Το βιβλίο και η μεταμορφωτική του δύναμη
Αν έχεις κήπο και μια βιβλιοθήκη έχεις όλα όσα σου χρειάζονται.(Κικέρων)
Θα μπορούσα να μιλάω ώρες για το βιβλίο. Και αυτό γιατί φρονώ πως αν υπήρχε όντως ένας τόπος, όπου καταφεύγει η ψυχή για να ξαποστάσει από την καθημερινή τριβή της με την ακανθώδη καθημερινότητα, αυτός θα ήταν σίγουρα ο κόσμος του βιβλίου. Ένας κόσμος ανοιχτός σε όλους, που μπορεί να ανακουφίσει την καταπονημένη ύπαρξη του ανθρώπου προσφέροντάς του απολαύσεις άυλες αφενός, θεραπευτικές αφετέρου, όχι μόνο της αέναης περιέργειας του αλλά και της ακόρεστης δίψας του για γνώση. Εξάλλου, «Πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει», κατά τον Αριστοτέλη, γι’ αυτό ακόμα και η ακούσια προσφυγή μερικές φορές στο βιβλίο συνήθως καταλήγει στη σύναψη ενός ισχυρού πνευματικού δεσμού, καθώς ανοίγει νέους δρόμους, που ταξιδεύουν τον καινούργιο περιηγητή σε κόσμους πρωτόγνωρους και συναρπαστικούς, ώστε δύσκολα να τους αποχωρίζεται έκτοτε.
Και αυτό, γιατί οι απλοί ή πολυσύνθετοι κόσμοι του βιβλίου εξάπτουν τη φαντασία και καλλιεργούν ένα υψηλό γλωσσικό αισθητήριο, στοιχεία που καθημερινά υπονομεύονται από τη σύγχρονη τηλεοπτική υποκουλτούρα και τα εύπεπτα παράγωγά της. Το ταξίδι μέσα στη γνώση ενός πιο απαιτητικού αναγνώσματος ή στο μυθιστορηματικό σύμπαν ως κατασκεύασμα του συγγραφέα, εντείνει την πνευματικότητα, εξημερώνει τα ήθη, παρέχει την ευκαιρία της συνομιλίας με ανθρώπους χαρισματικούς, που έζησαν πριν από εμάς και άφησαν το στίγμα τους στον χρόνο μέσω της γραφής. Ανθρώπους που μας παραχώρησαν το προνόμιο να μεταλάβουμε έστω κάποια ψήγματα σοφίας ή να τους ακολουθήσουμε σε μονοπάτια της σκέψης πιο τραχιά, που θα μας ταλανίσουν πνευματικά, ωστόσο θα αποτελέσουν σηματωρούς της αυτογνωσίας και της εσωτερικής μας αυτοπραγμάτωσης.
Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι σε δύσκολες εποχές σαν αυτές που διάγουμε, εποχές ακούσιας απομόνωσης, το βιβλίο κρίνεται ζωτικής σημασίας για την διατήρηση της πνευματικής μας διαύγειας, την αποσυμφόρησή μας από καταστάσεις άγχους, και κυρίως για τη διατήρηση της αισιοδοξίας και της ελπίδας για ένα μέλλον που θα ευαγγελίζεται συνθήκες πιο ανθρώπινες. Και εδώ ακριβώς έγκειται η δύναμη του βιβλίου, στο ότι παρέχει στον αναγνώστη του πρότυπα δύναμης και ζωής ενσταλάζοντάς του αξίες ακατάλυτες, αιώνιες οι οποίες συνέχουν τους ανθρώπους μεταξύ τους, ευοδώνουν τις ανθρώπινες σχέσεις και αποτρέπουν από εκτροχιασμούς ηθικής, κοινωνικής ή πολιτικής φύσεως καλλιεργώντας την ορθοκρισία, εφόδιο πολύτιμο για κάθε σημαντική απόφαση.
Ανυπολόγιστη η αξία των βιβλίων, καθότι ανυπολόγιστη η αξία της μόρφωσης. Έννοιες αλληλένδετες αδιαχώριστα και αδιαπραγμάτευτα, ώστε να είμαστε σε θέση να πούμε ότι οι μεγάλες αλλαγές σε κάθε εποχή οφείλονται στα μυαλά που «άνοιξαν», στους πνευματικούς ορίζοντες που διευρύνθηκαν, στις απορίες που γεννήθηκαν και στην αμφισβήτηση που ασκήθηκε προς κάθε μορφή απόλυτης αυθεντίας. Τα βιβλία αποτέλεσαν και εξακολουθούν να αποτελούν στο ταξίδι τους στο χρόνο τροφούς τους πνεύματος και σμιλευτές ψυχών, γι’ αυτό και η στροφή όλων και κυρίως των νέων σε αυτά αποτελεί εκ των ων ουκ άνευ για την συγκρότησή τους, πνευματική και ηθική, τη στιγμή μάλιστα που η αναγνωστική τους συμπεριφορά κρίνεται ιδιαίτερα προβληματική. Απαιτεί αδήριτη ανάγκη η πυροδότηση του ενδιαφέροντος για το βιβλίο ως μορφή υγιούς ψυχαγωγίας και ως μια απόπειρα αποκόλλησης από την μονοδρομικό τους προσανατολισμό στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και την τηλεόραση. Αυτό είναι εφικτό μέσα από την ενίσχυση της εκδοτικής παραγωγής και την ίδρυση βιβλιοθηκών από πλευράς Πολιτείας, την προώθηση του βιβλίου μέσα από διαφημιστικές εκστρατείες και την τόνωση της φιλαναγνωσίας στα πλαίσια της εκπαίδευσης σε συνεργασία με την οικογένεια και την ευρύτερη κοινότητα. Μια συλλογική και οργανωμένη προσπάθεια που η μελλοντική της εξαργύρωση θα αφορά την πνευματική καλλιέργεια των πολιτών, την ανάπτυξη των κοινωνιών και την πολιτισμική αφύπνιση ύστερα από δεκαετίες πνευματικού λήθαργου. Αυτή είναι η αδιαφιλονίκητη – και με βραχυπρόθεσμα και πρωτίστως μακροπρόθεσμα οφέλη – αξία του βιβλίου.
Η συγγραφή είναι τέχνη και το βιβλίο απότοκο της τέχνης του δημιουργού του. Και όπως κάθε μορφή τέχνης διαλέγεται και με την κοινωνία που το γέννησε αλλά και με το κοινό της έτσι και τα βιβλία έχω την πεποίθηση ότι δεν είναι ψυχρά, άψυχα αντικείμενα. Η ζωή τους ξεκινάει με την πνοή που θα τους δώσει το πρώτο μας φυλλομέτρημα, το πρώτο μας άγγιγμα. Εφεξής κτίζεται μια σχέση αμφίδρομη, διαλεκτική και κάποιες φορές καρμική. Καρμική με την έννοια ότι μια φράση ή μια σκέψη μπορεί να ορίσει κατευθυντήριες που θα σου αλλάξουν τη ζωή. Εκεί έγκειται η ουσία της ανάγνωσης και κατ’ επέκταση της γνώσης: ο ριζικός επαναπροσδιορισμός, η επανεκκίνηση με την αίσθηση ότι κλείνοντας ένα βιβλίο, γνωρίζεις ότι ποτέ πια δε θα είσαι ο ίδιος άνθρωπος. Θα κουβαλάς μέσα σου τόσα σύμπαντα διαφορετικά, όσα τα βιβλία που διάβασες , όση η γνώση που αποκόμισες, όσοι οι ήρωες που ασυνείδητα ταυτίστηκες. Και αυτοί οι κόσμοι θα είναι το ταξίδι, το εισιτήριο για να φτάσεις στο δικό σου προορισμό, που μετά από τόση εμπειρία, μετά βεβαιότητας, πλέον, θα γνωρίζεις ποιος είναι.
Θάνου Νικολέτα
Εκπαιδευτικός – Φιλόλογος
