Του Νίκου Τσούλια
Έτσι και αρχίσουν να ζωγραφίζουν τα μικρά παιδιά δεν έχουν τελειωμό. Με κάθε ευκαιρία και για πολλή ώρα κολλάνε στο χαρτί και στις μπογιές και ζουν εσώκλειστα στο δικό τους φαντασιακό κόσμο που εκφράζουν μέσα από τη ζωγραφική. Είναι κοινή διαπίστωση ότι η ζωγραφική αποτελεί τη δίδυμη εναλλακτική απασχόληση σε εκείνη του παιχνιδιού και προφανώς θα υπάρχουν στοιχεία εξηγήσεων για αυτή τη συμπεριφορά των μικρών παιδιών.
Η σπουδαιότητα των πρώτων σκιρτημάτων των μικρών παιδιών στη ζωγραφική αποδεικνύεται με τον πιο εμφαντικό τρόπο τόσο στο γεγονός ότι τα γραφεία και τα σπίτια μας στολίζονται με περισσό καμάρι με τις πρώτες ζωγραφιές τους – γιατί θεωρούμε ότι έτσι βλέπουμε τον εσωτερικό κόσμο των λατρευτών μας προσώπων – όσο και στο ότι τις φυλάμε με ιερή φροντίδα για να τις επιδώσουμε θριαμβευτικά όταν τα παιδιά θα έχουν μεγαλώσει˙ και τότε μάλλον είναι το πιο όμορφο δώρο και η πιο μεγάλη έκπληξη που τους κάνουμε.
Οφείλουμε να δεχτούμε εξ αρχής ότι η προσφυγή στη ζωγραφική προηγείται της όποιας απόπειρας γραφής και διαβάσματος και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ανάγκη για ζωγραφική είναι μάλλον συναισθηματική ανάγκη και όχι πνευματική με την έννοια κάποιας έκφρασης ορθολογισμού. Τα μικρά παιδιά στην πρώτη φάση της νοητικής τους εξέλιξης διαμορφώνουν τα στοιχειώδη ερμηνευτικά εργαλεία τους μέσα από τον κόσμο των παραστάσεων και όχι μέσα από εκείνο των λέξεων και των εννοιών τους. Αν μάλιστα μελετήσουμε με πιο διεισδυτικό τρόπο στην ανάλυση των παιδικών ζωγραφιών, θεωρώ ότι θα τροφοδοτηθεί με νέα άγνωστα κοιτάσματα η επιστήμη της Γνωσιοθεωρίας.
Η πρωτόλειας μορφής συνάρτησή τους με τον κόσμο των παραμυθιών συνδέεται ακριβώς με το πλούσιο πεδίο των ποικίλων φαντασιώσεων και ουσιαστικά αυτό το χείμαρρο της φαντασίας τους προσπαθούν να εκφράσουν ως μια απόλυτα σημαντική ψυχική ανάγκη. Βρίσκονται σε εκείνο το στάδιο που δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί η γλώσσα και η ορθολογική σκέψη και επομένως η συνείδηση είναι ασχημάτιστη και ανέτοιμη να παίξει τον κύριο και καθοριστικό ρόλο της στη σχέση των μικρών παιδιών με την πραγματικότητα αλλά και να τους βοηθήσει να τοποθετήσουν τον εαυτό τους μέσα στον κόσμο. Είναι μάλλον αυτονόητο ότι εδώ θα παίζει σημαντικό ρόλο το ασυνείδητο του ανθρώπου, το οποίο όμως σταδιακά και μάλλον γρήγορα θα περιθωριοποιείται από την πληθωρική ανάπτυξη της συνειδητής σκέψης.
Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι αυτό που ισχύει στη Βιολογία ως μια σημαντική παρατήρηση ότι δηλαδή «ο άνθρωπος μέσα από την οντογενετική του πορεία περνάει μέσα σε φοβερή σμίκρυνση του χρόνου από τα στάδια της φυλογένεσης» – από ένα αρχικό κύτταρο, το ζυγώτη, φτάνει στην πλήρη ανθρωποποίησή του – ισχύει και για την πολιτισμική και την κοινωνική του εξέλιξη. Τα πρώτα στοιχεία πνευματικής αποτύπωσης των πρώτων ανθρώπων ήταν εικαστικής έκφρασης με τις βραχογραφίες και με τις απεικονίσεις μορφών˙ ήταν δηλαδή ζωγραφιές.
Και έτσι μπορούμε να θεωρήσουμε ότι με έναν πολύ σύντομο τρόπο τα μικρά παιδιά θα ξεκινήσουν από την αυγή της εμφάνισης του ανθρώπινου είδους για να κάνουν στη συνέχεια μια πολύ γρήγορη και συμπυκνωμένη πορεία προς τις μεγάλες κατακτήσεις του πολιτισμού μας είτε μέσα από τη μακρά εκπαιδευτική τους πορεία είτε μέσα από τη δική τους προσωπική επιστημονική εξέλιξη είτε μέσα από τη διαρκή προσφυγή τους στα πεδία της φιλοσοφίας, της λογοτεχνίας, της μουσικής κλπ
Είναι προφανές ότι η ζωγραφική αποτελεί τη βασική γέφυρα του παιδιού για την εισαγωγή του στο νηπιαγωγείο και στη συνέχεια στη θεσμική εκπαίδευση και δεν είναι καθόλου τυχαίο που ακόμα και στους παιδικούς σταθμούς βλέπουμε τις αίθουσές τους να είναι πλημμυρισμένες με ζωγραφιές επί ζωγραφιών. Δεν είναι επίσης καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι όλα τα παιδικά παραμύθια και όλα τα παιδικά βιβλία ακόμα και του Δημοτικού Σχολείου είναι πλημμυρισμένα με ζωγραφιές. Γιατί σ’ αυτές θα αγκιστρωθεί το βλέμμα και η ψυχή του παιδιού για να προσεγγίσει και για να κατανοήσει τα όποια νοήματα των προτάσεων.
Ως εκ τούτου, εδώ είναι και ένα μυστικό για να αναπτυχθεί το πιο εύφορο έδαφος της φιλαναγνωσίας, για να καλλιεργηθεί η βιβλιοφιλία και για να εδραιωθεί με ευχάριστο και ισχυρό συναισθηματικό τρόπο η αγάπη τους για τη γνώση. Το πέρασμα από τον απλή πρόσληψη της ζωγραφικής στο σύνθετο κόσμο των λέξεων και των εννοιών όχι μόνο θα πρέπει να είναι σταδιακό αλλά δεν θα πρέπει να είναι και οριστικό.
Η σχέση μας με τη ζωγραφική κακώς θεωρείται ότι είναι σχέση της παιδικής μας ηλικίας – αντίθετα οφείλει να είναι διαρκής και να συστηματοποιείται. Μόνο έτσι θα αποκτήσουμε μια οργανική σύνδεση με τον όμορφο κόσμο της Τέχνης και θα καλλιεργήσουμε τους τόπους των ευαισθησιών και των ερευνητικών αναζητήσεων.
Προφανώς η αναλογία ενασχόλησης αφενός με τη ζωγραφική και την τέχνη και αφετέρου με τη σχολική / εκπαιδευτική γνώση αλλάζει με την ενηλικίωση των παιδιών και αυτό είναι μια απόλυτα χρησιμοθηρική ανάγκη – που «βλέπει» από πολύ νωρίς τις Πανελλαδικές Εξετάσεις και την εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο – και δεν προκύπτει ούτε από τις αυθεντικές ανάγκες και προτεραιότητες των παιδιών ούτε και από τα πορίσματα της παιδοψυχολογίας και των θεωριών της Γνώσης. Δεν μπορούμε να στομώνουμε ό,τι είναι έμφυτη τάση μας, ό,τι πηγάζει τόσο αυθεντικά από τον ενδότερο πυρήνα της παιδικής ψυχής μας.
Αντίθετα οφείλουμε να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί έναντι της φοβερής αξίας και αυταξίας της ζωγραφικής και να έχουμε πράγματι άρτια ορθολογική σκέψη, που σημαίνει ότι οφείλουμε να καλλιεργούμε συνεχώς και αδιαλείπτως το συναίσθημά μας – και εδώ η ζωγραφική δεν μας χαρίζει μόνο τα πρώτα μας βήματα σ’ αυτή την καλλιέργεια αλλά μας ανοίγει διαρκώς όλο και πιο νέους δρόμους κατανόησης του Κόσμου και κυρίως έκφρασης των αυθεντικών μας αναζητήσεων.
