονικό χώρο. Η βασική επιδίωξη ήταν να εξεταστεί ειδικότερα και πιο διεξοδικά η φύση της επίδρασης και σε τι αυτή συνίσταται και έτσι οι ερευνητές προέβησαν στη διερεύνηση πρακτικών και συμπεριφορών, στάσεων και διαθέσεων των γονέων οι οποίες μέσα από την αλληλεπίδραση ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά διαμορφώνουν μέχρι ένα σημείο τα χαρακτηριστικά εκείνα γνωρίσματα που ένα άτομο αναγνωρίζει ως τον ίδιο του τον εαυτό (Φλουρής, 2004).  Για τις ακαδημαϊκές ικανότητες του παιδιού, οι γονείς είναι εκείνοι οι οποίοι με τις αξίες, τις στάσεις και τις αντιλήψεις τους, αλλά και με τη συμπεριφορά τους και τις καθημερινές πρακτικές επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά αντιλαμβάνονται τις ικανότητές τους και προσεγγίζουν τη σχολική επιτυχία (Φλουρής,2004).

Υπάρχουν δύο είδη εμπλοκής των γονέων : το «ανθρώπινο απόθεμα» το οποίο καθορίζεται από τη μόρφωση και το επάγγελμα των γονέων και το «κοινωνικό απόθεμα» το οποίο καθορίζεται από τις σχέσεις γονέων-παιδιού. Έτσι, το κοινωνικό απόθεμα της οικογένειας συνδέεται με τις φιλοδοξίες των παιδιών για το μέλλον τους. Στα ευρήματα των ερευνών έχει βρεθεί ότι οι γονείς των παιδιών με υψηλή σχολική επίδοση χρησιμοποιούν συγκεκριμένες στρατηγικές, όπως έλεγχο, οργάνωση της μελέτης και επιβράβευση για να βοηθήσουν τα παιδιά τους (Παπαδιώτη-Αθνασίου,2000).  Αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, έρχονται σε επαφή με το σχολείο και διατηρούν καλές σχέσεις με το προσωπικό και τη διοίκηση. Οι γονείς των καλών μαθητών αφήνουν στα παιδιά τους να αναλάβουν πρωτοβουλίες και προσφέρουν εναλλακτικές επιλογές, συνδιαλέγονται και εμπλέκονται στην όλη εκπαιδευτική διαδικασία, προσφέροντας συναισθηματική στήριξη και έχουν υψηλές προσδοκίες από το παιδί τους (Φλουρής,2004).

Εν αντιθέσει με τους γονείς των καλών μαθητών, οι γονείς των αδύνατων μαθητών σπάνια επισκέπτονται το σχολείο χωρίς πρόκληση η οποία είθισται να γίνεται με αφορμή την καλή επίδοση ή κάποια παραβατική συμπεριφορά του παιδιού τους και δυστυχώς συνηθίζουν να κριτικάρουν και να αμφισβητούν τις δυνατότητες του παιδιού τους και να το τιμωρούν περιορίζοντας τις επιλογές του. Από την άλλη, ο καταπιεστικός έλεγχος της μελέτης των παιδιών από τους γονείς, φαίνεται να έχει άμεση συνάφεια με τη χαμηλή βαθμολογία (Γεωργίου, 2000β).  Σε κάποια έρευνα σχετικά με την επίδραση της οικογένειας στην αναγνωστική ικανότητα, οι μητέρες των παιδιών με χαμηλή αναγνωστική επίδοση βαθμολογούσαν χαμηλότερα τα παιδιά τους όσον αφορά την ακαδημαϊκή επίδοση αλλά και τις γνωστικές ικανότητες και έτσι δεν αναλάμβαναν πρωτοβουλίες για να εμπλακούν σε δραστηριότητες που θα βοηθούσαν τα παιδιά τους και συν τοις άλλοις θεωρούσαν και τους δασκάλους υπεύθυνους στο να επηρεάσουν θετικά την επίδοση του παιδιού τους (Γεωργίου,1993).

Οι εμπειρίες των παιδιών που είχαν επιτυχίες στο σχολείο ήταν πολύ θετικές με βάση την ύπαρξη ενός περιβάλλοντος το οποίο πρόσφερε θετική ενίσχυση στο παιδί ενθαρρύνοντας την επαφή με το διάβασμα των βιβλίων, τη μητρική εμπλοκή αλλά και αλληλεπίδραση με το παιδί, τον τρόπο με τον οποίο επιβαλλόταν η πειθαρχία , τη δυνατότητα συμμετοχής σε δραστηριότητες και παροχή κατάλληλων παιχνιδιών καθώς επίσης και την οργάνωση του καθημερινού προγράμματος στο σπίτι ( Cole, Cole, 2001).

Εξάλλου, οι γονεϊκές προσδοκίες είχαν τη μεγαλύτερη επιρροή στην  επίδοση των παιδιών, ενώ από την άλλη ο έλεγχος της σχολικής εργασίας αλλά και η συμμετοχή των γονέων σε σχολικές εκδηλώσεις, δεν ασκούν κάποια σημαντική επίδραση με βάση τις έρευνες. Η ενδυνάμωση της αυτονομίας του παιδιού από τον γονέα έχει συνάφεια με την ικανότητα του παιδιού για αυτορύθμιση της συμπεριφοράς, τη σχολική προσαρμογή, την απουσία των δυσκολιών και προβλημάτων εξωτερίκευσης και μάθησης αλλά και τη σχολική βαθμολογία και αξιολόγηση. Η γονεϊκή εμπλοκή καθώς και η υποστήριξη της αυτονομίας του παιδιού είναι ένας γνώμονας που προβλέπει την αντιλαμβανόμενη επάρκεια, την αυτονομία αλλά και τον έλεγχο, τη συνειδητοποίηση του τι ελέγχει την επίτευξη και όλα αυτά αποτελούν στοιχεία που μπορούν να λειτουργήσουν προγνωστικά για την υψηλή σχολική επίδοση του απιδιού και την ακαδημαϊκή επιτυχία. Στάσεις και διαθέσεις των γονέων όπως είναι ο έλεγχος, η αξιολόγηση της εργασίας, οι απειλές και τιμωρίες, η πίεση του χρόνου και ο περιορισμός των επιλογών του, υπονομεύουν την αυτό-διαχείριση αλλά και την καλλιέργεια των εσωτερικών κινήτρων του παιδιού (Βαλαλά, Γωνίδα& Κιοσέογλου,2004).

3. Η σημασία και τα όρια της γονεϊκής εμπλοκής

Στην περίπτωση εκείνη κατά την οποία οι γονείς ελέγχουν, προσφέρουν τη βοήθειά τους, πιέζουν τα παιδιά τους για να τελειώσουν τα μαθήματά τους ή τη σχολική τους εργασία, αναφέρουν ότι έχουν κάποιου είδους εξάρτηση από εξωτερικά κριτήρια για να αξιολογήσουν την ακαδημαϊκή τους συμπεριφορά, έχουν χαμηλότερη βαθμολογία ενώ οι δάσκαλοί τους αναφέρουν πως έχουν μειωμένη αυτονομία και δύσκολα παίρνουν πρωτοβουλίες ( Γεωργίου, 200β). Τα παιδιά εκείνα τα οποία θεωρούν ότι οι γονείς τους ενδυναμώνουν την αυτονομία τους, δείχνουν προτίμηση στις απαιτητικές δοκιμασίες από τις πιο βατές και εκφράζουν έντονο ενδιαφέρον τόσο για τη μάθηση, όσο και για την επίλυση προβλημάτων. Γονείς οι οποίοι δεν καλύπτουν τις βασικές ανάγκες του παιδιού προκαλούν στο παιδί συναισθήματα ανασφάλειας στο ίδιο τα οποία έχουν ως φυσική απόρροια αυτό να αναζητάει εξωτερικά κριτήρια αξιολόγησης, όπως η εξωτερική εμφάνιση ή η οικονομική ευμάρεια (Γεωργίου, 1993).

 Οι προσδοκίες που έχουν οι γονείς για τα παιδιά, έτσι όπως αυτές γίνονται αντιληπτές από τα ίδια τα παιδιά, ασκούν επιρροή πάνω τους και ειδικά στη διαμόρφωση των ατομικών τους γνωρισμάτων. Συνεπώς τα απιδιά με προσανατολισμό προς το έργο μάθησης αντιλαμβάνονται ότι οι γονείς τους δίνουν έμφαση σε στόχους της μάθησης, τουτέστιν θέλουν από τα απιδιά τους να κατανοούν τη σχολική εργασία και τα καθήκοντά τους και να αναπτύσσουν ικανότητες και δεξιότητες (Cole, Cole, 2001). Εν αντιθέσει με αυτό, τα παιδιά τα οποία τείνουν προς την επίδοση, αναφέρουν πρακτικές των γονέων τους οι οποίες ενθαρρύνουν τέτοιες συμπεριφορές όπως λόγου χάρη η προσδοκία της καλύτερης επίδοσης αλλά και η επίδειξη των ικανοτήτων του μαθητή. Όταν το παιδί εμφανίζει δυσκολίες ακολουθούν διδακτικές στρατηγικές και το αποτρέπουν από το να διατυπώνει απόψεις για τις μειωμένες του ικανότητες, ενώ οι μητέρες των παιδιών οι οποίες επιδεικνύουν την απουσία βοήθειας, αντιδρούν πιο αρνητικά στις προσπάθειες εκείνες του παιδιού και στις περιπτώσεις δυσκολίας δεν αποτρέπουν το παιδί από το να αξιολογεί την ικανότητά του αλλά προτείνουν την αλλαγή της δραστηριότητας ή ακόμη και τη διακοπή της (Cole, Cole, 2001).  

Υπάρχουν μορφές γονεϊκής εμπλοκής οι οποίες είναι συνδεδεμένες με τη σχολική επιτυχία ή αποτυχία. Η καλλιέργεια των ενδιαφερόντων αλλά και η στενή σχέση του σχολείου με την οικογένεια σχετίζονται πολύ θετικά με την ακαδημαϊκή επιτυχία ή αποτυχία, η άσκηση πίεσης αλλά και η βοήθεια στην οικογένεια σχετίζονται αρνητικά, ενώ από την άλλη ο έλεγχος της εξωσχολικής ζωής δεν ασκεί καμία απολύτως επιρροή. Ο Φλουρής (2004) σε αντιπροσωπευτικό δείγμα συμπέρανε ότι η διαμόρφωση υποστηρικτικού και ενθαρρυντικού περιβάλλοντος έχει θετικό αντίκτυπο στην επίδοση των παιδιών ενώ η άσκηση πίεσης, ο υπερβολικός έλεγχος, η επιβολή κανόνων και οι περιορισμοί, μπορεί να έχει τα αντίθετα από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Όταν δε τίθενται υπό έλεγχο τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της οικογένειας και του παιδιού, η γονεϊκή εμπλοκή δε δύναται από μόνη της να προβλέψει τα προβλήματα μάθησης και τις βαθμολογίες σε δοκιμασίες ικανοτήτων και δεξιοτήτων (σελ.126).

Οι γονείς εμπλέκονται στη σχολική επίδοση των παιδιών τους ως απόρροια του τρόπου με τον οποίο δομούν τον γονεϊκό ρόλο, την άποψή τους για την αποτελεσματικότητα στο να βοηθούν το παιδί τους καθώς και τις ευκαιρίες, προσκλήσεις και απαιτήσεις για εμπλοκή και παρουσιάζονται στο περιβάλλον. Πολλοί γονείς ενθαρρύνουν την εμπλοκή τους μετά από παρότρυνση του εκπαιδευτικού και όσοι εμπλέκονται θεωρούν ότι η εμπλοκή τους θα έχει αποτέλεσμα γιατί είναι ικανοί να συμβάλλουν στην πρόοδο του παιδιού τους. Επίσης η γονεϊκή εμπλοκή δε πρέπει μόνο να εξετάζεται ως συνάρτηση των χαρακτηριστικών της οικογένειας γιατί σίγουρα και η σχολική κουλτούρα ασκεί σημαντική επίδραση (Cole, Cole, 2001).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Ο ρόλος των γονέων στην σχολική επίδοση και την εκπαίδευση των απιδιών γενικότερα είναι πολύ σημαντικός και πολυδιάστατος. Η έννοια της γονεϊκής εμπλοκής προέκυψε από τις απόψεις για τη μάθηση των παιδιών που αναδείχθηκαν τις δεκαετίες του 1960 και 1970 με βάση τις οποίες η ανάπτυξη του παιδιού καθορίζεται από κοινωνικές επιδράσεις όπως τα δημογραφικά χαρακτηριστικά της οικογένειας (Βαλαλά, Γωνίδα&Κιοσέογλου, 2004). Οι έμμεσες επιδράσεις που ασκεί η γονεϊκή εμπλοκή στη σχολική επίδοση δείχνουν ότι οι γονείς οι οποίοι εμπλέκονται στη σχολική ζωή μεταδίδουν στα παιδιά τους την αίσθηση ότι τα ίδια είναι σημαντικά και έτσι τα παιδιά αυτά έχουν πιο αυξημένη αντίληψη επάρκειας και θεωρούν πως είναι τα ίδια υπεύθυνα για τη σχολική μάθηση. Οι γονείς αυτοί ενδέχεται να έχουν παιδιά με καλές σχολικές επιδόσεις για τον λόγο ότι η γονεϊκή εμπλοκή είναι το μέσο με το οποίο τα οφέλη του μορφωτικού επιπέδου του γονέα διοχετεύονται στο παιδί (Γεωργίου, 2000β).  

Η αιτιακή σχέση ανάμεσα σε σχολική επίδοση και γονεϊκή εμπλοκή δεν είναι κάτι ξεκάθαρο αλλά δε μπορεί κανείς να παραβλέψει τα οφέλη τα οποία προκύπτουν για τα παιδιά από την εμπλοκή των γονέων και σίγουρα οι μορφές συμπεριφοράς των γονέων επηρεάζουν τα μέγιστα τη σχολική επίδοση των παιδιών. Η γονεϊκή εμπλοκή επηρεάζεται από μια πληθώρα γεγονότων όπως το κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο και τη μόρφωση των γονέων αλλά και από ψυχολογικά γνωρίσματα των γονέων, τη συμπεριφορά του παιδιού, τη σχολική κουλτούρα και τις πολιτικές που τηρεί κάθε σχολική μονάδα αλλά και τις στάσεις και διαθέσεις των εκπαιδευτικών (Cole & Cole, 2001).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Βαλαλά, Κ. Γωνίδα, Ε., Κιοσέογλου,Γ. (2004). Στόχοι επίτευξης μαθητών/ μαθητριών των γονέων και του σχολείου, συμμετοχή στην τάξη και επίδοση. Εφαρμογή ιεραρχικής παλινδρόμησης. Επιστημονική επετηρίδα της ψυχολογικής Εταιρίας Βορείου Ελλάδας, 2, 339-369
• Γεωργίου, Σ. (1993). Ο ρόλος της οικογένειας στη σχολική επίδοση, Παιδαγωγική Επιθεώρηση, 19, 347-368
• Γεωργίου, Σ. (2000β). Αιτιακή απόδοση της επίδοσης από τους γονείς, εμπλοκή των γονέων και επίδοση του παιδιού, Ψυχολογία 7, 191-206
• Παπαδιώτη – Αθανασίου, Β. (2000). Οικογένεια και όρια. Συστημική προσέγγιση. Αθήνα: Ελληνικά γράμματα
• Cole, S. Cole, M. (2001). Ανάπτυξη των παιδιών, τόμος 2, μετάφραση Μαρία Σόλμαν, Αθήνα : Τυπωθήτω