Του Νίκου Τσούλια
Όλοι οι άνθρωποι όλων των καιρών και όλων των τόπων από τη στιγμή που συνειδητοποιήσουν τον εαυτό τους στην παιδική τους ηλικία ασχολούνται με έναν διάχυτο φόβο απέναντι στο θάνατο. Ο φόβος είναι δικαιολογημένος ως έναν βαθμό – συναρτάται με την απώλεια του εαυτού μας, της ομορφιάς της ζωής, των αγαπημένων μας προσώπων αλλά και με το παντελώς άγνωστο σύμπαν του επέκεινα.
Ωστόσο, γεννιόμαστε και ζούμε με μια και μόνο βεβαιότητα, εκείνη του θανάτου και θα πρέπει να την αποδεχτούμε ως μια απόλυτα φυσιολογική εξέλιξη – απόληξή μας. Άλλωστε, υπάρχει μια ακλόνητη επιστημονική γνώση, που είναι καλό να τη συνειδητοποιήσουμε και να την έχουμε βαθιά μέσα στη σκέψη μας. Χωρίς το θάνατο δεν θα μπορούσε να υπάρξει ζωή και βιολογική εξέλιξη και επομένως ποτέ δεν θα μπορούσαμε να έχουμε υπάρξει ως ανθρώπινο είδος. Τα βιολογικά μας στοιχεία (άνθρακας, οξυγόνο, υδρογόνο…) είναι πεπερασμένα και χρησιμοποιούνται και επαναχρησιμοποιούνται εσαεί μετά την αποδόμηση των έμβιων οργανισμών – είναι πραγματικά αθάνατα – και έτσι υπάρχει η συνέχεια του φαινομένου της ζωής στο μικρό πλανήτη μας.
Το ζήτημα του θανάτου είναι το προνομιακό πεδίο ενασχόλησης της θρησκείας αφενός και της φιλοσοφίας αφετέρου. Η φιλοσοφία μάλιστα δεν ασχολείται ιδιαίτερα με το επέκεινα αλλά με την ίδια τη ζωή μας μέσα από την οπτική γωνία της περατότητάς μας. Η φιλοσοφία δεν αγχώνει τον άνθρωπο στο ζήτημα αυτό ούτε βέβαια του πουλάει εκδούλευση ότι θα του χαρίσει με κάποιο τρόπο την αθανασία, όπως έχει στο κέντρο της θεωρίας της η θρησκεία. Παραδέχεται όμως ότι το κύριο αν όχι το μοναδικό φιλοσοφικό πρόβλημα είναι εκείνο του θανάτου.
Γιατί όμως μας κατατρώει ο φόβος του θανάτου και έτσι χάνουμε την ουσία και την ομορφιά της ζωής, γιατί έχουμε εμμονή με την αθανασία; Από πού κι ως που ξέρουμε ότι είναι καλύτερα να είμαστε αθάνατοι παρά θνητοί; Ποιος μπορεί ποτέ να συνειδητοποιήσει τι σημαίνει να είσαι διαρκώς νέος και να μην πεθαίνει κανένας γύρω σου; Γιατί φτιάξαμε έναν πολιτισμό φόβου και πανικού και κάνουμε καθετί να αποφύγουμε κάτι που δεν αποφεύγεται;
Και εκεί που είχαμε για όλη την περίοδο της ιστορίας το ζήτημα του θανάτου και της αθανασίας ως θρησκευτική και ως φιλοσοφική ενασχόληση – η επιστήμη και η τέχνη θεωρούν τα ζητήματα αυτά ως δεδομένα με τη σημερινή τους εκδοχή και δεν αγχώνονται – εμφανίζεται στο προσκήνιο η εμπορευματοποίηση του μη θανάτου, η υπόσχεση μιας μορφής αθανασίας. Μπροστάρης σ’ αυτή την απόλυτα εικονοκλαστική εξέλιξη είναι η τεχνολογία με συνεργό της μια μορφή επιστημονικής εργαλειακής γνώσης.
Δημιουργείται λοιπόν η πρακτική της ψηφιακής μνήμης με την καταγραφή τρισεκατομμυρίων πληροφοριών ενός ανθρώπου. Ψηφιοποιείται κάθε λογής ερέθισμα αίσθησης και σκέψης, διατηρείται δηλαδή αναλλοίωτη και αθάνατη η εν μέρει ούτως ή άλλως εμπειρία ενός ατόμου σε έναν ψηφιακό δίσκο. Στη συνέχεια – και μετά το θάνατο του ατόμου για να έχει «ολοκληρωθεί» η εμπειρία του – ενσωματώνεται αυτή η ψηφιακή μνήμη σε ένα ρομπότ ή σε ένα ανδροειδές και αυτή η μετεξέλιξη της βιολογικής και πολιτισμικής οντότητάς μας σε τεχνολογική / ψηφιακή δομή θεωρείται ότι αποτελεί τη συνέχειά μας και ότι είναι μια μορφή αθανασίας…
Είναι όμως τόσο απλά τα πράγματα; Από πού κι ως που ένα υποσύνολο δικών μας πληροφοριών μπορούν να δομήσουν την ύπαρξή μας; Ποιος είπε ότι είναι καλύτερα να είναι η μνήμη μας ακέραια, να μη γράφει και να σβήνει και να θυμόμαστε ό,τι μας έχει συμβεί; Πώς μπορεί να εκφραστεί η προσωπικότητά μας και η συνείδησή μας; Μπορεί να υπάρξει σ’ αυτή την τεχνολογική κατασκευή της δικής μας φυσιογνωμίας η ψυχή μας και το πνεύμα μας, το συναίσθημά μας και τα όνειρά μας, οι φιλοδοξίες μας και οι επιθυμίες μας; Μπορούμε να αντιγράψουμε το ανθρώπινο σύμπαν με τη βιολογική και την πολιτισμική και κοινωνική του όψη σε μια πληροφοριακή μηχανή; Κάτι τέτοιο είναι δυνατόν να αποτελεί το έσχατο όνειρό μας;
Η όλη επινόηση και κατασκευή θα είναι μια καρικατούρα μας, ένα ανθρωποειδές που θα νομίζουμε ότι είμαστε εμείς. Τι μπορεί να μας ενδιαφέρει αν ένα μέρος του πληροφοριακού μας κόσμου μπορεί να συνεχίσει ένα ατέλειωτο ταξίδι στο χρόνο χωρίς το φόβο του θανάτου και με την αίσθηση της δήθεν αθανασίας; Τι θα μας έχει προσφέρει όλη αυτή η καρικατούρα του ανδροϊδούς και της ψηφιακής μνήμης, αφού δεν θα είμαστε εμείς σε καμιά περίπτωση; Εμείς είμαστε καμωμένοι από τη βιολογική μας κληρονομιά και από την αλληλεπίδρασή της με το περιβάλλον. Είμαστε ζυμωμένοι με την ιστορική και πολιτισμική πραγματικότητας μιας και μοναδικής περιόδου, η οποία θα παρέλθει οριστικά. Είμαστε απόλυτα μοναδικοί και ανεπανάληπτοι! Και θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι την ομορφιά της ζωής – που δεν θέλουμε να χάσουμε – τη σμιλεύει πρωτίστως η περατότητα της ζωής!!
Καθετί νέο ανοίγει νέους ορίζοντες και ως εκ τούτου είναι συνήθως καλοδεχούμενο. Είναι σίγουρο ότι θα υπάρξει μια μορφή τεχνολογικής μετεξέλιξης της βιολογικότητάς μας και της πολιτισμικότητάς μας αλλά με φοβερή εκπτώχευσή τους και υπονόμευσής τους. Ποτέ ένα επίπεδο εξέλιξης της ύλης (άβιας αρχικά και έμβιας στη συνέχεια) δεν έλεγξε τη συνέχειά του και το αν θα ξεπεραστεί. Ωστόσο, στην περίπτωση αυτή το ενδεχόμενο επιμέρους ξεπέρασμα – γιατί άνθρωποι θα εξακολουθούν να υπάρχουν – είναι μια οπισθοδρόμηση, ένας τεχνολογικός βαθύς σκοταδισμός. Από την ομορφιά του ανθρώπου επιζητούμε την ασκήμια των τεχνολογικών υλικών. Είναι ένα παιχνίδι απελπισίας και πανικού…
Η κύρια πρόκληση του ανθρώπου είναι η κατάκτηση του Νοήματος της ζωής, της πεπερασμένης ζωής και η δημιουργία ενός ουμανιστικού πολιτισμού και μιας δίκαιης κοινωνίας. Εδώ πρέπει να είναι το όνειρό μας και η αγωνία μας.
Υ.Γ.
Υπάρχει φυσικά και άλλη (θετική) εκδοχή, η οποία θα εκτεθεί εν καιρώ…
