Ανιχνεύοντας την Τέχνη
«Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο» Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι
Οι άνθρωποι της τέχνης είναι γοητευτικοί και μυστήριοι, γριφώδεις, γι αυτό και ασκούν πάνω στο φιλόμουσο κοινό μια ιδιαίτερη επίδραση . Δεν γίνεται να αποκρυπτογραφήσουμε την ιδιαίτερη και εκκεντρική προσωπικότητά τους. Συνήθως – ως κοινοί θνητοί – εύκολα εγκαταλείπουμε το απλό, αυτό που δεν έχει τίποτα να κρύψει, το εύκολα ερμηνεύσιμο. Μόλις το εξηγήσουμε πάμε παρακάτω απαξιώνοντάς το. Αυτό όμως δε συμβαίνει με αυτή την ιδιαίτερη χορεία των καλλιτεχνών, των γητευτών της ψυχής και του μυαλού . Αυτούς δεν τους εγκαταλείπεις ποτέ, γιατί ξέρεις ότι θα σε συντροφεύουν σε κάθε δύσκολη στιγμή της ζωής σου μέσα από τα έργα τους, τα δημιουργήματα της ψυχής και του μυαλού τους, που φιλοτεχνούνται γι’ αυτόν ακριβώς τον ανώτερο σκοπό , να αφουγκραστούν τον παλμό της κοινωνίας και να τον αποδώσουν φιλτραρισμένο μέσα από το συναίσθημα, την ψυχική τόλμη και την κριτική τους ματιά , άλλοτε ανανεωτική, άλλοτε μυστήρια πάντα όμως ανθρώπινη.
Η Τέχνη, λοιπόν, δεν είναι απλή υπόθεση. Αντιθέτως είναι μια ιδιαίτερα περίπλοκη υπόθεση, εφόσον διαμορφώνει νέες πραγματικότητες καλλιτεχνικού μεγαλείου μέσα από την έντονα μετασχηματιστική δράση του καλλιτέχνη, που είναι ο βασικός συντελεστής της. Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ είχε πει ότι “Η τέχνη δεν είναι ο καθρέπτης που αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα, αλλά η σφύρα που τη διαμορφώνει” επιτονίζοντας τον καίριο ρόλο του καλλιτέχνη στη διαδραστική επαφή με το κοινό του μέσω του έργου, που αποτελεί απόρροια προσωπικής έμπνευσης και ασίγαστης δημιουργικής πνοής. Ο καλλιτέχνης, αφού πρώτα συλλάβει τα μηνύματα της εποχής του, μιλάει μέσα από το έργο του, ανακουφίζοντας το βεβαρυμένο ανθρώπινο ψυχισμό και δίνοντας λύση στα τραγικά αδιέξοδα του σύγχρονου ανθρώπου. Καθίσταται με άλλα λόγια η τέχνη λυτρωτική μέσα από μία εξαγνιστική διαδικασία όμοια με αυτή της αρχαίας τραγωδίας.
Ο άνθρωπος από τα πρώτα χρόνια της εμφάνισής του στράφηκε στην Τέχνη ως μια μορφή μαγείας, για να ξορκίσει το κακό αλλά και για να τιμήσει τη Φύση που αποτελούσε το καταφύγιό του. Η εξέλιξη από τότε αλματώδη, αλλά ο σκοπός της Τέχνης εξίσου ιερός, συμβαδίζοντας κάθε φορά με την ανάπτυξη και αποκτώντας εναλλακτικές μορφές έκφρασης, δίνοντας έργα απαράμιλλου κάλλους και υπηρετώντας άλλοτε την εσωτερική παρόρμηση του καλλιτέχνη και άλλοτε ως κατά παραγγελίαν τέχνη τις επιταγές της εξουσίας. Η καλλιτεχνική φύση, ωστόσο, έχει την σπάνια ευφυΐα , εκείνο το ιδιαίτερο χάρισμα να επικοινωνήσει με το κοινό της, με τα μέλη της κοινωνίας στην οποία εντάσσεται με ένα τρόπο μυστικιστικό, πνευματικό, ώστε αυτά να καταστούν μύστες ενός εσώτατου προβληματισμού και να κληθούν μέσα από μία γόνιμη συνεργασία με τον καλλιτέχνη να δώσουν λύσεις, να δώσουν απαντήσεις στα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα που ταλανίζουν την ανθρώπινη φύση, ερωτήματα σχετιζόμενα με τη ζωή, ερωτήματα σχετιζόμενα με το θάνατο. Δύο βασικούς άξονες που συνιστούν το είναι, την ουσία του και καθορίζουν τη πορεία του στον αμείλικτο χρόνο, που μόνο η Τέχνη έχει την δύναμη να παγώσει τη ροή του.
Στην εποχή μας, την τόσο αμφιλεγόμενη και ιδιαζόντως προβληματική, η Τέχνη αποτελεί καταφύγιο του ανθρώπου υπηρετώντας έτσι έναν ανώτερο σκοπό. Οι καλλιτέχνες, αυτοί οι σύγχρονοι ζωοδότες δίνουν στον κατακερματισμένο από τους πολλαπλούς ρόλους άνθρωπο μία ανάπαυλα από τους εντατικούς ρυθμούς στους οποίους τον έχει καταδικάσει η αλαζονεία και η ακόρεστη δίψα του για την ύλη. Μέσα από την Τέχνη ο άνθρωπος αποτραβιέται από την πιεστική καθημερινότητα και αναζητά σε αυτή τον απολεσθέντα του εαυτό, αυτόν που έχει ξεχάσει να γελάει, να συμπονεί, να χαίρεται, να απολαμβάνει ακόμα και να σκέφτεται αναζητώντας το Υψηλό και το αισθητικά Ωραίο, που έχει εξοβελιστεί από την μουντή και μονότονη καθημερινότητά του. Γίνεται η σανίδα σωτηρίας του στη δίνη των καιρών, που απειλούν να αφαιμάξουν κάθε ικμάδα ζωντάνιας και ανθρώπινης αντοχής, γίνεται συνοδοιπόρος του στα δύσκολα, ενισχύει το ηθικό του, χαρίζει την ελπίδα μέσα από διαχρονικά διδάγματα και μηνύματα πανανθρώπινα.
Οι καλλιτέχνες, ακούραστοι εργάτες της ομορφιάς , της ποίησης με την ευρεία έννοια του όρου. Μας προσφέρουν μία εναλλακτική θέαση του κόσμου, έτσι όπως πηγάζει από τα μύχια της ύπαρξης και που συνήθως είναι δυσερμήνευτη αλλά ηδεία «τα τ’ ώτα την τε ψυχήν». Αυτοί οι καλλιτέχνες ζουν μέσα από τη σχέση τους με το κοινό, χωρίς την ύπαρξη του οποίου ακυρώνονται. Πρόκειται, λοιπόν, για μα διαλεκτική σχέση, αμφίδρομη και ανατροφοδοτούμενη από τις κοινές εμπειρίες. Αυτές οι κοινές εμπειρίες που τόσο απότομα διακόπηκαν εξαιτίας της πανδημίας, επιβάλλεται έστω και σταδιακά να αποκατασταθούν. Γιατί αλλιώς ακυρώνεται η τέχνη στην ουσία της, που είναι η ανθρώπινη επαφή. Σαφώς και προσφέρεται η δυνατότητα της καλλιτεχνικής εμπειρίας μέσα από διαδικτυακές ξεναγήσεις, ωστόσο το ουσιαστικό πνεύμα της Τέχνης υπονομεύεται, καθώς αποτελεί βιωματική εμπειρία, μέθεξη με το Υψηλό αλλά και με τα απροσμέτρητα ύψη ή βάθη στα οποία μπορεί να φτάσει η ανθρώπινη ψυχή, τουλάχιστον σε μορφές τέχνης, όπως οι θεατρικές ή μουσικές παραστάσεις ή συναυλίες όπου το κοινό μεταγγίζει ζωή και έμπνευση στον καλλιτέχνη και το αντίστροφο. Τωόντι μια σχέση ζωής, μια εσωτερική και -γιατί όχι- υπερφυσική επικοινωνία.
Στις δύσκολες, λοιπόν, εποχές που διανύουμε ο καλλιτέχνης , που αποτέλεσε το αντίπαλο δέος της ψυχικής μας καταρράκωσης, πρέπει να ενισχυθεί. Είναι φορέας πολιτισμού, εκφραστής του υποκειμενικού μας κόσμου αλλά και του συλλογικού μας εγώ, είναι μία από τις δυνάμεις που ωθούν τον πολιτισμό μας προς τα εμπρός. Και το σίγουρο είναι ότι η Τέχνη κάθε εποχής και οι εκφραστές της προκάλεσαν, ενέπνευσαν, ενδυνάμωσαν, συγκίνησαν, προβλημάτισαν και αποτέλεσαν μοχλό προόδου και πολιτισμικής έκρηξης μέσα από τη δύναμη του καμβά στη ζωγραφική ή την έξαψη της φωτογραφικής απεικόνισης, το πάθος και τη συγκίνηση της μουσικής, το στοχασμό του βιβλίου, ή τις συναρπαστικές διαδρομές στο χώρο και στο χρόνο. Αυτή την Τέχνη οφείλουμε να τη διαφυλάξουμε και να τη μεταγγίσουμε, γιατί ποιεί ήθος και θέτει σε λειτουργία μηχανισμούς του εγκεφάλου που έχουν αδρανήσει, λόγω της μαζικής στροφής στο φτηνό και μαζικό θέαμα. Είναι δρόμος ελευθερίας και αχανές πεδίο σκέψης και δημιουργικότητας, ώστε να μεταπηδήσουμε από το «εγώ» στο «εμείς» και από το εμείς στην απεραντοσύνη του καλλιτεχνικού σύμπαντος που μας δίνει τα χρώματα να ζωγραφίσουμε το δικό μας σύμπαν ,απαλλαγμένο από την ασχήμια και την υποκρισία. Εξάλλου, τι άλλο θα μπορούσε να είναι η Τέχνη παρά η μύηση της ψυχής στις μεγάλες αλήθειες της ζωής, που η δική μας δεκτικότητα τις κρατά αλώβητες και ζωντανές;
ΘΑΝΟΥ ΝΙΚΟΛΕΤΑ, ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ – ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ
