Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Πλάτωνος Πρωταγόρας, 321 B6 – 322 A.
ἅτε δὴ οὖν οὐ πάνυ τι σοφὸς ὢν ὁ Ἐπιμηθεὺς ἔλαθεν αὑτὸν καταναλώσας τὰς δυνάμεις εἰς τὰ ἄλογα· λοιπὸν δὴ ἀκόσμητον ἔτι αὐτῷ ἦν τὸ ἀνθρώπων γένος, καὶ ἠπόρει ὅτι χρήσαιτο. ἀποροῦντι δὲ αὐτῷ ἔρχεται Προμηθεὺς ἐπισκεψόμενος τὴν νομήν, καὶ ὁρᾷ τὰ μὲν ἄλλα ζῷα ἐμμελῶς πάντων ἔχοντα, τὸν δὲ ἄνθρωπον γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον· ἤδη δὲ καὶ ἡ εἱμαρμένη ἡμέρα παρῆν, ἐν ᾗ ἔδει καὶ ἄνθρωπον ἐξιέναι ἐκ γῆς εἰς φῶς. ἀπορίᾳ οὖν σχόμενος ὁ Προμηθεὺς ἥντινα σωτηρίαν τῷ ἀνθρώπῳ εὕροι, κλέπτει Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί – ἀμήχανον γὰρ ἦν ἄνευ πυρὸς αὐτὴν κτητήν τῳ ἢ χρησίμην γενέσθαι – καὶ οὕτω δὴ δωρεῖται ἀνθρώπῳ. τὴν μὲν οὖν περὶ τὸν βίον σοφίαν ἄνθρωπος ταύτῃ ἔσχεν, τὴν δὲ πολιτικὴν οὐκ εἶχεν· ἦν γὰρ παρὰ τῷ Διί. τῷ δὲ Προμηθεῖ εἰς μὲν τὴν ἀκρόπολιν τὴν τοῦ Διὸς οἴκησιν οὐκέτι ἐνεχώρει εἰσελθεῖν – πρὸς δὲ καὶ αἱ Διὸς φυλακαὶ φοβεραὶ ἦσαν – εἰς δὲ τὸ τῆς Ἀθηνᾶς καὶ Ἡφαίστου οἴκημα τὸ κοινόν, ἐν ᾧ ἐφιλοτεχνείτην, λαθὼν εἰσέρχεται, καὶ κλέψας τήν τε ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς δίδωσιν ἀνθρώπῳ, καὶ ἐκ τούτου εὐπορία μὲν ἀνθρώπῳ τοῦ βίου γίγνεται, Προμηθέα δὲ δι’ Ἐπιμηθέα ὕστερον, ᾗπερ λέγεται, κλοπῆς δίκη μετῆλθεν.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Α1. α) Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε μία από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτόν τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν είναι λανθασμένη, με βάση το αρχαίο κείμενο:
α) Ο Επιμηθέας καταφέρνει να αντεπεξέλθει με επιτυχία στη διανομή των εφοδίων.
β) Ο Επιμηθέας ευθύνεται για την τιμωρία του Προμηθέα από τους θεούς.
γ) Ο Προμηθέας έχει στη διάθεσή του άπλετο χρόνο για να βρει λύση στο αδιέξοδο που δημιουργήθηκε εξαιτίας του Επιμηθέα.
δ) Η κλοπή της πολιτικής αρετής δεν ήταν εύκολη υπόθεση.
στ) Ο Προμηθέας σε συνεργασία με τον Επιμηθέα κλέβουν τη φωτιά και την έντεχνο σοφία από τον Ήφαιστο και την Αθηνά.
β) Για κάθε μία από τις παραπάνω απαντήσεις να γράψετε στο τετράδιό σας το κομμάτι του αρχαίου κειμένου που την επιβεβαιώνει.
(Μονάδες 10)
Β1. «τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρὶ»·: α) Να προσδιορίσετε τους όρους «ἔντεχνον σοφίαν» και «πυρὶ» β) «οι τεχνικές γνώσεις εννοούνται εδώ χορηγημένες στον άνθρωπο ως ολοκληρωμένο σύνολο a priori και όχι ως θησαύρισμα σταδιακής πείρας μέσα στους αιώνες». Συμφωνείτε με την «ανάγνωση» αυτή του μύθου ή όχι και γιατί;
(Μονάδες 10)
Β2. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο του όρου «εἱμαρμένη ἡμέρα».
(Μονάδες 10)
Β3. α) Να δώσετε δύο οµόρριζες λέξεις της Νέας Ελληνικής (απλές ή σύνθετες) για κάθε µια από τις παρακάτω λέξεις: δίδωσιν, χρήσαιτο, ἐνεχώρει. β) Με ποιες λέξεις του κειµένου έχουν ετοιµολογική συγγένεια οι παρακάτω λέξεις: λαθρoθήρας, ουσία, σχέση, ορατός, λέξη.
(Μονάδες 10)
Β4. Να γράψετε στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε καθεμία από τις παρακάτω θέσεις, τη λέξη Σωστό, αν είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν είναι λανθασμένη:
α. Κατά το πρώτο ταξίδι του στη Σικελία ο Πλάτωνας ήρθε σε επαφή με τον Πυθαγορισμό και τον εξέχοντα εκπρόσωπό του, τον Αρχύτα τον Ταραντίνο.
β. Τα μαθήματα της Ακαδημίας ήταν παρόμοια με αυτά που ο Πλάτωνας ορίζει στην Πολιτεία του.
γ. Οι πρώιμοι διάλογοι του Πλάτωνα γράφτηκαν λίγο πριν τον θάνατο του Σωκράτη.
δ. Η δίκη και καταδίκη του Σωκράτη ήταν πολιτική δίωξη.
ε. Ο Πλάτων με τα ταξίδια του στη Σικελία κατάφερε να εφαρμόσει το πολιτικό του όραμα.
στ. Ο Πλάτων ανέλαβε πολιτικά αξιώματα στην Αθήνα.
ζ. Οι λογοτεχνικές ικανότητες του Πλάτωνα αποτυπώνονται στον «Πρωταγόρα».
η. Στον διάλογο «Πρωταγόρας» ο Σωκράτης και ο Πρωταγόρας συμφώνησαν ότι η αρετή είναι διδακτή.
θ. Τόσο οι σοφιστές όσο και ο Σωκράτης αμφισβητούν τις παραδοσιακές ιδέες της εποχής τους.
ι. Στον διάλογο «Πρωταγόρας» ο Σωκράτης δείχνει να σέβεται περισσότερο τον σοφιστή Πρωταγόρα από τον Γοργία.
(Μονάδες 10)
Β5. Αριστοτέλους, Περὶ ζῴων μορίων (IV, 10)
«Αλλά και εκείνοι που ισχυρίζονται ότι ο άνθρωπος δε δημιουργήθηκε καλά, αλλά χειρότερα από όλα τα ζώα (και λένε ότι αυτός είναι ξυπόλητος και γυμνός και χωρίς όπλο, [στοιχεία] που δίνουν ισχύ για την αντιμετώπιση των κινδύνων) δεν έχουν δίκιο. Γιατί τα άλλα ζώα μία μόνον βοήθεια έχουν και δεν έχουν τη δυνατότητα αυτήν να την αντικαταστήσουν με κάποια άλλα, αλλά είναι ανάγκη (κάθε ζώο) να κοιμάται πάντα με τα υποδήματά του και να τα κάνει όλα με τη σκέπη της προστασίας του σώματος του, να μην μπορεί ποτέ να αποβάλει ούτε να αλλάξει το όπλο που τυχαίνει να έχει. Αντίθετα στον άνθρωπο υπάρχει η δυνατότητα για πολλές βοήθειες και αυτές έχει τη δυνατότητα πάντα να τις εναλλάσσει και επιπλέον να διαθέτει το κατάλληλο όπλο στο χώρο και τον χρόνο που επιθυμεί. Πραγματικά, το χέρι του ανθρώπου γίνεται και νύχι και οπλή και κέρατο και δόρυ και ξίφος και οποιοδήποτε άλλο όργανο. Κι όλ’ αυτά επειδή έχει τη δυνατότητα όλα να τα παίρνει και να τα κατέχει».
Μετάφραση Στάθης Παπακωνσταντίνου
Αφού μελετήσετε το παραπάνω μεταφρασμένο απόσπασμα από το Περί ζῴων μορίων του Αριστοτέλη, να συγκρίνετε τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται ο άνθρωπος σε σχέση με τα άλλα ζώα σε κάθε ένα από τα δύο κείμενα, στον Πρωταγόρα και το Περί ζῴων μορἰων. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.
(Μονάδες 10)
Γ. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Ξενοφῶντος Ἀπομνημονεύματα 3.9.1.1-3.9.4.9
Τα Απομνημονεύματα Σωκράτους είναι το κύριο σωκρατικό έργο του Ξενοφώντα στο οποίο προσπαθεί να αποκαταστήσει τη φήμη του δασκάλου του, που είχε κατηγορηθεί και θανατωθεί άδικα, και παρουσιάζει συζητήσεις του Σωκράτη με διάφορα πρόσωπα για θέματα σχετικά με την αρετή. Στο 9ο κεφάλαιο του 3ου βιβλίου ο Ξενοφώντας αναφέρει τις απόψεις του Σωκράτη για ορισμένες έννοιες, όπως ανδρεία, σοφία, φθόνος, ευτυχία κλπ.
Πάλιν δὲ ἐρωτώμενος ἡ ἀνδρεία πότερον εἴη διδακτὸν ἢ φυσικόν, Οἶμαι μέν, ἔφη, ὥσπερ σῶμα σώματος ἰσχυρότερον πρὸς τοὺς πόνους φύεται, οὕτω καὶ ψυχὴν ψυχῆς ἐρρωμενεστέραν πρὸς τὰ δεινὰ φύσει γίγνεσθαι· ὁρῶ γὰρ ἐν τοῖς αὐτοῖς νόμοις τε καὶ ἔθεσι τρεφομένους πολὺ διαφέροντας ἀλλήλων τόλμῃ. νομίζω μέντοι πᾶσαν φύσιν μαθήσει καὶ μελέτῃ πρὸς ἀνδρείαν αὔξεσθαι· δῆλον μὲν γὰρ ὅτι Σκύθαι καὶ Θρᾷκες οὐκ ἂν τολμήσειαν ἀσπίδας καὶ δόρατα λαβόντες Λακεδαιμονίοις διαμάχεσθαι· φανερὸν δ’ ὅτι Λακεδαιμόνιοι οὔτ’ ἂν Θρᾳξὶ πέλταις καὶ ἀκοντίοις οὔτε Σκύθαις τόξοις ἐθέλοιεν ἂν διαγωνίζεσθαι. ὁρῶ δ’ ἔγωγε καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων πάντων ὁμοίως καὶ φύσει διαφέροντας ἀλλήλων τοὺς ἀνθρώπους καὶ ἐπιμελείᾳ πολὺ ἐπιδιδόντας. ἐκ δὲ τούτων δῆλόν ἐστιν ὅτι πάντας χρὴ καὶ τοὺς εὐφυεστέρους καὶ τοὺς ἀμβλυτέρους τὴν φύσιν, ἐν οἷς ἂν ἀξιόλογοι βούλωνται γενέσθαι, ταῦτα καὶ μανθάνειν καὶ μελετᾶν. Σοφίαν δὲ καὶ σωφροσύνην οὐ διώριζεν, ἀλλὰ †τὸν τὰ μὲν καλά τε κἀγαθὰ γιγνώσκοντα χρῆσθαι αὐτοῖς καὶ τὸν† τὰ αἰσχρὰ εἰδότα εὐλαβεῖσθαι σοφόν τε καὶ σώφρονα ἔκρινε. προσερωτώμενος δὲ εἰ τοὺς ἐπισταμένους μὲν ἃ δεῖ πράττειν, ποιοῦντας δὲ τἀναντία σοφούς τε καὶ ἀκρατεῖς εἶναι νομίζοι, Οὐδέν γε μᾶλλον, ἔφη, ἢ ἀσόφους τε καὶ ἀκρατεῖς· πάντας γὰρ οἶμαι προαιρουμένους ἐκ τῶν ἐνδεχομένων ἃ οἴονται συμφορώτατα αὑτοῖς εἶναι, ταῦτα πράττειν· νομίζω οὖν τοὺς μὴ ὀρθῶς πράττοντας οὔτε σοφοὺς οὔτε σώφρονας εἶναι.
Λεξιλόγιο
ἡ πέλτη= μικρή ασπίδα
φύομαι= γίνομαι από τη φύση
ἐρρωμενέστερος=πιο δυνατός
Παρατηρήσεις
Γ1. «Πάλιν δὲ ἐρωτώμενος… πρὸς ἀνδρείαν αὔξεσθαι·». Να μεταφράσετε το παραπάνω απόσπασμα.
Μονάδες 10
Γ2. Ποια άποψη είχε ο Σωκράτης για όσους γνώριζαν τι έπρεπε να κάνουν αλλά έκαναν το αντίθετο;
Μονάδες 10
Γ3. α) Να βρείτε τρία συνηρημένα ρήματα (σε –αω, -ηω, -εω) και να γράψετε το β´ ενικό προστακτικής ενεστώτα στη φωνή που βρίσκονται.
β) Να βρείτε δύο μετοχές ενεστώτα και να γράψετε την ίδια πτώση στον άλλο αριθμό.
γ) Να βρείτε δύο ρήματα με συνηρημένο μέλλοντα και να γράψετε το γ´ ενικό ευκτικής μέλλοντα.
δ) Να βρείτε τρεις αντωνυμίες (προσωπική, δεικτική και αναφορική) και να γράψετε την ίδια πτώση στον άλλο αριθμό.
Μονάδες 10
Γ4. α) Να αναγνωρίσετε συντακτικά τις υπογραμμισμένες λέξεις του αποσπάσματος:
«ὁρῶ δ’ ἔγωγε καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων πάντων ὁμοίως καὶ φύσει διαφέροντας ἀλλήλων τοὺς ἀνθρώπους καὶ ἐπιμελείᾳ πολὺ ἐπιδιδόντας. ἐκ δὲ τούτων δῆλόν ἐστιν ὅτι πάντας χρὴ καὶ τοὺς εὐφυεστέρους καὶ τοὺς ἀμβλυτέρους τὴν φύσιν, ἐν οἷς ἂν ἀξιόλογοι βούλωνται γενέσθαι, ταῦτα καὶ μανθάνειν καὶ μελετᾶν.»
β) ἐρωτώμενος. Να αναγνωρίσετε τη μετοχή και να την αναλύσετε στην αντίστοιχη δευτερεύουσα πρόταση.
Μονάδες 10
