Γράφει η Νικολέτα Θάνου
Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας, σύμφωνα με τη σαιξπήρειο ρήση, η οποία επαληθεύεται στη χώρα μας μέσα από τα τεκταινόμενα στην εκπαίδευση. Το μορφωτικό αγαθό έχει πέσει θύμα συνθηκών που υπαγορεύονται αφενός από μία εκ προοιμίου προσήλωση σε τεχνικές – εκσυγχρονιστικές πρακτικές, που σχετίζονται με την εκπαιδευτική διαδικασία και αφορούν τις νέες συνθήκες που διαμόρφωσε η πανδημία του κορωνοϊού, και αφετέρου τις αντιδράσεις γονέων και μαθητών στα νέα μέτρα, αντιδράσεις πολλές φορές ακραίες και αναιτιολόγητες με θύματα τους λειτουργούς της εκπαίδευσης. Όσο λοιπόν οι αντοχές όλων δοκιμάζονται είναι πρόδηλο πλέον ότι η νέα σχολική χρονιά δεν ξεκινά με τους καλύτερους οιωνούς και οι πρώτες ενδείξεις είναι μάλλον αποθαρρυντικές για την πορεία όχι μόνο της εκπαίδευσης, αλλά πρωτίστως της Παιδείας, η οποία υπονομεύεται ποικιλοτρόπως.
Το εκ παιδείας άρξασθαι μοιάζει να εγκαταλείπεται στη δίνη μιας εποχής που προωθεί τον ακρωτηριασμό της μόρφωσης και πρωτίστως του λόγου ως μέσο πολιτικής κριτικής και διά της τεθλασμένης οδού υποσκελίζεται από συμφέροντα, ιδεοληψίες και φόβους που τρέφουν τη γραμμική και μη αναστρέψιμη πτώση της. Η δυνατή φωνή και ο λόγος που άλλοτε αποτελούσε μέσο διαμόρφωσης δημοκρατικού ήθους και πολιτικής συνείδησης πνίγεται κάτω από την πίεση της μάσκας κατά τη μαθησιακή διαδικασία, όπου η άρθρωση του λόγου πλέον καθίσταται ιδιαίτερα δυσχερής, ενώ η κούραση και η εξάντληση από την πολύωρη χρήση της καθιστούν το μάθημα μια καταναγκαστική εργασία κατά τη διάρκεια της οποίας πλήττεται ακόμη και αυτή η αλληλεπιδραστική και τόσο ουσιαστική παράλληλα σχέση δασκάλου – μαθητή.
Ο Ισοκράτης στο λόγο του «Περί Αντιδόσεως» εξήρε τη δύναμη του λόγου λέγοντας πως «ο λόγος είναι ο οδηγός των πράξεων και των σκέψεών μας και τον χειρίζονται περισσότερο εκείνοι που έχουν τον περισσότερο νου». Στις δύσκολες για την Παιδεία μέρες που διάγουμε ο λόγος ηγεμονεύεται, δεν είναι πλέον ο ίδιος ηγεμών και αυτό ίσως αποτελέσει μια νέα μορφή εξανδραποδισμού πολύ χειρότερη από αυτή την ίδια την καταδυνάστευση ένεκεν της πανδημίας, ενώ η λογική δοκιμάζεται απροκάλυπτα και ποικιλότροπα μέσα από την ατέρμονη επανάληψη, το φτηνό θέαμα, τη μονότονα αυστηρή καθοδήγηση, την διαστροφή του φυσικού. Στο πλαίσιο αυτό, η απομάκρυνση των μαθητών από τα σχολεία επιτυγχάνεται πλέον πολύ πιο εύκολα και ανώδυνα απ’ ότι η απομάκρυνση του ιού. Και αυτό είναι το ανησυχητικό στοιχείο, η κούραση ή η αδιαφορία του μαθητή να ανταποκριθεί στις σχολικές απαιτήσεις, η απαξίωση του μορφωτικού αγαθού, η αποτυχία της Παιδείας όχι να προσφέρει, αλλά να κεντρίσει το ενδιαφέρον για τη γνώση.
Μια νέα περίοδος σκοταδισμού στην εκπαίδευση βρίσκεται ante portas και η ενδυνάμωση απέναντι στον ιό συνιστά ταυτόχρονα μια πνευματική αποδυνάμωση. Οι αλλαγές που διενεργούνται στο χώρο της εκπαίδευσης επωάζουν την οργή, την αδιαφορία, τη βία, την αγανάκτηση. Η ευχάριστη προσέλευση στους σχολικούς χώρους έχει δώσει τη θέση της σε μία απέχθεια απέναντι σε ό,τι αυτό αντιπροσωπεύει, εφόσον έχει μετατραπεί από πεδίο ελεύθερης έκφρασης και διακίνησης ιδεών σε πεδίο ασφυξίας πνευματικής, όπου οι νεανικές ανησυχίες και οι προβληματισμοί δε βρίσκουν διέξοδο. Μαθητές υπήκοοι εξωτερικών καταναγκασμών και όχι ελεύθερα σκεπτόμενοι και δρώντες είναι μαθητές σε σύγχυση χωρίς δυνατότητα ανατροφοδότησης και καταβύθισης στο Εγώ που συνιστά παράγοντα αυτοπροσδιορισμού. Είναι μαθητές χωρίς ταυτότητα σε μια κοινωνία που βρίσκεται σε αναβρασμό και ίσως μελλοντικοί πτυχιούχοι που θα επιλέξουν το δρόμο της άτακτης φυγής στο εξωτερικό.
Η διαφύλαξη της ακεραιότητας του μορφωτικού αγαθού δεν αποτελεί μόνο αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα, αλλά εθνική – για να μην πω παγκόσμια -επιταγή. Οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές στο χώρο της εκπαίδευσης από τους μαθητές αποτελούν αυτόματη αντίδραση στην απειλή που πλανάται προκειμένου να προσαρμοστούν και να μη χρειαστεί να βιώσουν πάλι συναισθήματα ισοπεδωτικά σαν αυτά των προηγούμενων μηνών. Ο λόγος των νέων είναι ενδεικτικός ενός κοινωνικού τραύματος που ζητά να αποθεραπευτεί παρόλο που η νέα κανονικότητα δεν είναι ιμερτή, παρόλο που είναι υπονομευτική της διανοητικής του λειτουργίας, της ίδιας ικανότητας της σκέψης, της ίδιας της πολιτικής διάστασης της ύπαρξης. Τα σχολεία, ωστόσο, επιβάλλεται να παραμείνουν ανοιχτά, εφόσον είναι ο φυσικός χώρος συνάντησης μαθητή και δασκάλου, ο οποίος σαφώς και δεν μπορεί να αντικατασταθεί από οιαδήποτε μορφή τηλεκπαίδευσης που ως υποκατάστατο ανωτέρα βία μας έχει επιβληθεί.
Προσαρμοζόμενοι λοιπόν εκπαιδευτικοί και μαθητές στα νέα επιδημιολογικά δεδομένα καλούνται να πειθαρχήσουν. Καλούνται να ασκηθούν σε μια διαφορετική μορφή παιδείας η οποία είναι απαραίτητη ως άσκηση αυτοελέγχου με στόχο την αυτοπροστασία, που υποκρύπτει όμως ορατούς κινδύνους για την ανάπτυξη του λόγου, του αντίλογου και της τέχνης του διαλόγου ως προπύργιο της Δημοκρατίας. Η ενίσχυση της σκέψης ως τροφοδότη του λόγου κρίνεται εκ των ων ουκ ανευ προκειμένου το πνεύμα να πάψει να έχει μονοσήμαντο προσανατολισμό και να ασκηθεί με στόχο τη βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών, τον υπερκερασμό των αντιξοοτήτων και την καλλιέργεια ομόθυμου πνεύματος αλληλεγγύης και δραστηριοποίησης για τη διασφάλιση ενός μέλλοντος ασφαλούς και σταθερού.
Η παιδεία που εξοβελίζεται με ταχύτατους ρυθμούς δε πρέπει να έχει συνοδοιπόρο το φόβο. Αυτό είναι συνθήκη που δεν ταιριάζει σε ελεύθερους ανθρώπους και οι νέοι το έχουν αντιληφθεί. Εν όψει των ανυπέρβλητων αντικειμενικών δυσκολιών που υψώνονται και λόγω της αδυναμίας αντιμετώπισής τους, οφείλει η εκπαιδευτική κοινότητα να μην παρεκκλίνει από τον πρωταρχικό της μέλημα που είναι η στράτευση στη μετάγγιση του μορφωτικού αγαθού με συνέπεια, ψυχραιμία και αφοσίωση σε ένα λειτούργημα που απαιτεί πλέον θυσίες προκειμένου να μην αντιμετωπιστεί με αδιαφορία και να μην υποβαθμιστεί. Εάν η παιδεία βυθιστεί, η Δημοκρατία θα κλυδωνιστεί επικίνδυνα, η συμβίωση θα μοιάζει ανυπόφορη και τα νέα πολιτικά και εκπαιδευτικά μορφώματα που θα αναδυθούν θα παράγουν στρατιές αναλώσιμων.
Ο Γκράχαμ Γκριν έγραψε τον «Τρίτο Άνθρωπο» και έβαλε τον πρωταγωνιστή του Χάρι Λάιμ, ανεβασμένο στην τεράστια ρόδα ενός λούνα παρκ της Βιέννης, να μιλά για τους αναλώσιμους ανθρώπους που φαίνονται από ψηλά ασήμαντες κουκίδες μπροστά στην Ιστορία. Τα σχολεία μας δεν πρέπει να παράγουν ασήμαντες μονάδες- κουκίδες απέναντι στη δυναμική μιας Ιστορίας που ρυθμίζουν αλλότρια συμφέροντα, αλλά ανθρώπους με υπόσταση τέτοια που θα αλλάξουν το ρου της Ιστορίας προς το ανθρωπινότερο.
