Του Νίκου Τσούλια
Ένα από τα κορυφαία πνευματικά έργα του ανθρώπου – κατά τη γνώμη μου το κορυφαίο, αν μπορούμε να μιλάμε με συγκριτική αντίληψη για τα αριστουργήματα του πολιτισμού – δεν μπορεί παρά να αποτελεί σταθερή πηγή έμπνευσης για την τέχνη σε κάθε λαό και σε κάθε εποχή. Η Οδύσσεια δεν είναι απλά και μόνο ένα έργο του Ομήρου, που γράφτηκε μια περίοδο για να εκφράσει ένα μέρος της ιστορικότητας αυτής της περιόδου˙ αλλά αποτελεί ένα ζωντανό δημιούργημα του πνεύματος, που είναι σε διαρκή διάλογο με κάθε κοινωνία, σε κάθε καιρό. Κάτι τέτοιο δεν συνιστά άλλωστε το βασικό στοιχείο της κλασικότητας;
Η Οδύσσεια διαμορφώνει ένα πολυστρωματικό πεδίο αναφοράς – αφηγηματικό, λογοτεχνικό, επικό, ποιητικό, συμβολικό, πραγματολογικό, μυθολογικό, ιστορικό, μεταφυσικό –και καλεί τον αναγνώστη και τον ερευνητή σε καθεστώς έντασης για να μπορεί να βρεθεί σε κατάσταση έκστασης και να συμπορευτεί με τον Οδυσσέα, αλλιώς δεν μπορεί ούτε καν να αντιληφθεί, πολλώ μάλλον να αγγίξει τις στοχαστικές κορυφώσεις του θείου Ομήρου. Η Οδύσσεια εμπνέει σταθερά και αταλάντευτα τη σκέψη του ανθρώπου. Την καλεί σε ένα ταξίδι πάθους και έντασης, στο ταξίδι που θα κάνει ο καθένας μας ως ήρωας και αγωνιστής της ζωής μας με «αφορμή» την περιπέτεια του δικού της ήρωα.
Ο περίπλους του Οδυσσέα στα όρια του τότε γνωστού κόσμου, τα βάσανα και οι δυσκολίες αλλά και η πανουργία του και οι επινοήσεις του είναι απλώς το σκηνικό για να ανοίξει ο ορίζοντας του ανθρώπου σε νέα ευρηματικά πεδία και να διαμορφώσει ο πολιτισμός νέα κεφάλαια. Ο Οδυσσέας είναι ανιχνευτής της νέας εποχής, προπομπός της αυγής της δημιουργίας των αποικιών και της ελληνικής καθολικής παρουσίας στη Μεσόγειο, στον Κόσμο ολόκληρο. Και όταν ο άνθρωπος με τα καλό κάνει τη μεγάλη του έξοδο από τη μικρή μας Γη και τολμήσει να βρει νέα σύνορα του Κόσμου του, πάλι μια οδύσσεια θα είναι και πάλι ο νόστος θα είναι εκεί και θα βασιλεύει στην ψυχή του. Η τέχνη ήδη την έχει προβάλλει στο φαντασιακό μας στερέωμα, ως Οδύσσεια του Διαστήματος, και απλώς η επιστήμη έχει κληθεί στα κελεύσματα της πάντα ανήσυχης φαντασίας μας, της πάντα ορμητικής και επεκτατικής ζωής. Δεν υπάρχει μόνο ο Οδυσσέας του παρελθόντος αλλά και του μέλλοντος. Ο Οδυσσέας είναι παντοτινός ήρωας. Και αν δεν νιώθει ο καθένας μας ως Οδυσσέας της ζωής του, αυτό σημαίνει ότι απλώς υπάρχει και δεν ζει!
Ο Οδυσσέας επιλέγει τη θνητότητα και τη φύση του ανθρώπου και όχι την αθανασία και τη θεότητα. Σέβεται τους θείους νόμους αλλά παράλληλα αναδεικνύει τον ορθολογισμό, για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα και για να υπερβεί τις δυσκολίες της ζωής. Είναι ένας ήρωας του ανθρώπου μαζί με τον Προμηθέα. Αποτελεί τη μετεξέλιξη του ήρωα της …παλιότερης μορφής, εκείνης του Αχιλλέα, που δεν θα βασίζεται πλέον μόνο στη ρώμη και στο σώμα αλλά και στο πνεύμα και κυρίως στο πνεύμα. «Το πνεύμα αντί του ξίφους» θα γίνει το μοτίβο της προόδου, της συνεχούς προόδου. Άλλωστε η νέα αυτή μορφή του ήρωα έχει ήδη προοικονομηθεί από την Ιλιάδα. Εκεί ναι μεν ο βασικός ήρωας είναι ο Αχιλλέας, αλλά τη λύση και τη θετική έκβαση του έπους θα τη δώσει ο πολυμήχανος Οδυσσέας. Η ευφυΐα, η επινόηση, η έρευνα θα είναι τα νέα όπλα / εργαλεία που θα θριαμβεύσουν και στην Οδύσσεια.
Η Οδύσσεια μετασχηματίζει τους θεούς, τους κάνει προσιτούς, τους φέρνει πιο κοντά στους ανθρώπους – οι θεοί της δεν έχουν καμιά σχέση με τους αυταρχικούς και δεσποτικούς θεούς των ανατολικών θεών. Αναδεικνύει ένα ισχυρό αξιακό στερέωμα, το οποίο νοηματοδοτεί τη ζωή του ανθρώπου. Υμνεί το νόστο και την αέναη επιστροφή στον οίκο, στις ρίζες, στη φτωχική ελιά της Ιθάκης. Η πατρίδα και η εστία, η οικογένεια και η σύζυγος / σύντροφος της ζωής αποτελούν σταθερούς σηματωρούς. Η Οδύσσεια δεν διαβάζεται μια φορά! Δεν είναι ένα συνηθισμένο βιβλίο, για το οποίο θα πεις «το διάβασα». Όποιος ισχυριστεί κάτι τέτοιο απλώς δηλώνει ότι κακώς το διάβασε, γιατί δεν κατάλαβε απολύτως τίποτα!
Η τέχνη επινοεί όλο και πιο νέα δημιουργήματα για την Οδύσσεια του Ομήρου και για την οδύσσεια του ανθρώπου. Γιατί ναι μεν η του Ομήρου Οδύσσεια είναι γεννήτορας της του ανθρώπου, αλλά είναι και οι δύο πηγές ανεξάντλητες διαρκώς αναβρύζουσες και συνεχώς όλο και πιο ορμητικές. Δεν στερεύουν και δεν …ησυχάζουν, γιατί συνδέονται με τη ζωή και τον πολιτισμό, με την αγωνία και την αναζήτηση του ανθρώπου.
anthologio.wordpress.com
