Μία εναλλακτική θεώρηση των τραγικών γεγονότων του Πολυτεχνείου (16-25 Νοεμβρίου 1973): Το ψευδές διαχρονικό Ιωαννιδικό αφήγημα

Μία εναλλακτική θεώρηση των τραγικών γεγονότων του Πολυτεχνείου (16-25 Νοεμβρίου 1973): Το ψευδές διαχρονικό Ιωαννιδικό αφήγημα.

γράφει ο ΙΩΑΝΝΗΣ Δ. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ 

1. Αναίμακτη εκκένωση του Πολυτεχνείου

Το πρωί, 10 π.μ., του Σαββάτου 17^ης Νοεμβρίου 1973, η στρατιωτική ηγεσία τής χούντας Γεωργίου Παπαδόπουλου, όπως και οι υπουργοί τής νεοσύστατης τότε (μόλις 40 ημερών) «μεταβατικής κυβέρνησης» Σπυρίδωνος Μαρκεζίνη, είχαν λόγους (ή έτσι νόμιζαν) να αισθάνονται ανακουφισμένοι ή και δικαιωμένοι: Πριν από 7 ώρες, στις 2:53 τα ξημερώματα, είχε αρχίσει η στρατιωτική επέμβαση κατά των εξεγερμένων φοιτητών στο Πολυτεχνείο, και μέσα σε ελάχιστο χρόνο, περίπου σε 30 λεπτά, το Πολυτεχνείο είχε περιέλθει υπό τον πλήρη έλεγχο των στρατιωτικών και αστυνομικών δυνάμεων του καθεστώτος.
Το σημαντικότερο όλων ήταν ότι η στρατιωτική επιχείρηση¹ «εκκαθάρισης» του Πολυτεχνείου είχε διεξαχθεί και ολοκληρωθεί αναίμακτα,² όπως ακριβώς είχε σχεδιασθεί σε επιτελικό³ επίπεδο: Οι ανθρώπινες απώλειες κατά την διάρκεια της ημίωρης στρατιωτικής εισβολής στο Πολυτεχνείο ήσαν μηδενικές. Ούτε ένας νεκρός εντός τού Πολυτεχνείου.⁴ Ακόμη δε καλύτερα ήσαν τα νέα, σύμφωνα με τους τότε κρατούντες, σχετικά με τις ανθρώπινες απώλειες στην ευρύτερη περιοχή τού κέντρου τής Αθήνας: Ούτε ένας νεκρός φοιτητής τού Πολυτεχνείου.⁵ Υπήρχαν βέβαια πληροφορίες, μέχρι τότε, που ανέφεραν τέσσερις (4) επιβεβαιωμένους νεκρούς⁶ από αδέσποτα ή άλλα πυρά, φονευθέντες εκτός τού χώρου ή και μακράν τού Πολυτεχνείου, 3-5 ώρες πριν ⁷ την στρατιωτική εισβολή στο Πολυτεχνείο, αλλά αυτός ο αριθμός θεωρείτο τότε από τους κρατούντες, αν όχι μικρός, εν τούτοις επικοινωνιακά μάλλον «διαχειρίσιμος».⁸

2. «Μεταπολυτεχνειακή»αποκατάσταση της τάξεως

Σε εκείνο το πλαίσιο, ο Μαρκεζίνης όχι μόνον δεν παραιτήθηκε από την πρωθυπουργία, αλλά αιτήθηκε από το στρατιωτικό καθεστώς την επαναφορά τού Στρατιωτικού Νόμου, ήτοι την άμεση κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας, προκειμένου να ενισχυθούν έτι περαιτέρω οι εξουσίες τής ηγεσίας των Ενόπλων Δυνάμεων, ήτοι των αντιστρατήγων τού ΓΕΣ, που υποτίθεται ότι είχαν αποδείξει εν τοις πράγμασι (στην επέμβαση στο Πολυτεχνείο) τόσον τις στρατιωτικές ικανότητές τους όσον και την πολιτική τους πειθαρχία στις εντολές τού «Προέδρου τής Δημοκρατίας» Γ. Παπαδόπουλου περί αναιμάκτου εκκενώσεως του Πολυτεχνείου. Σύμφωνα με το σκεπτικό των κρατούντων, η προσωρινή επαναφορά τού στρατιωτικού νόμου θα διεσφάλιζε ότι οι ιεραρχικώς ενισχυμένοι «Παπαδοπουλικοί» αντιστράτηγοι θα ήσαν σε θέση να αποτρέψουν ή εξουδετερώσουν τυχόν απόπειρα για περαιτέρω εκτροπή υποδαυλιζομένη από οποιαδήποτε ακραία στοιχεία τού κράτους ή του παρακράτους (Ιωαννιδικούς κατώτερους ή μέσους αξιωματικούς, κλιμάκια της ΚΥΠ κ.τ.λ.), που βυσσοδομούσαν σχεδόν εμφανώς επί εβδομάδες κατά της κυβέρνησης Μαρκεζίνη και ήδη επί τρείς μήνες κατά τού καθεστώτος Παπαδόπουλου. Πράγματι η χώρα, τέσσερις ώρες μετά την εισβολή τού τανκ στο Πολυτεχνείο, είχε κηρυχθεί σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης («κατάσταση πολιορκίας»),⁹ με τανκς και στρατιώτες στους δρόμους, με αποτέλεσμα η «τάξις και ασφάλεια» να έχει φαινομενικώς αποκατασταθεί στην Αθήνα και σε όλη την επικράτεια, ή τουλάχιστον αυτό ενόμιζαν οι κρατούντες, κατ’ εκείνο το πρωί (10 π.μ.) της 17^ης Νοεμβρίου 1973, μέχρι και επτά ώρες μετά την αναίμακτη εκκένωση τού Πολυτεχνείου.

Σύντομα όμως, κατά τις αμέσως επόμενες ώρες, η Κυβέρνηση Μαρκεζίνη και εν γένει το καθεστώς Παπαδόπουλου θα περιέπιπταν σε μια δίνη χαοτικών εξελίξεων, γιατί στις παραπάνω αυτοεπιβεβαιωτικές εκτιμήσεις τους είχαν λογαριάσει χωρίς τον ξενοδόχο, ήτοι χωρίς να έχουν αντιληφθεί εγκαίρως μέχρι τότε την εγκληματική αποφασιστικότητα των «Ιωαννιδικών» επιδόξων πραξικοπηματιών.

3. Αυτοψία Ιωαννίδη στο Πολυτεχνείο

Οι τότε κρατούντες δεν είχαν αξιολογήσει επαρκώς τότε μία σημαντική πληροφορία: Ότι περί τις 4 π.μ. της 17^ης Νοεμβρίου 1973, μόλις μία ώρα μετά την στρατιωτική επέμβαση στο Πολυτεχνείο, εθεάθη εκεί ο «μηδεμίαν έχων αναλάβει αποστολήν εις την επιχείρησιν Διευθυντής τής ΕΣΑ» Δημήτριος Ιωαννίδης. Ορθώς μετέπειτα ο Εισαγγελέας Πρωτοδικών Δημήτριος Τσεβάς επεσήμανε, στο από 14.10.1974 Πόρισμά του, ότι «είναι αστείον το λεχθέν ότι μετέβη εκεί απλώς εκ… περιεργείας».¹⁰

Ο πραγματικός λόγος τής απροσδόκητης ή και προκλητικής επίσκεψης του Ιωαννίδη στο Πολυτεχνείο, ευλόγως θα μπορούσε να εξηγηθεί από τα μηνύματα που είχαν αρχίσει να κατακλύζουν το Γενικό Επιτελείο εκείνο το βράδυ, από τις 3:10 π.μ., που βεβαίωναν και επιβεβαίωναν ότι η στρατιωτική επιχείρηση εκκενώσεως του Πολυτεχνείου και φυγαδεύσεως¹¹ των καταληψιών φοιτητών από τις Ειδικές Δυνάμεις, είχε στεφθεί από απόλυτη επιτυχία, ήτοι είχε ολοκληρωθεί ταχύτατα και αναίμακτα, με μηδέν θύματα (νεκρούς) εντός ή και εκτός τού Πολυτεχνείου. Ανεφέρετο μόνον ένας σοβαρός αλλά μη θανάσιμος τραυματισμός μίας φοιτήτριας¹² κατά την είσοδο του άρματος στο Πολυτεχνείο, και επακόλουθοι μικροτραυματισμοί φοιτητών από εξαγριωμένους¹³ αστυνομικούς.

Ο Ιωαννίδης εδυσκολεύετο να πιστέψει τα πρώτα μηνύματα περί αναιμάκτου εκκενώσεως του Πολυτεχνείου και επίσης αναιμάκτου φυγαδεύσεως τόσων πολλών χιλιάδων φοιτητών, χωρίς ούτε καν ένα θύμα: Με τόσες πολλές και βαριά εξοπλισμένες¹⁴ στρατιωτικές δυνάμεις, όπως επίσης και χιλιάδες εξοπλισμένους αστυνομικούς στο Πολυτεχνείο και στο κέντρο τής Αθήνας, και μάλιστα με τόσους πολλούς πράκτορες της Κ.Υ.Π., της Ε.Σ.Α. και άλλων υπηρεσιών¹⁵ μέσα στο Πολυτεχνείο, αρκούσε μόνον μία εχθρική ενέργεια των πολιορκουμένων φοιτητών (ή έστω προβοκάτσια)¹⁶ κατά του άρματος μάχης έμπροσθεν του Πολυτεχνείου, ή κατά ενός εκ των άλλων τεσσάρων αρμάτων επί της οδού Πατησίων, έμπροσθεν του Αρχαιολογικού Μουσείου και της συμβολής της με την Τοσίτσα, ώστε να λειτουργήσει ως θρυαλλίδα για να γίνει μακελειό (που όμως ευτυχώς δεν έγινε).

Για να επιλύσει το μυστήριο, ο Αρχηγός τής Ε.Σ.Α. απεφάσισε να πραγματοποιήσει αυτοψία, ο ίδιος προσωπικά (άν και παντελώς αναρμόδιος), στον χώρο τού Πολυτεχνείου —αν μη τι άλλο για να εξακριβώσει γιατί οι πράκτορές του στο Πολυτεχνείο και στους πέριξ χώρους είχαν αποτύχει τόσο οικτρά στο να παρασύρουν τους φοιτητές σε προκλητικές ακρότητες—  και προς τούτο ανεχώρησε εσπευσμένα από τού Παπάγου προς το κέντρο τής Αθήνας. Φθάνοντας στο Πολυτεχνείο (4 π.μ.), ο Ιωαννίδης διεπίστωσε, ιδίοις όμμασι πλέον, όχι μόνον ότι η στρατιωτική επιχείρηση ήταν αναίμακτη αλλά και ότι η μοναδική εμφανής καταστροφή που είχε υποστεί το Πολυτεχνείο ήταν η ισοπεδωθείσα από το άρμα πύλη του: Οι καταληψίες φοιτητές είχαν «παραδώσει» στους στρατιωτικούς το Πολυτεχνείο εις ην καλή κατάσταση το είχαν «παραλάβει». Χωρίς λοιπόν θύματα και χωρίς υλικές καταστροφές, ο Ιωαννίδης προφανώς αντελήφθη ότι ο Παπαδόπουλος, η ηγεσία τού ΓΕΣ, όπως και η ηγεσία των καταληψιών φοιτητών, είχαν από κοινού μάλλον «κερδίσει» τον «πρώτο γύρο»:¹⁷ Η στρατιωτική επιχείρηση των Στρατηγών, αντί να προσλάβει την (αιματηρή) μορφή μιας βιαίας και παραδειγματικής προσβολής των καταληψιών —όπως ο Ιωαννίδης και οι συν αυτώ ακραίοι επίδοξοι πραξικοπηματίες ήλπιζαν ματαίως— τελικά προσέλαβε την (αναίμακτη) μορφή μιας στρατιωτικής επιχείρησης διασώσεως ή και φυγαδεύσεως των φοιτητών. Κατά συνέπεια, όπως εξελίχθηκε η στρατιωτική επέμβαση του ΓΕΣ στο Πολυτεχνείο, είχε αποστερήσει από τον Ιωαννίδη ένα σκηνικό (αιματηρής) εκτροπής και (χαοτικής) αναρχίας, το οποίο θα μεγιστοποιούσε (εάν υφίστατο) τις πιθανότητες επιτυχίας τού επικειμένου πραξικοπήματος που ο Ιωαννίδης ήδη προετοίμαζε μεθοδικά, επί τρείς μήνες, κατά του καθεστώτος Παπαδόπουλου.

Προκειμένου επομένως να δημιουργηθεί ένα στοιχειώδες κλίμα επιφαινομένης αναρχίας και καθεστωτικής αποσταθεροποίησης, ήτοι μια «εικόνα Δεκεμβριανών εις το Κέντρον των Αθηνών»,¹⁸ προφανώς δεν διέλαθε τής αντιλήψεως του Ιωαννίδη ότι το «σκηνικό» τού Πολυτεχνείου επεβάλλετο να «συμπληρωθεί» ταχύτατα, έστω και ετεροχρονισμένα, εκ των υστέρων (ex post), με το θεμελιώδες στοιχείο που μέχρι τότε πασιφανώς «έλλειπε» από την «Παπαδοπουλική» αναίμακτη επέμβαση στο Πολυτεχνείο: τους δεκάδες νεκρούς.

4. «Μεταπολυτεχνειακό»λουτρό αίματος

Προς τούτο, προκειμένου να δημιουργηθεί η εντύπωση στο ευρύ κοινό ότι οι «νεκροί τού Πολυτεχνείου» ανέρχονται δήθεν σε…«δεκάδες», κινητοποιήθηκαν σκοτεινά («Ιωαννιδικά») κλιμάκια του κράτους και του παρακράτους, ώστε την ίδια μέρα (Σάββατο 17 Νοεμβρίου 1973), έστω και ετεροχρονισμένα, ήτοι επτά (7) ώρες μετά την αναίμακτη («Παπαδοπουλική») εκκένωση του Πολυτεχνείου, να επισυμβεί το αδιανόητο: Μέσα σε τρισήμισυ ώρες, 10:00-13:30 εκείνης τής αποφράδος ημέρας, δολοφονήθηκαν οκτώ άοπλοι πολίτες,¹⁹ ενώ δεκάδες άλλοι τραυματίσθηκαν, βαλλόμενοι από ελεύθερους σκοπευτές, από εξαχρειωμένους αστυνομικούς υπό την «αντικομμουνιστική» επήρεια «Ιωαννιδικών» αξιωματικών,²⁰ και από αντίστοιχα («Ιωαννιδικά») πληρώματα κάποιων αρμάτων μάχης και τεθωρακισμένων, που ούτως παρήκουαν κατάφωρα τις διαταγές τής ηγεσίας τού ΓΕΣ.²¹ Η κόλαση που επεκράτησε στο κέντρο τής Αθήνας κατ’ εκείνο το τρίωρο, 7-10 ώρες μετά την («Παπαδοπουλική») επέμβαση στο Πολυτεχνείο, περιγράφεται από τον Εισαγγελέα Δ. Τσεβά με παρρησία και ενάργεια στο ως άνω Πόρισμά του, επί λέξει ως εξής:

 «Μετά τινας ώρας κηρύσσεται ο στρατιωτικός νόμος και νέον ανοίγει κεφάλαιον δολοφονιών και αιμάτων. Αστυνομικοί πυροβολούν εν ψυχρώ ανύποπτους διαβάτας, ενώ τα επί των κεντρικών αρτηριών των Αθηνών κινούμενα άρματα μάχης σκορπίζουν τον θάνατον. Οι επ’ αυτών πυροβοληταί ασκούνται εις την σκοποβολήν επί κινουμένων ανθρωπίνων στόχων. Πυροβολούντες κατά τρόπον σκληρόν και ανάγλητον. Οι επί του κτιρίου τού ΟΤΕ, της οδού Πατησίων, εγκατεστημένοι στρατιώται πυροβολούν, προς πάσαν κατεύθυνσιν και δύο (2) τουλάχιστον νεκροί συγκαταλέγονται μεταξύ των θυμάτων των… Νεαρός Ανθυπίλαρχος, εις τα ανωτέρω περιπολίας των αρμάτων συμμετασχών, εκόμπαζε μεταξύ των συναδέλφων του Αξιωματικών, διότι “πολλούς εγάζωσε και μια κοπέλα την έκοψε στη μέση” ! »

Το λουτρό αίματος συνεχίσθηκε και κατά την επομένη ημέρα, Κυριακή 18 Νοεμβρίου 1973, με συνέπεια το συσσωρευτικό σύνολο των φονευθέντων κατά το τριήμερο 16-18 Νοεμβρίου 1973 να ανέλθει τελικά σε διψήφιο νούμερο, ήτοι της τάξεως των δεκάδων —18 με βάση το πόρισμα Δ.Τσεβά (1974), 12 με βάση την έρευνα τού Αστυνόμου Γ. Σαμπάνη (1982) και 24 με βάση την μελέτη τού Λεωνίδα Καλλιβρετάκη (2004)—όπως ακριβώς επεδίωκε ο Ιωαννίδης και οι συνωμότες του: Με τέτοιον αριθμό θυμάτων (δεκάδες νεκροί και εκατοντάδες τραυματίες),²² ο δρόμος ήταν πλέον ανοικτός για την μετά από μία μόλις εβδομάδα τελική πράξη (στις 25 Νοεμβρίου 1973) του επί τρίμηνο εξυφανθέντος—και τότε πλέον εν εξελίξει, από 17 Νοεμβρίου 1973— πραξικοπήματος των Ιωαννίδη-Μπονάνου κατά του καθεστώτος Παπαδόπουλου.

5. Οκταήμερο πραξικόπημα, 17-25 Νοεμβρίου 1973

 

Η ιστορία τής ανατροπής τού Παπαδόπουλου από τους Ιωαννίδη- Μπονάνο δεν έχει ακόμη γραφεί. Στην μέχρι τούδε ιστοριογραφία, το πραξικόπημα Ιωαννίδη-Μπονάνου κατά του καθεστώτος Παπαδόπουλου προσδιορίζεται ως εκδηλωθέν την Κυριακή 25 Νοεμβρίου 1973. Στην πραγματικότητα όμως εκείνο το πραξικόπημα άρχισε 8 ημέρες πριν, από τις 10 π.μ. της 17^ης Νοεμβρίου 1973, ήτοι μόλις επτά (7) ώρες μετά την αναίμακτη εκκένωση του Πολυτεχνείου από τις Ειδικές Δυνάμεις τού ΓΕΣ. Η πρώτη έκφανση του πραξικοπήματος Ιωαννίδη-Μπονάνου ήταν παρασκηνιακή μεν αλλά εντούτοις εμφανής, και μάλιστα κατά κυριολεξία εκκωφαντικώς προφανής: Στην πρώτη φάση του, το πραξικόπημα προσέλαβε την μορφή ενός 27ωρου φονοκτονικού «οργίου» ή «πάρτυ» των Ιωαννιδικών πραξικοπηματιών στους δρόμους την Αθήνας, ήτοι μεταξύ 10:00 της 17^ης Νοεμβρίου και 13:00 της 18^ης Νοεμβρίου τού έτους 1973.

Κατ’ εκείνο το εξωπραγματικό 27ωρο, υπό την προσχηματική κάλυψη τού «Παπαδοπουλικού» στρατιωτικού νόμου (Κεφ. 2), κατώτεροι ή μέσοι «Ιωαννιδικοί» αξιωματικοί, όπως και συναφείς εγκάθετοι στην Αστυνομία και τις Μυστικές Υπηρεσίες, «αλώνιζαν» τους δρόμους τής Αθήνας, πυροβολούντες άλλοτε στον αέρα, άλλοτε κατά τυφλών στόχων, άλλοτε με άσφαιρα πυρά, και άλλοτε με ένσφαιρα—σε καταφανή (ή και θρασυτάτη) παράβαση των διαταγών των «Παπαδοπουλικών» Αντιστρατήγων τού ΓΕΣ, ήτοι σε κατ’ ουσία κατάλυση τής στρατιωτικής ιεραρχίας, και σε εν τοις πράγμασι πολιτική περιθωριοποίηση των Παπαδόπουλου-Μαρκεζίνη. Σταμάτησαν δε οι δολοφόνοι εκείνο το «όργιο» στρατοκρατικής ασυδοσίας (και ατιμωρησίας) μόνον αφ’ ότου το σκιώδες στρατηγείο των πραξικοπηματιών (Ιωαννίδης, Μπονάνος κ.τ.λ.)²³ είχε βεβαιωθεί ότι οι νεκροί ανήρχοντο πλέον σε δεκάδες.

Δηλαδή ο Ιωαννίδης κατόρθωσε να εργαλειοποιήσει²⁴ λυσιτελώς (προς εφαρμογή τού δικού του πραξικοπήματος) την ίδια «κατάσταση πολιορκίας» που είχε κηρύξει το καθεστώς Παπαδόπουλου-Μαρκεζίνη (με την μάταιη ελπίδα να αποτρέψουν το πραξικόπημα κατά του φιλελευθεροποιουμένου καθεστώτος τους, ενισχύοντες διά της επιβολής Στρατιωτικού Νόμου τις εξουσίες των «Παπαδοπουλικών» Αντιστρατήγων στο ΓΕΣ). Γνωρίζουμε σήμερα ότι εκείνη η επαναφορά τού Στρατιωτικού Νόμου από τους Παπαδόπουλο-Μαρκεζίνη, όχι μόνον δεν συνετέλεσε στην αποτροπή τού πραξικοπήματος των Ιωαννίδη-Μπονάνου, αλλά απεναντίας διευκόλυνε και επετάχυνε την εκδήλωσή του, από τις 10:00, 17 Νοεμβρίου 1973 (και όχι²⁵ από τα χαράματα 25 Νοεμβρίου 1973).  

6. Διαχρονική «παρακαταθήκη» Ιωαννίδη

Πράγματι, όσον αφορά στον αντικειμενικό στόχο τού Ιωαννίδη (κατάληψη της εξουσίας), η πρώτη φάση τού πραξικοπήματός του, εκδηλωθείσα από τις 10:00 17 Νοεμβρίου 1973, με την υποχθόνια μορφή ανεξέλεγκτων ανθρωποκτονιών δεκάδων αόπλων πολιτών από Ιωαννιδικούς αξιωματικούς, κατά κατάφωρη παράβαση των διαταγών τού ΓΕΣ,²⁶ απέβη αποτελεσματική: Εκείνες οι εγκληματικές ανθρωποκτονίες προξένησαν συνειρμική σύγχυση τόσο στις Ένοπλες Δυνάμεις εν γένει, όσο και στο ευρύ κοινό, διότι παρότι η προηγηθείσα (αναίμακτη) στρατιωτική επέμβαση στο Πολυτεχνείο είχε ολοκληρωθεί επτά (7) ώρες πριν την έναρξη του 27ωρου ανεξέλεγκτου «Ιωαννιδικού» φονοκτονικού οργίου, εν τούτοις τα δύο συμβάντα (αφενός η «Παπαδοπουλική» στρατιωτική εκκένωση του Πολυτεχνείου, και αφετέρου η Ιωαννιδική ανθρωποκτονική Ύβρις) έλαβαν χώρα εν πολλοίς αμφότερα κατά την ίδια ημέρα (17 Νοεμβρίου). Κατά συνέπεια, στο συλλογικό υποσυνείδητο τότε, και στη συλλογική μνήμη έκτοτε, επήλθε συνειρμική σύγχυση ή και αντιστροφή τής αιτιώδους σχέσεως των δύο διακριτών συμβάντων,²⁷ ωσάν να υφίστατο σχέση αιτιώδους συναφείας αφενός μεταξύ «Ιωαννιδικών» ανθρωποκτονιών ως (δήθεν) αιτίου-μέσου, και αφετέρου της «Παπαδοπουλικής» καταστολής τής εξέγερσης ως (δήθεν) αιτιατού-αποτελέσματος, ωσάν δηλαδή η (προηγηθείσα) καταστολή τής εξέγερσης του Πολυτεχνείου να είχε επιτευχθεί (δήθεν) όχι αναιμάκτως αλλά (δήθεν) διά των μετέπειτα επισυμβάντων «Ιωαννιδικών» ανθρωποκτονιών.

Βάσει αυτής τής στρεβλής εκδοχής των τραγικών τότε γεγονότων, ο Γ. Παπαδόπουλος απώλεσε το μέχρι τότε κύριο ηθικό του έρεισμα (περί αναίμακτου πραξικοπήματος του 1967 και μετριοπαθούς αυταρχικού καθεστώτος το 1967-1973), αφού άρχισε να δίνει για πρώτη φορά την εντύπωση ότι είχε πλέον καταστεί αιμοσταγής δικτάτωρ, δεδομένου ότι αυτόν έβλεπε στην εξουσία τότε ο λαός, όπως και οι εν γένει αξιωματικοί των Σωμάτων Ασφαλείας, διότι τότε ο συνωμότης και εξωμότης Ιωαννίδης (επονομασθείς «αόρατος δικτάτωρ») δρούσε μόνον από τα στρατοκρατικά παρασκήνια.

Κατ’ αυτό τον τρόπο, ο Ιωαννίδης κατόρθωσε με μία αιμοσταγή κίνηση (27ωρο ανθρωποκτονικό όργιο) να μετατρέψει την στρατιωτική καταστολή τής εξέγερσης του Πολυτεχνείου από αναίμακτη σε κατά συρροήν ανθρωποκτονικώς αιματηρή, προς αποτελεσματική και μη αναστρέψιμη αποσταθεροποίηση του Παπαδόπουλου. Ο βαθμός δε της αποτελεσματικότητος του Ιωαννιδικού Αφηγήματος ²⁸ —ότι δηλαδή η εξέγερση του Πολυτεχνείου κατεστάλη (δήθεν) αιμοσταγώς, (δήθεν) διά ανθρωποκτονιών—κατεδείχθη πολλαπλώς, ήτοι από: (α) την μεγάλη επιτυχία τής μετέπειτα (μετά από μόλις μία εβδομάδα) επίσημης εκδήλωσης του αναίμακτου πραξικοπήματος των Ιωαννίδη-Μπονάνου κατά του καθεστώτος Παπαδόπουλου, (β) τις μηδενικές αντιδράσεις στις Ένοπλες Δυνάμεις κατ’ εκείνου του πραξικοπήματος, (γ) την ενίοτε ενθουσιώδη υποδοχή που τα άρματα μάχης των πραξικοπηματιών έτυχαν από τον λαό των Αθηνών το πρωί τής 25^ης Νοεμβρίου 1973 (οπότε περαστικοί πολίτες στον δρόμο χειροκροτούσαν την διέλευση των… τεθωρακισμένων των πραξικοπηματιών κατά του (δήθεν) αιμοσταγούς δικτάτορος Γ. Παπαδόπουλου, και (δ) από τα ήπια ή και θετική (αν και συγκρατημένη) υποδοχή τού πραξικοπήματος από τον Τύπο²⁹ την άλλη ημέρα (26 Νοεμβρίου 1973).

Παρότι επομένως ο Ιωαννίδης δεν διεκρίνετο για τον δείκτη νοημοσύνης του,³⁰ εν τούτοις κατόρθωσε να επιβάλει το ως άνω Ιωαννιδικό Αφήγημα στις Ένοπλες Δυνάμεις και εν γένει στον Ελληνικό λαό τότε (17-25 Νοεμβρίου 1973), και εν πολλοίς έκτοτε: Το Ιωαννιδικό Αφήγημα επέτρεψε στον πράγματι αιμοσταγή (και επί τούτου καταδικασθέντα επτάκις εις ισόβια) Ιωαννίδη να εμφανισθεί στις 25 Νοεμβρίου 1973, δήθεν ως… σωτήρας τής Ελλάδος, την οποία την απέσπασε από τα (δήθεν) φονοκτονικά χέρια τού (δήθεν) αιμοσταγούς Γ. Παπαδόπουλου. Εν τούτοις το εν λόγω (ψευδές) Ιωαννιδικό Αφήγημα (περί εθνοσωτηρίου πτώσεως του δήθεν αιμοσταγούς καθεστώτος Παπαδόπουλου-Μαρκεζίνη) συνεχίζεται μέχρι σήμερα—επαναλαμβανόμενο και προπαγανδιζόμενο με διάφορες παραλλαγές κάθε χρόνο από καθηγητές και μαθητές σε όλα τα σχολεία σε όλες τις βαθμίδες (συμπεριλαμβανομένων και των… δημοτικών σχολείων) ανά την χώρα—ως οιονεί παρακαταθήκη τού ταξιάρχου Ιωαννίδη, η οποία δυστυχώς είναι διαρκής και παραμένουσα.

Επιμύθιο 

Η παρούσα μονογραφία αποτελεί κατ’ ουσίαν μια ιστοριογραφική επεξηγηματική υποσημείωση στη δικαστική απόφαση του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών (1975) που στην ιστορική «Δίκη για το Πολυτεχνείο» κατεδίκασε, μεταξύ άλλων, τον μεν Δ. Ιωαννίδη σε επτά φορές ισόβια για ηθική αυτουργία σε 7 ανθρωποκτονίες από πρόθεση, κ.τ.λ., τον δε Γ. Παπαδόπουλο, σε («μόνο») 25 χρόνια κάθειρξη για απλή συνέργεια σε ανθρωποκτονίες από πρόθεση και απόπειρες ανθρωποκτονιών.²⁴

Δωρεάν διαθέσιμη (freely downloadable) υπό τον τίτλο «Η Ιωαννιδική Μετάλλαξη του Αναίμακτου ‘Πολυτεχνείου’», σε αρχείο pdf εδώ:

https://www.academia.edu/41011382/Ιωαννιδική_Μετάλλαξη_του Αναίμακτου_Πολυτεχνείου_

Επισημειώσεις

¹  Ο πρωταγωνιστικός ρόλος στην εκκένωση του Πολυτεχνείου ανετέθη στην 1^η μοίρα Αλεξιπτωτιστών και σε τμήμα τής Σχολής Αλεξιπτωτιστών, υπό την κάλυψη ουλαμού αρμάτων μάχης ΑΜΧ-30. Σύμφωνα με τις επιτελικές διαταγές, η αποστολή τους ήταν η «αποκατάστασις της τάξεως και η εκκένωσις του Πολυτεχνείου» εντός των πλαισίων πάντοτε του «κυρίως επιδιωκομένου ψυχολογικού επηρεασμού [σ.σ. διά της συμμετοχής αρμάτων μάχης στην επιχείρηση] και της μη χρήσεως όπλων [σ.σ. μη ένσφαιρα πυρά]». Οι επιχειρούσες δυνάμεις στο Πολυτεχνείο καλύπτοντο από (α) την 2^η μοίρα Αλεξιπτωτιστών, που ανεπτύχθη από την Σχολή Ευελπίδων μέχρι το κτίριο τού ΟΤΕ στην οδό Πατησίων, (β) το 32^ο Σύνταγμα Πεζοναυτών, που ανεπτύχθη αφενός στην περιοχή τής Λεωφ. Αλεξάνδρας και αφετέρου στην οδό Βασ. Αμαλίας μέχρι την περιοχή Μακρυγιάννη, με τομείς ελέγχου τις οδούς Βασ. Σοφίας και Πανεπιστημίου και (γ) από το 28^ο Σύνταγμα Πεζικού που ανεπτύχθη από τον Σταθμό Λαρίσης μέχρι την Ομόνοια.

²  Η διαταγή περί αναιμάκτου εκκενώσεως του Πολυτεχνείου εξετελέσθη εις το ακέραιο λόγω αφενός της σωφροσύνης των φοιτητών (που τήρησαν άψογη στάση έναντι των στρατιωτικών δυνάμεων που τους πολιορκούσαν) και αφετέρου του υψηλού βαθμού εκπαιδεύσεως και πειθαρχίας των Ειδικών Δυνάμεων που επεχείρησαν έναντι και εντός τού Πολυτεχνείου. Σύμφωνα με το Πόρισμα του Εισαγγελέως Δ. Τσεβά: «Ομάς Αξιωματικών και άνδρες τής δυνάμεως καταδρομών, ακολουθούντες το άρμα εισέρχονται εις το Πολυτεχνείον πυροβολούντες [σ.σ. με άσφαιρα πυρά]. Έντρομοι και εμβρόντητοι οι σπουδασταί κυριεύονται από την ενώπιον του εσχάτου κινδύνου φοβεράν αγωνίαν. Και άρχεται ακολούθως η έξοδος. Οι εγγύς τής κατακρημνησθείσης πύλης ευρισκόμενοι εξέρχονται πρώτοι. Οι περισσότεροι, όμως, πηδούν εκ των παραθύρων και των κιγκλιδωμάτων. Υπό την πίεσιν πλήθους ανθρώπων καταρρίπτεται τμήμα των προς την οδόν Στουρνάρα κιγκλιδωμάτων. Και διά του δημιουργηθέντος ανοίγματος εξέρχονται οι σπουδασταί κατά μάζας. Κατευθύνονται προς όλα τα σημεία, απομακρυνόμενοι. Νέον, όμως, δι’ αυτούς αρχίζει μαρτύριον. Ύβρεις κατ’ αυτών εκτοξεύονται και καταδιωκόμενοι βαναύσως κακοποιούνται. Πολλοί εκ των κατωτέρων Αστυνομικών Υπαλλήλων, ως ετονίσθη ήδη, είχον απολέσει την ψυχραιμίαν των. Εις μάτην οι Αρχηγός και Διευθυντής τής Αστυνομίας διατάσσουν να μη προβαίνουν εις βιαίας εκδηλώσεις κατά των εξερχόμενων. Πολλοί Αξιωματικοί και στρατιώται παρεμβαίνουν προς προστασίαν των φοιτητών. Και υπήρξε πηγαία και βαθεία η ευγνωμοσύνη πολλών εξ αυτών προς τους αγνώστους σωτήρας των, ως εις τας καταθέσεις των τους αποκαλούν με συγκίνησιν. Έμπροσθεν της πύλης τού Πολυτεχνείου δημιουργείται διάδρομος υπό των στρατιωτών μέσω τού οποίου διέρχονται οι εξερχόμενοι, κατευθυνόμενοι προς την οδόν Τοσίτσα, εντός δε του Πολυτεχνείου βοηθούν, προστατεύουν και εις τους ώμους των πολλούς αδυνάτους κρατούν διά να δυνηθούν να υπερπηδήσουν το υψηλόν κιγκλίδωμα. Και επεισόδια μεταξύ στρατιωτικών και αστυνομικών λαμβάνουν χώραν εν τη προσπαθεία των πρώτων να προστατεύσουν τους φοιτητάς από το διωκτικόν μένος των άλλων.»

³  Την αρχική διαταγή διεξαγωγής στρατιωτικής επιχειρήσεως προς εκκένωση τού Πολυτεχνείου την εξέδωσε ο Αντιστράτηγος Δημήτριος Ι. Ζαγοριαννάκος, τότε Αρχηγός Ενόπλων Δυνάμεων. Τον σχεδιασμό και το γενικό πρόσταγμα της επιχειρήσεως είχε ο Αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Ι. Μαυροειδής, τότε Δ/ντής ΑΣΔΕΝ. Την επιτόπια εποπτεία διεξαγωγής τής επιχειρήσεως ανέλαβε ο Αντιστράτηγος Νικόλαος Κων. Ραφαηλάκης, τότε Δ/ντής τής ΣΔΑ. Επικεφαλής δε όλων των στρατιωτικών τμημάτων εις την επιχείρηση κατά του Πολυτεχνείου ήταν ο Συνταγματάρχης Θρασύβουλος Γιοβάνης.

⁴  Πέρα από τις τερατολογίες που από το 1974 διαδόθηκαν περί δήθεν εκατόμβης νεκρών φοιτητών εντός τού Πολυτεχνείο την 17^η Νοεμβρίου 1973, οι επισταμένες έρευνες που έγιναν έκτοτε—Πόρισμα Εισαγγελέως ΔημητρίουΤσεβά (1974), Πόρισμα Αστυν. Διευθυντή Α΄ Γεωργίου Σαμπάνη (1982) και συναφής ερευνητική μελέτη Λεωνίδα Καλλιβρετάκη τού Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, με τίτλο «Πολυτεχνείο 73: Το ζήτημα των θυμάτων: Νεκροί και τραυματίες» (2004)—έχουν πλέον καταδείξει και αποδείξει ότι εντός τού Πολυτεχνείου δεν εφονεύθη ουδείς. Φοιτητής ή άλλος. Απολύτως Ουδείς.

⁵  Ιδέ επίσημη αναφορά τής Συγκλήτου τού ΕΜΠ, υπ’ αριθμ. 33437/11.10.74, προς τον Εισαγγελέα Δ. Τσεβά, εις την οποία βεβαιώνεται ρητώς, επί λέξει, ότι «Τελικώς απεδείχθη ότι ουδείς εκ των σπουδαστών τού Ε.Μ.Π. εφονεύθη κατά τα γεγονότα τού Νοεμβρίου τού 1973» (εντός ή εκτός Πολυτεχνείου).

⁶  Οι τέσσερις νεκροί τής 16^ης Νοεμβρίου 1973 ήσαν τρεις Έλληνες και μία αλλοδαπή: ο 17χρονος Διομήδης Ι. Κομνηνός, ο 26χρονος Βασίλειος Π. Φάμελλος, ο 22χρονος Γεώργιος Α. Σαμούρης, και η Νορβηγίδα σπουδάστρια Toril Engelend.

⁷  Ιδέ Πόρισμα Εισαγγελέως Δ. Τσεβά (1974), κεφ. ΙΙ (στοιχ. α.1 – α.4), όπου προσδιορίζεται, ως έδει, όχι μόνον ο τόπος αλλά και ο χρόνος θανάτου εκάστου θύματος.

⁸  Οι εν λόγω 4 θανατωθέντες πολίτες εφέροντο ότι επλήγησαν από πυροβόλα όπλα μεταξύ 22:15 και 23:30 της 16^ης Νοεμβρίου 1973, στην ευρύτερη περιοχή τού κτιρίου τού Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως (στη συμβολή των οδών Γ΄ Σεπτεμβρίου και Μάρνη). Κατ’ εκείνον ακριβώς χρόνο, αυτό το δημόσιο κτίριο προσεβάλλετο από αλλεπάλληλα κύματα διαδηλωτών τότε, μεταξύ των ωρών 20:30-23:30, οι οποίοι απεπειρώντο να το καταλάβουν (αόπλως και ματαίως). Θα μπορούσε επομένως να συναχθεί ευλόγως, ή τουλάχιστον να υποστηριχθεί προπαγανδιστικώς, ότι τα όργανα (αστυνομικοί) πυροβόλησαν (δήθεν) εν αμύνει κατά των διαδηλωτών, ήτοι (δήθεν) εξηναγκάσθησαν εκ των πραγμάτων προς τούτο προκειμένου (δήθεν) να προασπίσουν το κτίριο και την τιμή τού Αστυνομικού Σώματος, αφού προηγουμένως είχαν προσπαθήσει, αλυσιτελώς επί δίωρο (20:30-22:15), να απωθήσουν και διαλύσουν τον πολιορκούντα και επιτιθέμενο όχλο διά δακρυγόνων και μόνον.

⁹  Από νωρίς το πρωί τής 17^ης Νοεμβρίου 1973, στη χώρα επεβλήθη στρατιωτικός νόμος επί μία εβδομάδα, με συνέπεια την απαγόρευση συγκεντρώσεως περισσοτέρων των 4 ατόμων κατά την διάρκεια της ημέρας, όπως και την εν γένει απαγόρευση της κυκλοφορίας (curfew) από 7 μ.μ. μέχρι τις 5 π.μ. κάθε βράδυ στην Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Πάτρα.

¹⁰  Κατά την αιφνίδια επίσκεψη τού Ιωαννίδη στο Πολυτεχνείο στις 4 π.μ., 17 Νοεμβρίου 1974, έτυχε να συναντηθεί με τον Αστυνομικό Διευθυντή Καραθανάση, ο οποίος τον ερώτησε: «Γατί ήρθες εσύ εδώ;». Ο Ιωαννίδης φέρεται ότι του απάντησε: «Από περιέργεια».

¹¹ Πέραν των επισημειωθέντων παραπάνω (Υποσημ. 2), είναι αξιοσημείωτο ότι προκειμένου να περιορισθούν τυχόν ανεξέλεγκτες (επικίνδυνες ή και φονικές) βιαιοπραγίες αστυνομικών κατά φοιτητών, ώστε η εκκένωση του Πολυτεχνείου να ολοκληρωθεί αναίμακτα, όπως είχε προσχεδιασθεί, ο Αρχηγός τής Αστυνομίας Πόλεων έδωσε εντολή να ενεργηθούν επί τόπου συλλήψεις «των πρωταιτίων και υπευθύνων». Επειδή όμως «ήτο αδύνατον να επισημανθούν οι πρωταίτιοι και υπεύθυνοι ούτοι εις το πλήθος των εξερχόμενων, συνελήφθησαν 866 άτομα και μετήχθησαν αρμοδίως!».

Δηλαδή παρότι οι περισσότεροι από τους καταληψίες-διαδηλωτές φυγαδεύθηκαν από τους στρατιώτες εν μέσω τού σκότους (η περιοχή διατελούσε υπό συνθήκες αναγκαστικής συσκότισης), εν τούτοις 866 φοιτητές συνελήφθησαν από την Αστυνομία κατά την έξοδό τους από το Πολυτεχνείο (σύμφωνα με τους New York Times της 17-11-1973, οι εκ περιτροπής καταληψίες-διαδηλωτές τού Πολυτεχνείου ανήρχοντο σε 20.000). Η σύλληψη όμως των 866 διαδηλωτών επενήργησε θετικά όσον αφορά αυτή ταύτη την ζωή τους: Οι περισσότεροι αστυνομικοί στο Πολυτεχνείο επικεντρώθηκαν αναγκαστικά στο δύσκολο έργο (οιονεί «εργασιοθεραπεία») εκείνων των μαζικών συλλήψεων, βάσει της εντολής τού Αρχηγού τους, και κατ’ αυτό τον τρόπο εξετονώθη το ενδεχομένως δολοφονικό μένος κάποιων ακραίων εξ αυτών, ενώ οι συλλαμβανόμενοι φοιτητές ταυτοποιούντο και ούτως (ταυτοποιούμενοι) προστάτεψαν την ζωή τους, όλοι ανεξαιρέτως, από το ενδεχόμενο δολοφονίας έστω και ενός φοιτητή από κάποιον τυχόν εξαγρειωμένο αστυνομικό.

¹²  Σήμερα συγγραφέας και καθηγήτρια ΕΚΠΑ Πέπη Ρηγοπούλου.

¹³  Η απώλεια της ψυχραιμίας πολλών «εκ των κατωτέρων Αστυνομικών Υπαλλήλων», σε βαθμό μάλιστα που να παραβιάζουν εντολές τού Αρχηγού τους περί μη ασκήσεως βίας κατά των αποχωρούντων φοιτητών από το Πολυτεχνείο, ή και να εμπλέκονται στα ως άνω «επεισόδια μεταξύ στρατιωτικών και αστυνομικών» (Επισημ. 2, ως άνω), αποδίδεται εν μέρει στους δεκάδες τραυματίες συναδέλφων τους κατά τις προηγηθείσες διαδηλώσεις εκτός τού Πολυτεχνείου κατά την προηγουμένη ημέρα (16 Νοεμβρίου 1974), και αφετέρου στο ότι ήσαν ήδη επί τριήμερο καταπονημένοι ή και εξουθενωμένοι. Σε κάθε όμως περίπτωση, παρότι οι αποσπασματικές τότε βιαιοπραγίες των αστυνομικών ήσαν παράνομες, ήτοι πράξεις τελεσθείσες κατά παράβαση διαταγών τού Αρχηγού τους, καθ’ όν χρόνο μάλιστα διεξήγετο η στρατιωτική επιχείρηση εκκενώσεως του Πολυτεχνείου, εν τούτοις κατ’ ουδενός κατωτέρου αστυνομικού ασκήθηκε ποινική δίωξη.

¹⁴  Οι στρατιωτικές δυνάμεις που κινητοποιήθηκαν προς καταστολή τής εξέγερσης του Πολυτεχνείου δεν ήσαν μόνον επίλεκτες (Επισημ. 1, ως άνω) αλλά και βαριά εξοπλισμένες: Οι στρατιωτικές δυνάμεις καταστολής τής εξέγερσης περιελάμβαναν μεταξύ άλλων 25 υπερσύγχρονα τότε άρματα μάχης ΑΜΧ-30, δεκάδες οπλισμένα τεθωρακισμένα Μ-113, κ.τ.λ.

¹⁵  Σύμφωνα με το Πόρισμα τού Εισαγγελέως Δ. Τσεβά, «πράκτορες της ΚΥΠ, της ΕΣΑ και άλλων μυστικών υπηρεσιών νοθεύουν την καθαρότητα των φοιτητικών συνθημάτων διά της διαδόσεως αναρχικών και ανατρεπτικών τοιούτων όπως: ΚΚΕ – κάτω το Κράτος, Λαοκρατία, ζήτω η σεξουαλική επανάστασις κ.ά. (κακότεχνος προβοκάτσια κατά Σιφναίον και Δασκαλόπουλον) και προσπαθούν να εξωθήσουν και παρασύρουν τους σπουδαστάς εις παντοίας πράξεις βίας και δολιοφθορών… Και οι σπουδασταί αμύνονται προς πάσαν κατεύθυσιν. Επαναφέρουν τον Ρ/Σ εις την ορθήν αντιδικτατορικήν θέσιν του, απαλείφουν αναρχικά και εξτρεμιστικά συνθήματα, αποκαλύπτουν και εκδιώκουν εκ του Πολυτεχνείου τούς πράκτορας, τοποθετούν φρουράς εις άπαντα τα εργαστήρια και χώρους οργάνων προς διαφύλαξίν των έναντι πάσης φθοράς ή ζημίας, οργανώνουν επιμελώς την αυτόθι παραμονήν των διά του ορισμού ειδικών επιτροπών κατά τομείς, επιμελούμενοι και αυτής τής καθαριότητος… Είναι πεποίθησις του γράφοντος εκ της εκτιμήσεως των ανά χείρας στοιχείων απορρέουσα ότι πλήθος εξωφοιτητικών στοιχείων και πράκτορες μυστικών και άλλων υπηρεσιών ευρίσκοντο μεταξύ των σπουδαστών εντός και εκτός του Πολυτεχνείου, […] αλλ’ ηρωική αληθώς η προσπάθεια των σπουδαστών να διαφυλάξουν, προστατεύσουν και περιφρουρήσουν το ίδρυμα και τα περιουσιακά του στοιχεία».

¹⁶  Σύμφωνα με το Πόρισμα Τσεβά, «μέγα ήτο το πλήθος των εις το Πολυτεχνείον πρακτόρων τής ΚΥΠ, οι οποίοι […] κατέστρεφαν διάφορα αντικείμενα του Πολυτεχνείου και εξωθούν ακολούθως τους φοιτητάς να οπλισθούν διά ξύλων και σιδήρων “για να χτυπήσουν τους μπάτσους τής χούντας”, επεζήτησαν να προμηθευθούν χημικά προϊόντα εκ των εργαστηρίων τού Χημείου τού Πολυτεχνείου διά να κατασκευάσουν εκρηκτικάς ύλας, έρριψαν την ιδέαν προμηθείας όπλων εις τους φοιτητάς, κ.λπ., προσκρούσαντες όμως εις την αποφασιστικήν και σθεναράν άρνησιν των νέων τής Συντονιστικής Επιτροπής Σπουδαστών».

¹⁷  Σύμφωνα με το Πόρισμα Τσεβά, «ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, ζηλώσας ίσως δόξαν Ντε Γκωλ, διά την εκμετάλλευσιν του φοιτητικού κινήματος, απηγόρευσεν εις την Αστυνομίαν την έγκαιρον προς πρόληψιν των γεγονότων επέμβασιν και διεκήρυσσεν: “Ας τα σπάσουν. Ας κάψουν και το Πολυτεχνείον. Ας κατεβούν και στους δρόμους. Ας σπάσουν και βιτρίνες” (κατάθεσις Σιφναίου). Αιφνιδίως όμως, και άγνωστον διατί και πώς, η γνώμη τού μεταστρέφεται και διατάσσει την κινητοποίησιν των Ενόπλων Δυνάμεων, βοηθούμενος εν τούτω υπό των τότε υπευθύνων ηγητόρων τού Στρατεύματος και δη των: Αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων και Διοικητών ΑΣΔΕΝ και ΣΔΑ. Και η επί μίαν 7ετίαν ζηλοτύπως κλειστή παραμείνασα πυξίς τής Πανδώρας ανοίγεται! Αντελήφθη προφανώς την εις βάρος του από του Αυγούστου ήδη 1973 υποβόσκουσαν κίνησιν των Ρουφογάλη, Ιωαννίδη, Μπονάνου (κατάθεσις Σιφναίου) και προσπαθεί να αντιδράση διά της εγκαίρου καταστολής τής υπό των άλλων ήδη εκμεταλλευομένης προφανώς εξεγέρσεως, έχων αποφασίσει ενδεχομένως, και αναβολήν των υπό της Κυβερνήσεως Μαρκεζίνη υπεσχημένων εκλογών».

¹⁸  Ο Ιωαννίδης ήταν εξοικειωμένος με την Αγγλική «τεχνογνωσία» (εφηρμοσθείσα στις 3 Δεκεμβρίου 1944 στην Πλατεία Συντάγματος) για πρόκληση διχαστικού ή και εμφυλιακού κλίματος αποσταθεροποίησης διά «τυφλής φονοκτονίας» 10-20 αόπλων πολιτών στον ίδιο χώρο και χρόνο—«παράπλευρες απώλειες» για να επιτευχθεί ένας υποτίθεται (δήθεν) «υψηλότερος» σκοπός—ώστε η «ομαδική» θυσία τους να έχει μια επιφαινομένη (αποσταθεροποιητική) «μαζικότητα», που θα διεγείρει (διχαστικώς) τα αυτοσυντηρησιακά αντανακλαστικά των «μαζών».

[«Athens 1944: Britain’s dirty secret», Τhe Guardian (London: 28 Mar 2015):

https://www.theguardian.com/world/2014/nov/30/athens-1944-britains-dirty-secret]

¹⁹  Οι οκτώ (8) άοπλοι πολίτες που φονεύθησαν, βληθέντες υπό ελευθέρων σκοπευτών, ανεξέλεγκτων αστυνομικών, και («Ιωαννιδικών») στρατιωτικών αποσπασμάτων, στις 10:00-13:30 17 Νοεμβρίου 1973, ήτοι επτά (7) και πλέον ώρες μετά την αναίμακτη εκκένωση του Πολυτεχνείου από τις Ειδικές Δυνάμεις τού ΓΕΣ, είναι οι εξής:

• Τέσσερεις νεκροί στην περιοχή τού ΟΤΕ (στην οδό Πατησίων μέχρι την συμβολή της με την Λεωφ. Αλεξανδρας): ο 16χρονος Αλέξανδρος Ε. Σπαρτίδης, ο 23χρονος Μάρκος Δ. Καραμάνης, ο 43χρονος Βασίλειος Καράκας(Τούρκος υπήκοος) και ο 19χρονος Στυλιανός Α. Καραγεώργης.

•  Ένας νεκρός στην Πλατεία Βάθης: ο 25χρονος Νικόλαος Π. Μαρκουλής.

• Τρεις νεκροί σε άλλους δήμους: ο 6χρονος Δημήτριος Θεοφ. Θεοδώρας (Zωγράφου), η 17χρονη Βασιλική Φ. Μπεκιάρη(Νέος Κόσμος) και ο 48χρονος Γεώργιος Α. Γεριτσίδης (Νέα Λιόσια).

²⁰  Ο πρωτοστάτης των «Ιωαννιδικών» αξιωματικών, που αυτοπροσώπως και επιτοπίως (στην περιοχή τού Πολυτεχνείου και τού κέντρου τής Αθήνας) παρωθούσε αστυνομικούς και στρατιωτικούς να πυροβολούν «στο ψαχνό» κατά διαδηλωτών ή και υπόπτων περαστικών, ήτο ο Ταξίαρχος Νικόλαος Ντερτιλής (Έκθ. 1), τότε επιτελάρχης ΑΣΔΕΝ, και «συμπτωματικώς» σύνδεσμος τότε μεταξύ τής Αστυνομίας και της ΑΣΔΕΝ. Προκειμένου μάλιστα να δώσει το προσωπικό «ηγετικό» του παράδειγμα στους αστυνομικούς και τους στρατιωτικούς ώστε να δολοφονήσουν άοπλους διαδηλωτές, ο Ντερτιλής δολοφόνησε ο ίδιος τον 20χρονο Μιχαήλ Δ. Μυρογιάννη έξω από το Πολυτεχνείο, στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρα, στις 13.30΄ της 18^ης Νοεμβρίου 1973, ήτοι μιάμισυ ημέρα μετά την «Παπαδοπουλική» επέμβαση στο Πολυτεχνείο. Μετά την αποκατάστηση της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, ο Ντερτιλής κατεδικάσθη σε ισόβια κάθειξη για την δολοφονία τού Μυρογιάννη.

[Λεωνίδας Καλλιβρετάκης, «Πόσο Γενναίος Στρατιώτης είναι στ’ αλήθεια ο Ισοβίτης Νικόλαος Ντερτιλής;» (δημοσιευθέν στο περιοδικό Ταχυδρόμος), διαθέσιμο εδώ:

http://helios-eie.ekt.gr/EIE/bitstream/10442/8761/1/LK_2005_01_TEXT.pdf].

Γενικά, όπως επισημαίνει ο Εισαγγελέας Δ. Τσεβάς: «Δεν ήτο βεβαίως συμπτωματική και τυχαία η εις το κέντρον τής Αμέσου Δράσεως της Αστυνομίας παρουσία των Αξιωματικών Λουπάση, Λούκουτου και Ντερτιλή, πιστών εις τον Δημήτριον Ιωαννίδην, ως εδείχθη μετά την κατά την 25-11-1973 επικράτησιν τούτου, ούτε άνευ σημασίας η έκδηλος ανησυχία τού τελευταίου, συνεχώς ερωτώντος αν έφθασαν τα άρματα εις το Πολυτεχνείον και επενέβησαν, και η εσπευσμένη εκ του Κέντρου αναχώρησίς του ίνα μεταβή ο ίδιος προσωπικώς εις το Πολυτεχνείον, διότι, καθ’ ά εδήλωσεν εις επήκοον πάντων, “αργούνε πολύ και θα πάω μόνος μου”. Και μετέβη τώ όντι σημαντικόν διαδραματίσας εις την όλην επιχείρησιν ρόλον… Παρά ταύτα ο τότε Διοικητής ΑΣΔΕΝ καταθέτει ότι ούτος ήτο απλώς σύνδεσμος μεταξύ τής Αστυνομίας και της ΑΣΔΕΝ και ουδεμίαν είχεν αρμοδιότητα να επέμβη καθ’ οιονδήποτε τρόπον!».

²¹  Σύμφωνα με την κατάθεση τού Λουκά Γ. Χριστολουκά, τότε Διευθυντή τής Αστυνομίας Αθηνών, ενώπιον του Εισαγγελέως Δ. Τσεβά: «Την 19ην ώραν τής Κυριακής 18-11-1973 εκλήθην εις την ΑΣΔΕΝ, ίνα μετάσχω συσκέψεως. Με συνώδευσεν ο Αστυνομικός Διευθυντής Καραθανάσης. Συνεκεντρώθημεν περί τους 15 Αξιωματικοί Αστυνομίας και Στρατού. Παρευρέθησαν και οι επί κεφαλής στρατιωτικών μονάδων, εκ των διατεθέντων εις το Πολυτεχνείον. Της συσκέψεως προήδρευσεν ο Στρατηγός Μαυροειδής. [σ.σ. ο Αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Ι. Μαυροειδής, τότε Διοικητής ΑΣΔΕΝ, είχε τον συντονισμό και το γενικό πρόσταγμα της επιχειρήσεως στο Πολυτεχνείο]. Προ πάσης συζητήσεως ηγέρθην και διεμαρτυρήθην εντόνως διά τους άσκοπους πυροβολισμούς, ειπών ότι είναι απαράδεκτον να πυροβολούν τα τανκς στο γάμο τού Καραγκιόζη και να σκοτώνεται ο κόσμος. Ο Στρατηγός εθύμωσεν με την διατύπωσίν μου και με παρετήρησεν αυστηρά, προσθέσας ότι δεν είναι αληθής ο ισχυρισμός μου και ότι έχει δώσει εντολήν και έχουν σταματήσει οι άσκοποι πυροβολισμοί. Την στιγμή εκείνην ηκούσθη ριπή πολυβόλου πλησίον μας εις την περιοχή Πλάκας. Τον ηρώτησα με σχετικήν αυθάδειαν: “Αυτό τι είναι Στρατηγέ;” Έγινε ωχρός και διέταξεν άμεσον έρευναν. Διεπιστώθη ότι είχεν πυροβολήσει Ανθυπολοχαγός. Επείσθην ότι άλλα διέτασσεν ο Στρατηγός και άλλα εποίουν οι υπό τας διαταγάς του.»

²²  Σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση του υφυπουργού Σπυρίδωνος Ζουρνατζή της Κυβερνήσεως Μαρκεζίνη, σε συνέντευξη Τύπου το απόγευμα της Κυριακής 18 Νοεμβρίου 1973, όπου παρίστατο και ο προϊστάμενος της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας Αθηνών Δημήτριος Καψάσκης, οι μέχρι τότε ταυτοποιηθέντες νεκροί ανήρχοντο σε 9 και οι τραυματίες σε τουλάχιστον 138 (100-110 πολίτες και 38 ένστολοι των δυνάμεων ασφαλείας), ενώ «εκ των τραυματισθέντων 5-6 η κατάστασις εμπνέει ανησυχίας». Κατά τις αμέσως επόμενες ώρες μετά την συνέντευξη, απεβίωσαν δύο εξ εκείνων των τραυματιών, και επομένως οι θανατωθέντες ανεφέρετο επισήμως ότι ανήρχοντο σε 11 κατ’ εκείνη την ημέρα (Έκθ. 2).

[Εφημερίδα «Μακεδονία» (20 Νοεμβρίου 1973), Αρχείο Εθνικής Βιβλιοθήκης, εδώ.]

²³  Οι μνήμες τής παταγώδους αποτυχίας που σημείωσε η από το καθεστώς Παπαδόπουλου-Μαρκεζίνη κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας—ήτοι η επανεπιβολή Στρατιωτικού Νόμου ανά την χώρα στις 17 Νοεμβρίου 1973—όσον αφορά στην αποτροπή τού επικειμένου τότε πραξικοπήματος Ιωαννίδη-Μπονάνου, και μάλιστα η καταχρηστική (ανθρωποκτονική) εργαλειοποίηση του Στρατιωτικού Νόμου από τους «Ιωαννιδικούς» πραξικοπηματίες, διακατέχουν έκτοτε εν πολλοίς φοβικώς, ή και κατατρύχουν εμμονικώς, την συλλογική μνήμη τού πολιτικού προσωπικού τής χώρας. Κατά συνέπεια, σχεδόν μισό αιώνα μετά την πτώση τής χούντας, οι πολιτικοί ταγοί τής Ελληνικής Δημοκρατίας εμφανίζονται ως μη διαθέτοντες την πολιτική βούληση να εφαρμόσουν, έστω και σε τμήμα τής Επικρατείας, τις διατάξεις τού άρθρου 48 του Συντάγματος της Ελλάδος, περί εφαρμογής τού νόμου για την κατάσταση πολιορκίας, ακόμη και οσάκις υφίστανται αντικειμενικές ή και επιτακτικές προς τούτο συνθήκες, όπως π.χ.: μείζονες φυσικές καταστροφές (θανατηφόρες πυρκαγιές ή πλημμύρες κ.τ.λ.), μαζικώς καταστροφικές εξεγέρσεις (όπως εκείνη στην Αθήνα τον Δεκέμβριο 2008), χρεωκοπία και συνακόλουθη (μνημονιακή) πολιτικο-οικονομική υποδούλωση της χώρας (2010-2021), κ.τ.λ.

²⁴  Το ότι ο Ιωαννίδης ήταν ο ιθύνων νους των τυφλών δολοφονιών κατ’ εκείνο το εξωπραγματικό 27ωρο, από 10:00 17 Νοεμβρίου μέχρι 13:00 18 Νοεμβρίου τού έτους 1973, το γνωρίζουμε σήμερα επαρκώς, και μάλιστα κυριολεκτικά τελεσιδίκως: Στη δίκη ενώπιον τού Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών, για τις δολοφονίες πολιτών από στρατιωτικούς και αστυνομικούς προ και μετά την «εξέγερση του Πολυτεχνείου», μετά από ακροαματική διαδικασία 2,5 μηνών και διάσκεψη 6 ημερών των δικαστών τής έδρας, το δικαστήριο εκήρυξε ένοχο τον ταξίαρχο Δημήτριο Ιωαννίδη και τον κατεδίκασε σε επτά (7) φορές ισόβια για ηθική αυτουργία σε 7 ανθρωποκτονίες από πρόθεση, 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε 38 απόπειρες ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης κακουργημάτων, και διαρκή στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.

Απεναντίας τον τότε εν ενεργεία δικτάτορα και αυτοαναγορευθέντα «Πρόεδρο της Δημοκρατίας» Γεώργιο Παπαδόπουλο, το δικαστήριο τον κατεδίκασε σε («μόνο») 25 χρόνια κάθειρξη για απλή συνέργεια σε ανθρωποκτονίες από πρόθεση και απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και δεκαετή στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων, παρότι ο Παπαδόπουλος (όχι ο Ιωαννίδης) ήταν εκείνος που απεφάσισε και διέταξε την ένοπλη επέμβαση στο Πολυτεχνείο, και το καθεστώς Παπαδόπουλου-Μαρκεζίνη (όχι η συνωμοτική ομάδα Ιωαννίδη-Μπονάνου κ.λπ.) ήταν εκείνο που κήρυξε την χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης λίγες ώρες μετά την επέμβαση στο Πολυτεχνείο.

Προφανώς, το δικαστήριο συνεκτίμησε τα αντικειμενικά γεγονότα, ήτοι αφενός ότι η στρατιωτική επέμβαση στο Πολυτεχνείο ήταν αναίμακτη, και αφετέρου ότι οι διαταγές τού ΓΕΣ—τις οποίες παρήκουαν αντιιεραρχικώς ή και πραξικοπηματικώς οι Ιωαννιδικοί δολοφόνοι κατ’ εκείνο το 27ωρο—εντέλλοντο την αποφυγή χρήσεως όπλων, επ’ ουδενί δε με ένσφαιρα πυρά. Εν τούτοις, το δικαστήριο κατεδίκασε και τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, παρότι με πολύ ελαφρότερη ποινή απ’ ό,τι τον πραξικοπηματία Ιωαννίδη, διότι υφίσταντο συνθήκες ενδεχομένου δόλου σε πλαίσιο απλής συνέργειας εν τοις πράγμασι: Αποφασίζων και διατάσσων ο Παπαδόπουλος, ως αρχηγός κράτους, ένοπλη επέμβαση στο Πολυτεχνείο, εξέθετε τους καταληψίες φοιτητές εξ υπαρχής σε θανάσιμο κίνδυνο, ενώ στη συνέχεια κηρύσσων την χώρα σε κατάσταση πολιορκίας (προκειμένου να αποτρέψει τυχόν πραξικόπημα εναντίον του) εξέθετε αθώους και ανυποψίαστους πολίτες επίσης σε θανάσιμο κίνδυνο, ειδικά σε περιπτώσεις όπου δεν θα μπορούσε να ελέγξει (και δεν μπόρεσε) τυχόν φονοκτονικές δυνάμεις των εναντίον του (Ιωαννιδικών) πραξικοπηματιών.  

²⁵  Στην υφισταμένη ιστοριογραφία σχετικά με την «εξέγερση του Πολυτεχνείου» (1973), παρότι το πόρισμα της προκαταρκτικής εξετάσεως που διενεργήθη από τον Εισαγγελέα Δ.Τσεβά (1974), το οποίο αποκαλύπτει μέρος τής ιστορικής Αληθείας σχετικά με εκείνη την εξέγερση, αποτελεί πρώτιστη και κύρια πηγή τεκμηρίωσης, εν τούτοις μάλλον δεν έχει επιδειχθεί η προσήκουσα επιμέλεια όσον αφορά στα πρακτικά τής επακολουθησάσης συναφούς δίκης ενώπιον του Πενταμελούς Εφετείου Αθηνών (1975), στην οποία απεκαλύφθη όλη, ή σχεδόν όλη, η ιστορική Αλήθεια για τα προσκηνιακώς και παρασκηνιακώς διαδραματισθέντα στις 16-18 Νοεμβρίου 1973.

Κατά συνέπεια, ουδείς ιστοριογράφος έχει εγγράφως επισημάνει ότι το πραξικόπημα κατά του καθεστώτος Παπαδόπουλου δεν άρχισε (δήθεν) στα χαράματα της 25^ης Νοεμβρίου, αλλά (έργῳ) στις 10:00 της 17^ης Νοεμβρίου τού έτους 1973, και μάλιστα με την βάρβαρη και εγκληματική μέθοδο της τυφλής ανθρωποκτονίας δεκάδων άοπλων και ανυποψίαστων πολιτών από ανεξέλεγκτες συνωμοτικές δυνάμεις τού Ιωαννίδη.

²⁶  Δεδομένου ότι από το πρωί τής 17^ης Νοεμβρίου 1973 είχε κηρυχθεί η χώρα σε κατάσταση πολιορκίας από το καθεστώς Παπαδόπουλου-Μαρκεζίνη, δηλαδή ίσχυε πλέον ξανά ο Στρατιωτικός Νόμος ανά την Επικράτεια, η παράβαση διαταγών των ανωτέρων επιτελικών αξιωματικών τού ΓΕΣ από τους Ιωαννιδικούς αξιωματικούς και συναφείς εγκαθέτους, και μάλιστα με κατά συρροήν ανθρωποκτονικές συνέπειες, θα μπορούσε να είναι άκρως επικίνδυνη για τους παραβαίνοντες: Θεωρητικά θα μπορούσαν να είχαν συλληφθεί και με συνοπτικές διαδικασίες να είχαν εκτελεσθεί κατ’ εφαρμογή τού Στρατιωτικού Νόμου. Προφανώς όμως αυτός ο κίνδυνος ήταν ελάχιστος, αν όχι αμελητέος, διότι οι Ιωαννιδικοί συνωμότες (και όχι το «Παπαδοπουλικό» Αρχηγείο τού ΓΕΣ) ήλεγχαν επαρκώς το Στράτευμα, τουλάχιστον στην περιοχή τής Αττικής, ήδη από τις 10:00 17 Νοεμβρίου 1973.

²⁷  Την σύγχυση τού κοινού σχετικά με τα πραγματικά περιστατικά τού τριημέρου 16-18 Νοεμβρίου 1973, επέτειναν σωρεία εν μέρει παραπλανητικών δημοσιεύσεων (κυβερνητικών ανακοινώσεων, εγγράφων, πινάκων, χαρτών κ.τ.λ.), ελευθέρως προσβασίμων σήμερα στο διαδίκτυο (π.χ. Έκθ. 2-4), κοινό χαρακτηριστικό των οποίων είναι ότι προσδιορίζουν τον τόπο αλλά όχι όμως και τον χρόνο (ώρα) εκάστης ανθρωποκτονίας από τις Ιωαννιδικές συνωμοτικές δυνάμεις—μόνο το δημοσιευθέν Πόρισμα τού Εισαγγελέως Δημητρίου Τσεβά (1974) προσδιορίζει, ως έδει, τον χώρο και τον χρόνο κάθε ανθρωποκτονίας—ωσάν να παρέλκει ιστοριογραφικώς η ώρα που έλαβαν χώρα εκείνες οι ανθρωποκτονίες…

²⁸  Σχεδόν μετά από μισό αιώνα, συνεχίζει να υφίσταται ευρεία σύγχυση και αντιπαράθεση διισταμένων απόψεων στον δημόσιο διάλογο σχετικά με τα όσα έλαβαν χώρα στο κέντρο τής Αθήνας κατ’ εκείνο το τραγικό τριήμερο (16-18 Νοεμβρίου 1973): Επί δεκαετίες στη Μεταπολίτευση, έχει επικυριαρχήσει το από τότε (ψευδές) Ιωαννιδικό αφήγημα, ότι δηλαδή η εξέγερση του Πολυτεχνείου κατεστάλη όχι αναιμάκτως αλλά με βαρύ τίμημα δεκάδων νεκρών και εκατοντάδων τραυματιών, με κύρια ευθύνη τού (δήθεν) αιμοσταγούς Γ. Παπαδόπουλου, και επομένως ότι το πραξικόπημα των Ιωαννίδη-Μπονάνου, που άρχισε (δήθεν) το πρωί τής 25^ης Νοεμβρίου 1973, «αποκατέστησε την δημόσια τάξη» στο εσωτερικό τής χώρας σύμφωνα με τον Ιωαννίδη, αφού μάλιστα εκείνο το πραξικόπημα ήταν (δήθεν) «αναίμακτο» σύμφωνα με δημοσιεύματα στον Τύπο, όπως το παρακάτω (Επισημ. 29 και Έκθ. 5).

²⁹  Ενδεικτικά, στο φύλλο τής εφημερίδος «ΤΑ ΝΕΑ» της Δευτέρας 26 Νοεμβρίου 1973, οι ειδήσεις σχετικά με το πραξικόπημα του δικτάτορα Ιωαννίδη—το οποίο, σύμφωνα με την εφημερίδα, ήταν «αναίμακτη επέμβαση του συνόλου των Ενόπλων Δυνάμεων»—παρουσιάζοντο με συγκρατημένη αισιοδοξία (ήτοι με προτρεπτικά ευχολόγια), όπως καταδεικνύεται από το πρωτοσέλιδο σχόλιο τού εκδότη (editorial), με δίστηλο τίτλο «ΕΥΧΗ ΟΜΑΛΟΤΗΤΟΣ», επί λέξει ως εξής (Έκθ. 5):

«  Η κατάσταση που δημιούργησε η χθεσινή ραγδαία αλλά αναίμακτη επέμβαση του συνόλου των Ενόπλων Δυνάμεων βρίσκεται ακόμη στην πρώτη ημέρα της.

Δεν έκλεισαν ούτε εικοσιτέσσερις ώρες από την ορκωμοσία τής νέας Κυβερνήσεως και είναι πολύ νωρίς για να ανακοινωθούν οι προγραμματικές δηλώσεις και σχέδια αντιμετωπίσεως των σημερινών προβλημάτων τής χώρας.

Ξεκινώντας ωστόσο από το απλό σε τόνο Διάγγελμα του νέου προέδρου τής Δημοκρατίας—στο οποίο υπογραμμίζεται σαν επιδίωξή του η ομαλή λειτουργία τού πολιτεύματος και η εμπέδωση γαλήνης και ενότητος του λαού—μπορεί κανείς να διατυπώσει την ευχή όπως πραγματοποιηθή η εξαγγελία αυτή και, με σφυρηλατημένη την ψυχική ενότητα μεταξύ ελληνικού λαού και ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, προχωρήση η χώρα στην ομαλότητα μέσα στα πλαίσια μιας γνησίας δημοκρατικής λειτουργίας τού πολιτεύματος.»

³⁰  Βάσει αντικειμενικών ιστορικών στοιχείων, ο Ιωαννίδης έχει αξιολογηθεί ως ένας αξιωματικός με σχετικά χαμηλό βαθμό νοημοσύνης: Απεφοίτησε από την Σχολή Ευελπίδων με χαμηλές επιδόσεις (από τους τελευταίους τής τάξεώς του), με το δε πραξικόπημά του κατά του Μακαρίου κατέδειξε έναν ολιγοπαραγοντικό, γραμμικό και προβλέψιμο τρόπο σκέψεως (ήτοι ευκόλως εργαλειοποιήσιμο από ξένες δυνάμεις, φίλιες ή εχθρικές). Εν τούτοις, ό,τι ο Ιωαννίδης εστερείτο εκ φύσεως σε νοημοσύνη, το αντιστάθμιζε σε συνωμοτικότητα: Ήδη σε ηλικία μόλις 28 ετών, ως λοχαγός στο ΚΕΒΟΠ στο Χαϊδάρι, ο Ιωαννίδης συμμετέσχε πρωταγωνιστικά στο κίνημα του ΙΔΕΑ το 1951 καταλαμβάνοντας με τον λόχο του το ΓΕΕΘΑ. Το 1956-1959 ανέλαβε την αρχηγία τής συνωμοτικής ομάδος που μετά από μία δεκαετία πραγματοποίησε το πραξικόπημα του 1967. Ο χαοτικός συνδυασμός χαμηλής νοημοσύνης και προφανώς υψηλής συνωμοτικότητας τού Ιωαννίδη, είχε τραγικές συνέπειες για την Ελλάδα: Κατά την (8μηνη) διάρκεια της βραχύβιας δικτατορίας του, το αξιόμαχο* των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, όσον αφορά στην επάρκεια των τότε (υπ’ αυτού νεοδιορισθέντων) επιτελικών αξιωματικών, απομειώθηκε σε εξωπραγματικά επίπεδα, με συνέπεια την συντριπτική ήττα (και παγκόσμιο διασυρμό) της Ελλάδος στην Κύπρο το 1974.

Συμπερασματικά, η χουντική περιπέτεια της Ελλάδος το 1967-1974 είχε τελικά τραγική κατάληξη, αφού χαρακτηρίσθηκε από την ανεπάρκεια του Γ. Παπαδόπουλου—ανεξάρτητα από τις όποιες αρχικές προθέσεις του—να προστατέψει τον Ελληνικό λαό (και την Ελλάδα) από μηχανεύσεις εντοπίων και ξένων δυνάμεων το 1973, και στη συνέχεια από την (εγκληματική και εθνικώς καταστροφική) άφρονα αποφασιστικότητα του Δ. Ιωαννίδη το 1973-1974.

*John D. Pappas, «Μεταπολίτευση made in the U.S.A.», κεφ. Ι.1. με τίτλο «Οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις υπό διάλυση το 1974» (Θέματα Ελληνικής Ιστορίας: Ιανουάριος 2019), δωρεάν αναγνώσιμο/διαθέσιμο εδώ:

https://www.academia.edu/38119959/Μεταπολίτευση_made_in_the_USA.pdf]