Του Νίκου Τσούλια
Πόσο όμορφο είναι να μαθαίνεις… Χρόνια τώρα προσπαθώ να κατανοήσω γιατί η γνώση χαρίζει τόση γοητεία! Από πού πηγάζει η ηδονή της μάθησης; Γιατί το πνεύμα μας φτερουγίζει κάπου μακριά – δεν ξέρω που…- κάθε φορά όταν μια σημαντική πηγή γνώσης μας πλημμυρίζει; Τι ακριβώς γίνεται και το συναίσθημά μας γεύεται παράξενα ξέφωτα στις στιγμές της μάθησης;
Και υπάρχει κάτι πολύ περίεργο στην τελετουργία της μάθησης. Κάθε στιγμή της ζωής μας είναι και στιγμή γνώσης. Ο ίδιος ο αναστοχασμός μας – ακόμα και χωρίς κανένα στοιχείο πληροφόρησης από το περιβάλλον μας – αναμοχλεύει και μετασχηματίζει τις υπάρχουσες γνώσεις μας και γεννάει νέες γνώσεις! Ακόμα και το χάζεμα, η χωρίς συγκεκριμένο σκοπό περιπλάνηση της σκέψης μας, ανοίγει δρόμους μάθησης, ίσως και ορίζοντες φιλοσοφικούς…
Αλλά τι γίνεται, όταν η γνώση γίνεται βεβαιότητα και προκατάληψη και δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφισβήτησής της; Γιατί, κάθε γνώση πρέπει να αφήνει περιθώριο αναθεώρησής της αλλιώς γίνεται στερεότυπο και μη γνώση; Πώς μπορούμε να ξεφεύγουμε από το «σιδερένιο κλουβί» του δογματισμού μας ή του πολιτιστικού μας σχετικισμού μας και να εκθέτουμε τη γνώση μας στο πεδίο της κριτικής, για να εξετάζουμε μήπως δεν είναι έτσι τα πράγματα;
Η επιστήμη και η φιλοσοφία όταν κατακτούν μια ερμηνεία του κόσμου, επιχειρούν την ίδια ώρα να την αμφισβητήσουν για να βρουν μια ακόμα καλύτερη και πληρέστερη ερμηνεία. Και έτσι το παιχνίδι της γνώσης είναι παιχνίδι της ιστορίας του ανθρώπου, πορεία χωρίς τελική αλήθεια. Και είναι τόσο γοητευτικό που αυτό συμβαίνει… Γιατί, έχουμε αναρωτηθεί πόσο ανιαρή και εφιαλτική θα ήταν η ζωή μας και η ιστορία μας αν καταλήγαμε σε οριστικές και αμετάκλητες γνώσεις, σε έσχατες αλήθειες;
Υπάρχουν φυσικά γνώσεις που έχουν ισχυρή διαχρονική διάρκεια και άλλες που σαρώνονται από τα νέα δεδομένα της επιστήμης, χωρίς να προλάβουν καλά – καλά να εδραιωθούν. Όταν δε οι γνώσεις δημιουργούν και αλλαγή «παραδείγματος» – όπως έγινε στη φυσική με τον Νεύτωνα ή με τον Αϊνστάιν -, τότε η επίδρασή τους στον πολιτισμό είναι ευρεία, με πολλαπλές επιδράσεις και εφαρμογές.
Πιστεύω ότι η αρχέτυπη μορφή της γνώσης έχει την αφετηρία της στην αγωνία του Homo Sapiens (εμείς είμαστε Homo Sapiens Sapiens) και ίσως του Homo erectus να ανταπεξέρχεται στις φοβερές δυσκολίες του φυσικού περιβάλλοντος. Και έτσι το πνεύμα μας υπάρχει μόνο μέσα από τη συνεχή αναζήτηση, έρευνα, δημιουργικότητα. Δεν είναι στη δυνατότητά μας να το στομώσουμε!!
Αλλά όσο το καλλιεργούμε, τόσο γευόμαστε την ηδονή της γνώσης και την ελευθερία του πνεύματός μας, του εαυτού μας. Αυτό κάνει η επιστήμη, η φιλοσοφία, η τέχνη και αλλάζουν διαρκώς τους καιρούς του ανθρώπου και κάνουν την ιστορία και τη ζωή μας ομορφιά… Αναζητούν τις αιτίες των πραγμάτων, τα νοήματα της ζωής, την αισθητική σύλληψη του Κόσμου.
Δεν ζούμε τη ζωή μας μόνοι μας. Η συνύφανση του προσωπικού μας στερεώματος με το αντίστοιχο κοινωνικό απαιτεί ισχυρή Γενική Παιδεία. «Η άρθρωση της εμπειρίας του κόσμου στον λόγο, το διαλέγεσθαι, η επικοινωνιακή διαστρωμάτωση της εμπειρίας μας για τον κόσμο, η οποία συμπεριλαμβάνει όλα όσα μπορούμε να ανταλλάξουμε ο ένας με τον άλλον, σχηματίζουν μια μορφή της γνώσης η οποία δίπλα στο μεγάλο μονόλογο των επιστημών της νεωτερικής εποχής και στην εκ μέρους τους διαρκώς αυξανόμενη συσσώρευση εμπειρικού δυναμικού εξακολουθεί να αποτελεί το άλλο ήμισυ της αλήθειας» (Χ.- Γ. Γκάνταμερ, Η απαρχή της γνώσης).
Η σχέση μας με τη γνώση είναι κοινωνική υπόθεση, συλλογική λειτουργία. Όμως… Αυτό που μας απελευθερώνει, που μας εξανθρωπίζει, που μας ομορφαίνει είναι το προσωπικό σύμπαν της Γνώσης μας. Η σχέση μας με τη Γνώση ή είναι βαθιά ερωτική ή δεν υπάρχει με την έννοια ότι δεν έχουμε την πληρότητά της, την κουλτούρα της, την ψυχή της…
