Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ´ Λυκείου: Παιδεία και ηθική (Κριτήριο αξιολόγησης)
KEIMENO 1
Κείμενο I: Παιδεία δύναμις θεραπευτική ψυχής
Εισαγωγικό σημείωμα
Ο λόγος αυτός εκφωνήθηκε από τον I. Θ. Κακριδή στις 30 Ιανουαρίου 1949, ημέρα των Τριών Ιεραρχών, στην αίθουσα τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Αναφέρεται στην παιδεία, την οποία αντικρίζει σαν μια δύναμη που καλλιεργεί την ψυχή, και εστιάζεται (ο λόγος) στην πνευματική σχέση δάσκαλου και μαθητή -μια παιδευτική, δηλαδή μορφωτική, σχέση, με αμφίδρομη κίνηση: η μία ψυχή κινεί την άλλη, και μέσα από τη συν-κίνηση (συγκίνησή) τους υψώνονται και οι δύο.
Ανάμεσα στο μαθητή και στο διδάσκαλο είναι βέβαιο πως σιγά σιγά μέσα στα χρόνια της κοινής προσπάθειας υφαίνεται μια σχέση, που μπορεί να θυμίζει άλλους δεσμούς ανθρώπινους, όπως να πούμε των παιδιών με τους γονείς, δεν παύει όμως να κρατεί και την ιδιοτυπία της· γιατί ενώ τη σχέση των παιδιών με τους γονείς τη ρυθμίζουν έξω από τους πνευματικούς και άλλοι παράγοντες, βιολογικοί, οικογενειακοί, οικονομικοί κλπ., η σχέση του μαθητή με το δάσκαλο κρατιέται αποκλειστικά στο πνευματικό επίπεδο […].
Στο πρώτο πρόχειρο κοίταγμα η σχέση ανάμεσα στο δάσκαλο και στο μαθητή φαίνεται πολύ απλή. Ο πρώτος δίνει γνώσεις και ο δεύτερος δέχεται γνώσεις. Και όμως το πράγμα δε σταματάει εδώ. Το κάτω κάτω, αν ήταν μόνο γνώσεις να μεταδίδουμε, ο καθηγητής θα μπορούσε πολύ ωραία ν’ αντικατασταθεί από τα βιβλία, που τα διαβάζει κανείς με πιο άνεση στο σπίτι του. Εκείνο που περιμένει ο μαθητής –ας είναι και ανεπίγνωστα– είναι κάτι πολύ πιο πλατύ και πολύ πιο βαθύ από το να πλουτίσει το μυαλό του με ορισμένα γνωστικά στοιχεία. Αν είναι ο δάσκαλος να επιδράσει σωστά πάνω του, θα επιδράσει πολύ καθολικότερα. Γι’ αυτό παίρνει τόση σημασία η προφορική διδασκαλία, γι’ αυτό πρέπει ο δάσκαλος να είναι αληθινά μια προσωπικότητα.
Ο νέος γυρεύει να βρει στο δάσκαλο του τον οδηγό της ζωής, κι’ έτσι που είναι ακόμα γεμάτος φλόγα και όνειρο και δίχως πείρα μεγάλη, έτσι που δεν ξέρει την πραγματικότητα και γι’ αυτό θαρρεί πως μπορεί εύκολα να την αλλάξει και να τη διορθώσει, να τη δαμάσει και να την κατευθύνει αυτός, έτσι που πιστεύει απόλυτα στην ηθική και στην πνευματική δύναμη του ανθρώπου, είναι το μόνο φυσικό να δοθεί με όλη του την ψυχή στο δάσκαλο του, που τον περιμένει άξιο να του δείξει το δρόμο για την κατάχτηση της ζωής. […]
Συχνά μιλούμε για την ηθική επίδραση που ασκεί ο παιδευτής πάνω στο νέο, και, γενικεύοντας ό,τι πιο πριν είπαμε για τις γνώσεις, πιστεύουμε κι’ εδώ πως ο δάσκαλος μόνο δίνει και ο μαθητής μόνο παίρνει. Δεν ξέρουμε ότι σε μια παιδεία, φτάνει ν’ αξίζει το όνομα αυτό πραγματικά, και οι δυο πλευρές ταυτόχρονα και παίρνουν και δίνουν⸱ ότι δεν είναι μόνο ο μαθητής, είναι και ο δάσκαλος που παιδεύεται, ίσως μάλιστα πιο γόνιμα από τον νέο, έτσι που ζει μια ζωή πιο συνειδητή απ’ ό,τι εκείνος. […]
Παράλληλα πασκίζει και ο νέος να υψωθεί απέναντι στη μορφή του δασκάλου του, καθώς και τον αγαπά και τον πιστεύει. Σ’ αυτή την αμοιβαία υποχρέωση, που δένει μαθητή και δάσκαλο, θα ήθελα να δώσουμε το όνομα χάρις, με τη σημασία που είχε η λέξη στην αρχαία Ελλάδα. Χάρις είναι η ελεύθερη πνευματική σύνδεση δύο ανθρώπων, που καθένας τους και δίνει και παίρνει. Η υποχρέωση που νιώθει ο ένας αντίκρυ στον άλλο δεν ορίζεται από κανένα θετό νόμο· ούτε υπάρχει κανένα υλικό συμφέρον, που να προκαλεί ή να δυναμώνει την κοινή τους προσπάθεια. Στη σχέση αυτή τα άτομα ό,τι κάνουν το κάνουν νιώθοντας τον εαυτό τους απόλυτα ελεύθερο, παράλληλα όμως και υποχρεωμένο κατά κάποιον τρόπο, αυτεξούσιο και μαζί δεμένο, μ’ έναν δεσμό όμως εκούσιο και θελημένο. […]
Η ατμόσφαιρα αυτής της αμοιβαίας πίστης και αγάπης δίνει στον νέο τον πιο βαρύ οπλισμό για ν’ αντιμετωπίσει και αργότερα της ζωής τη δοκιμασία με απόλυτη δύναμη κι’ αισιοδοξία· γιατί του στερεώνει την πίστη στην αξία του ανθρώπου, κι’ έτσι αργότερα θα έχει τη δύναμη να κοιτάζει όχι το κακό, κι’ ας περισσεύει πάνω στη γη τούτη, όσο το καλό, και λιγότερο που είναι. Πιστεύοντας πως κάθε άνθρωπος έχει μέσα του το σπέρμα της καλοσύνης θα προτιμήσει αντί να κατατρίβεται με την ανθρώπινη κακία και ν’ αγαναχτεί μαζί της, να παρακολουθήσει με πραγματική συμπάθεια τον αγώνα εκείνων που παλεύουν –με τις εξωτερικές συνθήκες, με την τύχη, με τον εαυτό τους τον ίδιο– να ξεφύγουν από το κακό και να υψωθούν, όσο βαστούν. Θα έχει ακόμη τη δύναμη ο νέος, όταν τον δοκιμάζει η ζωή, και το φαρμάκι, που θα γυρεύει εκείνη να σταλάξει μέσα του, να το μετατρέπει σε χυμό ζωογόνο· θα έχει τη δύναμη το όχι των άλλων να το κάνει ναι, στην κακία που τυχόν θα δοκιμάζει ν’ απαντάει με την αρετή του.
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ: Ηθική Αγωγή
Πριν απ’ όλα την ορθοφροσύνη – έγραφα στο προηγούμενο άρθρο μου – πρέπει το σχολείο να καλλιεργήσει στα παιδιά μας, από την τρυφερή τους ηλικία. Και ορθοφροσύνη ως διανοητική αρετή είναι η ικανότητα του ανθρώπου να σκέπτεται σωστά και να εκφράζεται σωστά. Έχει όμως και την ηθική πλευρά του το θέμα. Αυτήν θα εξετάσω τώρα. Γιατί και την ηθική ορθοφροσύνη πρέπει να διδάξει το σχολείο. Πάλι από τα πρώτα χρόνια της ζωής. Και με προσοχή, με επιμονή, με σύστημα.
Τι θα πει ορθοφροσύνη στον ηθικό βίο; Θα πει να είσαι ένας μετρημένος άνθρωπος, ικανός και πρόθυμος να ζυγίζεις σωστά πρόσωπα και πράγματα, τις διαθέσεις, τα λόγια, τα σχέδια τα δικά σου και των συνανθρώπων σου, και ανάλογα να πράττεις σταθερά και με συνέπεια το καθήκον σου. Όπως το έχεις ξεκαθαρίσει μέσα σου: στο νου και στην καρδιά σου. Ας ανοίξω εδώ μια παρένθεση. Μη ρωτήσετε (άκαιρα, όπως άλλοτε ο Πιλάτος) «και τι εστί καθήκον;». Αφήσετε τους φιλοσόφους να σκοτώνονται με την ανατομία αυτής της έννοιας. Ο άνθρωπος, ο σωματικά και ψυχικά ίσιος, αν δεν έχει μείνει απελέκητος, ξέρει, μέσα στην κοινωνία που ζει, τι πρέπει και τι δεν πρέπει να πράττει. Και οι φιλόσοφοι το γνωρίζουν, με όλο που (συνήθως) ο ένας αναιρεί ή διορθώνει τον άλλο. Ο Schopenhauer έκανε πρώτος αυτή τη σωστή παρατήρηση: στο περιεχόμενο της αρετής, γράφει, όλοι οι φιλόσοφοι συμφωνούν • διαφωνούν μόνο στη θεμελίωσή της – αλλά αυτό είναι θεωρητικό, όχι πρακτικό πρόβλημα.
Πρέπει λοιπόν και αυτή την ορθοφροσύνη, την ηθική, να αναπτύξει ο δάσκαλος (όλων των βαθμίδων της Παιδείας) στην ψυχή των μαθητών του. Από μικρούς να τους μάθει ότι πρώτη και κύρια φροντίδα κάθε έλλογου πλάσματος είναι να γίνει ένας ελεύθερος και έντιμος άνθρωπος. Ελεύθερος με το νόημα ότι δεν θα καταδέχεται να υποδουλωθεί στις προλήψεις, στα πάθη, στα συμφέροντά του, αλλά θα επιθυμεί να είναι πάντοτε κύριος των προθέσεων, των επιθυμιών, των επιδιώξεών του. Αυτός να κυβερνά και αυτός να έχει την ευθύνη των πράξεών του. Και έντιμος, όχι με τη σημασία ότι δεν θα αρπάζει τα αγαθά του πλησίον του ή δεν θα τον δολιεύεται, αλλά με μιαν άλλη πολύ βαθύτερη και απαιτητικότερη. Έντιμος εδώ θα πει ότι βάζεις ψηλά, ότι τιμάς εσύ ο ίδιος τον εαυτό σου και δεν επιτρέπεις σε κανένα (αλλά πρώτα σε σένα τον ίδιο) να τον εξευτελίζει. Όταν προς αυτούς τους στόχους σκοπεύει η ηθική αγωγή του νέου, τότε και εκείνος και ο δάσκαλός του ξέρουν πολύ καλά τι έχουν να κάνουν για να κατακτηθεί το πολύτιμο αγαθό που ονομάζεται ορθοφροσύνη στον ηθικό βίο. (…)
Ε.Π.Παπανούτσος, “Αγώνες και αγωνία για την παιδεία”(απόσπασμα)
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙΙ
Εισαγωγικό Σημείωμα
Ο Νίκος Καζαντζάκης ήταν Έλληνας συγγραφέας, δημοσιογράφος, πολιτικός, μουσικός, ποιητής, και φιλόσοφος, με πλούσιο λογοτεχνικό, ποιητικό και μεταφραστικό έργο. Ο Νίκος Καζαντζάκης από μικρή ηλικία και μέχρι τον θάνατό του, δε σταμάτησε να ταξιδεύει στην Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία. Ξεκίνησε να καταγράφει τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις το 1907 στο Παρίσι ως ανταποκριτής αθηναϊκών εφημερίδων και έτσι έγινε γνωστός στο ελληνικό κοινό κυρίως για τα ταξιδιωτικά του κείμενα.
Νίκος Καζαντζάκης «Ταξιδεύοντας, Ισπανία»
Σεβίλια
«Βλογημένες νά ‘ναι οι κλείδωσες των χεριών μου – που δεν είναι όλο κόκαλο σαν των αλόγων – και μπορούν να σε χαδέψουν! – Βλογημένη κι η διάφανη επιδερμίδα των χειλιών μου, – γιατί έτσι το αίμα μου βρίσκεται – πιο κοντά στο δικό σου, – όταν σε φιλώ! – Βλογημένα και τα μακριά μαλλιά σου – γιατί όταν τα σηκώνω σα φτερούγα – ο σβέρκος σου νιώθει πιο απαλά την ανάσα μου – και πιο γλυκά αναπαύεται στο μπράτσο μου – στις μακριές μας ξεκούρασες!»
Χωρίς να το θέλω, τα ερωτικά τούτα λόγια ενός φίλου μου Ισπανού ποιητή, στρατάριζαν στα χείλια μου, όταν έμπαινα στη Σεβίλια. Δεν αναστορούμαι πια αν ήταν μέρα ή νύχτα, αν ήταν ήλιος ή αν έριχνε ψιλή βροχή⸱ σα νά ‘γινα ξάφνου ροδοβάβουλας και δε θυμούμαι την πρώτη επαφή μου με τη Σεβίλια παρά μυρωδιές και χρώματα. Και χάρηκα που έλαχε να γεννηθώ σ’ ένα τόσο φανταχτερό και μυρωδάτο κόσμο.
Πώς να μπορέσει ποτέ ο άνθρωπος να υμνήσει, χωρίς κραυγή, την ομορφιά της γης; Πότε θ’ ανοίξουμε τα μάτια μας και να δούμε το λουλούδι, το χώμα, το νερό, τη γυναίκα; Να δούμε το σώμα μας που έγινε επίτηδες για τον κόσμο, να δούμε τον κόσμο που έγινε επίτηδες για το σώμα μας, και να πούμε μ’ ευγνωμοσύνη: «Μου αρέσεις!»
Συχνά, όταν γυρίζω μόνος σε ξένες πολιτείες, με δυσκολία κρατιούμαι να μη φωνάξω. Τι νά ‘ναι ετούτη η τύχη, τι ‘ναι το θάμα ετούτο να ζεις, νά ‘σαι γερός, να διψάς, να πίνεις νερός και να δροσερεύεις ως τη φτέρνα, να πεινάς, να τρως ένα κομμάτι ψωμί και να νιώθεις τα κόκαλά σου να τρίζουν από αναγάλλια; Και πώς έλαχε νά ‘ναι τόσο σφιχτοπλεμένη, τόσο σοφιλιασμένη η ηδονή με την ανάγκη;
Κάθουμαι σε μιαν πέτρα, απόξω από το αραβίτικο παλάτι, το ξακουσμένο Αλκάθαρ. Ήλιος γλυκός, η Σεβίλια ξύπνησε, σβουρίζει σα μελισσοκόφινο, μυρίζουν τα περβόλια, είναι ακόμα πρωί κι οι πόρτες του παλατιού δεν άνοιξαν. Κοιτάζω τα χέρια μου πλημμυρισμένα πρωινόν ήλιο – σα να κρατούν ένα χρυσό βιολί. Αγγίζω το κεφάλι μου, και μου φαίνεται σαν την κιβωτό που πλέει απάνω στο χάος και νά ‘χουν καταφύγει μέσα της για να σωθούν όλα τα ζώα και τα πουλιά κι οι θεοί. Κι αμίλητα βλογούσα και μακάριζα, το πρωί εκείνο, τις πέντε μου αίστησες…
Νίκος Καζαντζάκης «Ταξιδεύοντας, Ισπανία», Εκδόσεις Καζαντζάκη, 2009
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε με συνοπτικό τρόπο (70-80 λέξεις) και χωρίς δικά σας σχόλια το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του Κειμένου I.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Β1. Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις αποδίδουν ορθά απόψεις του συγγραφέα του Κειμένου I; (Σωστό ή Λάθος). Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας παραθέτοντας σχετικά αποσπάσματα από το κείμενο όταν η πρόταση είναι λανθασμένη.
α) Στην παιδευτική διαδικασία δεν είναι μόνο ο μαθητής που ωφελείται αλλά και ο δάσκαλος.
β) Συνειδητή προσδοκία του μαθητή είναι να αντλήσει περισσότερα στοιχεία από τον δάσκαλό του κι όχι απλώς μερικές επιπλέον γνώσεις.
γ) Ο νέος ορθά πιστεύει πως μπορεί να αλλάξει και διορθώσει την πραγματικότητα.
δ) Χάρις ορίζεται ως μια ελεύθερη πνευματική σύνδεση δύο ανθρώπων και μπορεί να ενέχει οικονομικά οφέλη για την μία πλευρά.
ε) Χάρη στο δάσκαλο, θα μπορεί να ανταποκριθεί στις δοκιμασίες της ζωής, παραβλέποντας το κακό.
Μονάδες 15
Β2. α) Αν ο σκοπός του συγγραφέα (Κείμενο I) στη 6η παράγραφο είναι να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη για την αξία της πίστης και της αγάπης που προσφέρει ο δάσκαλος στο μαθητή του. Με ποιους τρόπους (γλωσσικές επιλογές, εκφραστικά μέσα κ.ά.) φαίνεται ότι επιχειρεί να επιτύχει τον σκοπό του;
Μονάδες 10
β) Ο συγγραφέας στο κείμενο ΙΙ χρησιμοποιεί κυρίως γ’ ρηματικό πρόσωπο, αλλά καταφεύγει και στη χρήση του α’ και β’ ρηματικού προσώπου. Να ερμηνεύσετε την επιλογή αυτή σε σχέση με τον σκοπό που επιδιώκει να πετύχει ο συγγραφέας στα σημεία αυτά.
Μονάδες 5
Β3. Σε ένα κείμενο 100-120 λέξεων να προσδιορίσετε το νόημα που δίνει ο συγγραφέας του κειμένου ΙΙ στον όρο ορθοφροσύνη. Θεωρείτε ότι η αρετή αυτή είναι επιτακτική στις μέρες μας;
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο πιστεύετε ότι είναι το κύριο θέμα του κειμένου ΙΙΙ; Στην απάντηση σας να αξιοποιήσετε κατάλληλα τους κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες (π.χ. επιχειρήματα, ιδέες, εκφράσεις κ.ά.) από τα κείμενα αναφοράς, με την ιδιότητά σας ως μαθητές, να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με τα αποτελέσματα της ηθικής στην προσωπικότητα και στις ενέργειες του ανθρώπου και με τις αρετές που θα πρέπει να διακρίνουν τον σύγχρονο εκπαιδευτικό ώστε να επωφελείται και ο ίδιος ο μαθητής. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου το οποίο θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σας (350-400 λέξεις).
Μονάδες 30
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Α
Η σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στο μαθητή και το δάσκαλο, αν και μοιάζει με τους συγγενικούς δεσμούς, είναι ιδιότυπη, αφού παραμένει αμιγώς πνευματική. Η εντύπωση πως στη σχέση αυτή υπάρχει μόνο παροχή γνώσεων είναι φαινομενική. Γνώσεις αντλεί και μόνος του ο νέος από τα βιβλία. Ο δάσκαλος ασκεί σε αυτόν μια ευρύτερη επίδραση με την προφορική διδασκαλία, γι’ αυτό και οφείλει να έχει πραγματική προσωπικότητα. Ο νέος, μη έχοντας επαρκή δική του εμπειρία, αναμένει από τον δάσκαλο να του δείξει το δρόμο για την κατάκτηση της ζωής.
ΘΕΜΑ Β1.
α) Σωστό
β) Λάθος «Εκείνο που περιμένει ο μαθητής –ας είναι και ανεπίγνωστα– είναι κάτι πολύ πιο πλατύ και πολύ πιο βαθύ από το να πλουτίσει το μυαλό του με ορισμένα γνωστικά στοιχεία.»
γ) Λάθος «έτσι που δεν ξέρει την πραγματικότητα και γι’ αυτό θαρρεί πως μπορεί εύκολα να την αλλάξει και να τη διορθώσει, να τη δαμάσει και να την κατευθύνει αυτός»
δ) Λάθος «Η υποχρέωση που νιώθει ο ένας αντίκρυ στον άλλο δεν ορίζεται από κανένα θετό νόμο· ούτε υπάρχει κανένα υλικό συμφέρον, που να προκαλεί ή να δυναμώνει την κοινή τους προσπάθεια.»
ε) Σωστό
ΘΕΜΑ Β2
α)
- παράλληλη επίκληση στη λογική και στο συναίσθημά. Ο συγγραφέας καταφεύγει στη χρήση συγκινησιακού λόγου με μεταφορές «ατμόσφαιρα αμοιβαίας πίστης, τον πιο βαρύ οπλισμό, της ζωής τη δοκιμασία, του στερεώνει την πίστη, να κοιτάζει όχι το κακό… όσο το καλό, το σπέρμα της καλοσύνης, αντί να κατατρίβεται με την ανθρώπινη κακία κ.ά.)
- αξιοποίηση επιμέρους εκφραστικών μέσων, όπως είναι το σχήμα άρσης και θέσης «θα έχει τη δύναμη να κοιτάζει όχι το κακό, κι’ ας περισσεύει πάνω στη γη τούτη, όσο το καλό, και λιγότερο που είναι», το ασύνδετο σχήμα «με τις εξωτερικές συνθήκες, με την τύχη, με τον εαυτό τους τον ίδιο», η προσωποποίηση «όταν τον δοκιμάζει η ζωή, και το φαρμάκι, που θα γυρεύει εκείνη να σταλάξει μέσα του», η επανάληψη «Θα έχει ακόμη τη δύναμη – θα έχει τη δύναμη», καθώς και πλήθος αντιθέσεων «κακό – καλό, περισσεύει – λιγότερο, αγαναχτεί – συμπάθεια, φαρμάκι – χυμό ζωογόνο, όχι – ναι, κακία – αρετή».
- επιλέγει να χρησιμοποιήσει το γ΄ ενικό πρόσωπο, παρουσιάζοντας την πορεία ενός νέου (δίνει στον νέο, για ν’ αντιμετωπίσει, θα προτιμήσει κ.ά.) δίνει αφηγηματική διάσταση, εφόσον ο αναγνώστης αισθάνεται πως παρακολουθεί πραγματικά την πορεία ενός ήρωα. Μια αίσθηση που θα υπονομευόταν, αν ο συγγραφέας επέλεγε να μιλήσει γενικά για το σύνολο των μαθητών.
β) Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το γ´ ρηματικό πρόσωπο («να αναπτύξει ο δάσκαλος», «δεν θα καταδέχεται να υποδουλωθεί στις προλήψεις») για να προσδώσει στις απόψεις του αντικειμενικότητα, αμεροληψία και ουδετερότητα. Με αυτό τον τρόπο οι επισημάνσεις του φαίνονται αναμφισβήτητες και γενικώς αποδεκτές. Με το α’ πρόσωπο επιδιώκει να τονίσει τις προσωπικές του απόψεις («θα εξετάσω», «Ας ανοίξω εδώ μια παρένθεση»). Παρουσιάζει έτσι με εμφατικό τρόπο την προσωπική του θέση, καθώς εκφράζει προσωπικές εκτιμήσεις και προσωπικά βιώματα, ενώ διαφοροποιείται από τους υπολοίπους. Με το β πρόσωπο δημιουργεί στον αναγνώστη την αίσθηση πως απευθύνεται προσωπικά σ’ εκείνον, προσελκύοντας έτσι το ενδιαφέρον του και καθιστώντας το κείμενο πιο άμεσο. Με αυτό τον τρόπο απευθύνεται σε κάθε αναγνώστη ξεχωριστά, προσδίδοντας διαλογικό χαρακτήρα στο λόγο του («να είσαι», «το έχεις ξεκαθαρίσει»). Έτσι, το κείμενό του αποκτά οικειότητα και αμεσότητα, ώστε να ενισχύσει το συμβουλευτικό του ύφος.
ΘΕΜΑ Β3
- η ορθοφροσύνη δίνει μόνο μια διανοητική αλλά και μία ηθική αρετή
- ως διανοητική αρετή ορίζεται ως την ικανότητα σωστής σκέψης και λήψης αποφάσεων
- ως ηθική αρετή εμπίπτει με ηθικές αρετές όπως η μεσότητα, η αυτογνωσία, η ορθή συμπεριφορά απέναντι στο υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο, η πίστη στην ελευθερία, η αποφυγή από τα ανθρώπινη πάθη και τις προλήψεις η εντιμότητα, ο σεβασμός στον εαυτό σου και στους γύρω σου.
- Είναι μια αρετή πολύ επιτακτική στις μέρες μας αν σκεφτεί κανείς το σύγχρονο κόσμο που ζούμε. Χαρακτηριστικά σύγχρονης εποχής: (άκρατος ανταγωνισμός, υπεροχή του έχειν από το είναι, απαξίες στη θέση αξιών, φανατισμός (πολιτικός – θρησκευτικός), βία, καταστροφή του περιβάλλοντος για ένα υψηλό επίπεδο ζωής των δυτικών και χαμηλό για τις υποανάπτυκτες χώρες). Κάθε απάντηση που θα συνδέονταν με τα σύγχρονα προβλήματα, τα οποία η ορθοφροσύνη μπορεί να τα μετριάζει είναι σωστή.
ΘΕΜΑ Γ
- Θέμα του κειμένου το δώρο της ζωής και η ευγνωμοσύνη που πρέπει να έχει ο άνθρωπος γι’ αυτό αλλά και για την φυσική ομορφιά που έχει στο περιβάλλον του.
- Ο αυτοδιηγητικός αφηγητής δηλώνει κατ’ επανάληψη τη βαθειά του εκτίμηση για την ζωή (χάρηκα που έλαχε να γεννηθώ / τι ‘ναι το θάμα ετούτο να ζεις / βλογούσα και μακάριζα… τις πέντε μου αίστησες), τονίζοντας παράλληλα το θαυμασμό του για την ομορφιά του φυσικού κόσμου.
- Με τη χρήση ρητορικών ερωτημάτων τονίζει την ανησυχία του πως δεν αναγνωρίζουν όλοι την αξία των απλών πραγμάτων τους περιβάλλουν (Πότε θ’ ανοίξουμε τα μάτια μας και να δούμε το λουλούδι…). Θεωρεί ότι η ευδαιμονία των ανθρώπων μπορεί να πηγάσει από απλά πράγματα (να διψάς, να πίνεις νερός και να δροσερεύεις ως τη φτέρνα) και έτσι θα πρέπει να εκτιμούν περισσότερο το θαύμα της ζωής.
- Συνάμα, αξιοποιεί παρομοιώσεις για να φανερώσει την έκταση της δικής του ευδαιμονίας, που προκύπτει από το κάλλος της νέας ημέρας (σα να κρατούν ένα χρυσό βιολί / σαν την κιβωτό που πλέει απάνω στο χάος).
ΘΕΜΑ Δ
Αποτελέσματα ηθικής στην προσωπικότητα και τις ενέργειες του ανθρώπου
- Καλλιέργεια ανθρωπισμού – διάθεση προσφοράς στην κοινωνία – προαγωγή της κοινωνικής ζωής
- Δράση με βάση τους κανόνες ηθικής συμπεριφοράς (εντιμότητα, ειλικρίνεια, αίσθηση καθήκοντος, ανάληψη ευθύνης), οι οποίοι του επιτρέπουν να θέτει υψηλούς στόχους (κείμενο 2)
- Συμβάλλει στην αυτογνωσία – κατοχυρώνει την ελευθερία της συνείδησης (κείμενο 2)
- Συμβάλλει στη διαμόρφωση ηθών που σταδιακά γίνονται αποδεκτοί ως νόμοι και κανόνες
- Παρέχει πρότυπα δράσης, χαρακτήρων και θεσμών
Αρετές του σύγχρονου εκπαιδευτικού
- Ο εκπαιδευτικός οφείλει να φανερώνει με κάθε τρόπο τη βαθιά εμπιστοσύνη του στις δυνατότητες και στην αξία κάθε νέου ξεχωριστά. Να αναγνωρίζει τις δεξιότητες και τις κλίσεις του κάθε μαθητή και να τον επιβραβεύει για αυτές. Με αυτό τον τρόπο του δημιουργεί την απαραίτητη αυτοπεποίθηση για το δύσκολο μέλλον του ως πολίτης και εργαζόμενος.
- Να του δώσει τα κατάλληλα ψυχικά εφόδια, τα οποία λειτουργήσουν ως αντίβαρό στις δυσκολίες της ζωής του.
- Ο σύγχρονος εκπαιδευτικός οφείλει να προσφέρει με το προσωπικό του παράδειγμα και με το ήθος του τις αξίες της τιμιότητας, της αλληλεγγύης και του ανιδιοτελούς ενδιαφέροντος, της αγάπης. Ειδικά σήμερα που οι σύγχρονες κοινωνίες βασίζονται στον στείρο ανταγωνισμό και στην απροσωπία.
- Να καλλιεργεί μέσα στο μάθημα σχέσεις αμοιβαιότητας, σεβασμού, εμπιστοσύνης, και αφοσίωσης, συνεργασίας και διαλόγου.
- Οφείλει να διακρίνεται για την προσαρμοστικότητά του στα διαρκώς νέα δεδομένα που δημιουργεί η υπό συνεχή εξέλιξη πραγματικότητα. Ο νέος θέλει να αισθάνεται πως στο πρόσωπο του δασκάλου του βρίσκει έναν συνομιλητή με ικανότητα προσαρμογής παραπλήσια με τη δική του, κι όχι έναν άγονα προσκολλημένο στο παρελθόν ενήλικα.
Επιμέλεια: Βασίλης Μακράκης, Φιλόλογος-Ειδικός παιδαγωγός
