Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου-Παραγωγή λόγου: Τρία βήματα πριν τη γραφή έκθεσης

ΤΡΙΑ ΒΗΜΑΤΑ ΠΡΙΝ ΤΗ ΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ

(Δ΄ΘΕΜΑ – ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΡΙΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ)

1^Ο ΒΗΜΑ: ΕΚΦΩΝΗΣΗ ΘΕΜΑΤΟΣ (ΕΚΘΕΣΙΟΤΙΤΛΟΣ)

• Δεδομένα – Προδιαγραφές του θέματος
• Κειμενικό είδος (π.χ, άρθρο, διαδικτυακή επιστολή, ομιλία κ.ο.κ.)
• Θέμα
• Σκοπός για τον οποίο γράφεται το θέμα
• Ιδιότητα
• Ρηματικά πρόσωπα
• Όριο λέξεων
• Ζητούμενο/ ζητούμενα του θέματος

2^Ο ΒΗΜΑ: ΚΕΙΜΕΝΟ/Α ΑΝΑΦΟΡΑΣ

Άντληση επιχειρημάτων, πληροφοριών, ιδεών από το κείμενο αναφοράς που σχετίζονται με το υπό εξέταση ζητούμενο με τη μέθοδο της υπογράμμισης (και της αρίθμησης). Τα κείμενα αναφοράς λειτουργούν ως εκκίνηση που πυροδοτούν τη σκέψη του μαθητή/ τριας.

Στη συνέχεια, τα επιχειρήματα αυτά μετασχηματίζονται (δεν τα αντιγράφουμε) και εμπλουτίζονται με βάση την κοινωνική εμπειρία και γνώση του μαθητή /τριας, ώστε να παραχθεί – κατά το δυνατόν – προσωπική γραφή. Αυτό το βήμα κρίνεται απαραίτητο με βάση τις οδηγίες του Ι.Ε.Π, γιατί αποτελεί κριτήριο βαθμολόγησης του γραπτού λόγου του μαθητή/ τριας.

Αν το κείμενο παρέχει υλικό (και πόσο) στον μαθητή/ τρια εξαρτάται από την επιλογή των κειμένων, άρα τον εισηγητή του θέματος. Πάντως, το νέο Π.Σ. προβλέπει τη συνομιλία του κειμένου/ των κειμένων αναφοράς με το θέμα παραγωγής λόγου!

3^ο ΒΗΜΑ: ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

Πρόλογος (50 – 60 λέξεις)

Περιλαμβάνει:

• το επικοινωνιακό πλαίσιο
• το θέμα
• τη σύνδεση με το κείμενο αναφοράς
• την προδήλωση της θέσης του μαθητή (συμφωνία ή διαφωνία) σε σχέση με το υπό εξέταση θέμα

Κύριο μέρος (συνήθως, με δεδομένο το όριο των λέξεων, 2 – 3 παράγραφοι)

1^η παρ.: Θεματικό Κέντρο (να απαντά εύστοχα και με ακρίβεια στο ζητούμενο του θέματος). Ακολουθούν τα επιχειρήματα (2-3), που αναλύουν το Θ.Κ. Επιχειρήματα που ο μαθητής/τρια αντλεί από το κείμενο αναφοράς, αλλά και δικά του (εκ περιουσίας)

2^η παρ.: Ομοίως με την 1^η . Ο μαθητής προσέχει τη συνοχή μεταξύ των περιόδων αλλά και των παραγράφων. Προσέχει και την αλληλουχία των νοημάτων.

Επίλογος (40 – 50 λέξεις)

Περιλαμβάνει:

• το επικοινωνιακό πλαίσιο
• την ανακεφαλαίωση των βασικών του επιχειρημάτων/ ιδεών, της θέσης του

Τώρα ο μαθητής /τρια είναι έτοιμος/η να γράψει την έκθεση. Τα τρία βήματα χρειάζονται περίπου 15 λεπτά! Θα τα «κερδίσει» πιο κάτω, όταν θα γράφει με βάση ένα σχέδιο, δομημένα!

Σημ.: Ακολουθεί ένα πρακτικό παράδειγμα παραγωγής λόγου, για να περάσουμε από τη Θεωρία στην Πράξη!

 

 

Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΡΙΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ – ΘΕΜΑ  Δ΄

ΕΝΑ ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ

Εισαγωγικό σημείωμα

Ο Παντελής Μπουκάλας (1957) είναι ποιητής, αρθρογράφος, συγγραφέας, μεταφραστής και δημοσιογράφος. Στο παρακάτω άρθρο ο Π. Μπουκάλας αναφέρεται στον Παρθενώνα, αυτό το μνημείο-σύμβολο, από την αιώνια λάμψη του οποίου διάφοροι κατά καιρούς επιχειρούν να αποκομίσουν οφέλη.

Φόντο ο Παρθενώνας ή φως;

Δεν είναι λίγες οι πληγές που άφησαν πάνω στον Παρθενώνα, και γενικότερα στα μνημεία της Ακρόπολης, η βία του χρόνου και η βία των ανθρώπων. Και από τους σεισμούς πάντως, και από τους ανέμους και τις καταιγίδες, πολύ χειρότερα τους φέρθηκαν οι άνθρωποι, από τον Μοροζίνι ως τον Έλγιν, και από τους πρώτους χριστιανούς ως τους Τούρκους κατακτητές. Τα στόχευσαν με τα βαριά τους όπλα, τα λαφυραγώγησαν, τους επιτέθηκαν βάναυσα αλλάζοντας τον λατρευτικό τους προορισμό. Ωστόσο, ο Παρθενώνας άντεξε. Αναμετρήθηκε με την «κακιά σκουριά» και νίκησε.

Τις τελευταίες δεκαετίες, οι επίβουλοι έρχονται ως ντυμένοι φίλοι. Οπλισμένοι με ποικίλα προσχήματα. Και με σταθερό δέλεαρ την «προβολή του Παρθενώνα και της χώρας σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης». Λες και χρειάζεται διαφήμιση, ακόμα περισσότερη διαφήμιση ο Παρθενώνας, ένα από τα πιο διάσημα μνημεία της οικουμένης. Ή λες και η αντοχή του τόπου συνολικά στην τουριστική πλημμύρα είναι απεριόριστη και δεν τον φθείρει στο βάθος της ψυχής του ο φερτός πλούτος, που τον μετέτρεψε σταδιακά σε τεράστιο ρουμ του λετ.

Το τωρινό πρόσχημα για τη μετατροπή του Παρθενώνα σε ταπεινωμένο φόντο, προς διαφήμιση της νέας κολεξιόν του οίκου Γκούτσι, έχει το όνομα «ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης και προώθηση της καινοτόμου δημιουργικότητας». Αυτή η γλυκερή ρητορική, όμως, δεν εξηγεί γιατί η «ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης» προϋποθέτει την προσβλητική καθυπόταξη σε ιδιωτικούς εμπορικούς σχεδιασμούς ενός από τα κορυφαία σύμβολα της ανθρωπότητας ούτε το γιατί θα πρέπει οι Καρυάτιδες να καταντήσουν αχθοφόροι αλλότριων συμφερόντων. Κι ύστερα, ποια «καινοτόμος δημιουργικότητα»; Η εταιρεία που θέλει να στήσει πασαρέλα στον Παρθενώνα, να καπηλευτεί δηλαδή την τεράστια υπεραξία του, δεν πρωτοτυπεί.

Δεν είναι Ηρώδειο ο Παρθενώνας. Ούτε Κολοσσαίο. Είναι τμήμα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς όχι μόνο λόγω του κάλλους του αλλά, πρωτίστως, ως φαεινό σύμβολο της δημοκρατίας. Ο συμβολισμός αυτός επλήγη προ μηνών, όταν ο χώρος σφραγίστηκε για να απολαύσει ακίνδυνα τη μοναχική επίσκεψή του ο Μπαράκ Ομπάμα. Το πλήγμα θα είναι απείρως βαρύτερο εάν το μνημείο υποβαθμιστεί σε φόντο εμπορικής εκδήλωσης. Το επιχείρημα της οικονομικής αποζημίωσης ή της διαφημιστικής προβολής είναι απλώς η αποκριάτικη στολή του κυνισμού.

Π. Μπουκάλας, «Φόντο ο Παρθενώνας ή φως;», εφ. Καθημερινή, 14/2/2017.

1^ο  ΒΗΜΑ: ΕΚΦΩΝΗΣΗ ΘΕΜΑΤΟΣ (ΕΚΘΕΣΙΟΤΙΤΛΟΣ)

Στο άρθρο του ο Π. Μπουκάλας τοποθετείται εμφανώς ενάντια σε οποιαδήποτε εμπορική ή ιδιωτική «αξιοποίηση» του Παρθενώνα. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την τοποθέτησή του; Να παρουσιάσετε τεκμηριωμένα την απάντησή σας, αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες του κειμένου. Να υποθέσετε ότι έχετε την ιδιότητα του προέδρου του μαθητικού συμβουλίου του σχολείου σας και ότι το κείμενό σας είναι διαδικτυακή επιστολή 300-350 λέξεων η οποία απευθύνεται στον/ στην υπουργό Πολιτισμού.

• Δεδομένα – Προδιαγραφές του θέματος
• Κειμενικό είδος: επιστολή με παραλήπτη τον/ την Υπουργό Πολιτισμού
• Θέμα: η εμπορική ή ιδιωτική «αξιοποίηση» του Παρθενώνα
• Ιδιότητα: πρόεδρος του μαθητικού συμβουλίου
• Ρηματικά πρόσωπα: γ΄ πρόσωπο (χωρίς να αποκλείεται το α΄ και το β΄)
• Όριο λέξεων: 300 – 350 λέξεις
• Ζητούμενο/ ζητούμενα του θέματος: η τεκμηριωμένη θέση μας, η τεκμηριωμένη γνώμη μας, η συμφωνία ή η διαφωνία μας πάνω στο υπό εξέταση θέμα.

2^ο ΒΗΜΑ: ΑΝΤΛΗΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΩΝ / ΙΔΕΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ

Ο μαθητής/ η μαθήτρια μπορεί να εκφράσει τεκμηριωμένα τη συμφωνία του/ της ή τη διαφωνία του/ της, εντοπίζοντας θέσεις του κειμένου τις οποίες θα ενισχύσει ή θα ανασκευάσει.

Κριτικός λόγος, μεταξύ των άλλων, σημαίνει ότι ο μαθητής / τρια μπορεί να επιλέξει όποια θέση θέλει, αρκεί να απαντήσει τεκμηριωμένα. Παρακάτω επιλέγουμε τον δύσκολο (μάλλον) δρόμο της διαφωνίας, της ανασκευής. Συγκεκριμένα ο μαθητής/ τρια ακολουθεί την παρακάτω μέθοδο:

 

 

Α. Εντοπισμός θέσεων από το κείμενο	Β. Ανασκευή των θέσεων του κειμένου
1. 4η παρ.: Είναι τμήμα της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς… ως φαεινό σύμβολο της δημοκρατίας. Ο συμβολισμός αυτός επλήγη προ μηνών, όταν ο χώρος σφραγίστηκε για να απολαύσει ακίνδυνα τη μοναχική επίσκεψή του ο Μπαράκ Ομπάμα.	1. Η επίσκεψη του αμερικανού προέδρου, αν και μοναχική πάνω στον ιερό βράχο της Ακροπόλεως, δεν αμαύρωσε την εικόνα του Παρθενώνα. Ο σεβασμός του στον χώρο και η προσοχή με την οποία παρακολουθούσε την ξενάγηση αποκαλύπτουν το μεγαλείο του ναού που έστεκε αγέρωχος και επιβλητικός μπροστά στην μικρότητα του ανθρώπου που τον επισκεπτόταν. Μάλιστα, η ομιλία του Μπάρακ Ομπάμα που ακολούθησε την επίσκεψή του στον Παρθενώνα ήταν ένας ύμνος για τη δημοκρατία και τις αξίες που ανέδειξε το αρχαιοελληνικό παρελθόν. Επομένως, η ιδιωτική επίσκεψη έγινε αφορμή για την ανάδειξη των αξιών που αντιπροσωπεύει το μνημείο αυτό.
2. 3η παρ.: η διαφήμιση της νέας κολεξιόν του οίκου Γκούτσι, έχει το όνομα «ελευθερία της καλλιτεχνικής έκφρασης και προώθηση της καινοτόμου δημιουργικότητας». Αυτή η γλυκερή ρητορική, όμως… προϋποθέτει την προσβλητική καθυπόταξη σε ιδιωτικούς εμπορικούς σχεδιασμούς…	2. Ο οίκος μόδας που εκδήλωσε το ενδιαφέρον του για τη διαφήμισή του μέσω του Παρθενώνα είναι οίκος υψηλής αισθητικής με παγκόσμια εμβέλεια. Εάν η καλλιτεχνική εκδήλωση έδειχνε έμπρακτα τον σεβασμό της στην αισθητική του χώρου και την ιστορία του μνημείου, τότε δεν υπάρχει λόγος να μην γίνει. Μπορεί ο Παρθενώνας να είναι ένα από τα διάσημα μνημεία της οικουμένης, αλλά μια επιπλέον διαφήμισή του δεν θα ήταν επιζήμια. Μήπως λοιπόν η άρνησή μας να δοθεί υπό προϋποθέσεις το μνημείο σε έναν μεγάλο οίκο μόδας είναι κακόπιστη και στενόμυαλη;
3. 4η παρ.: Το επιχείρημα της οικονομικής αποζημίωσης… είναι απλώς η αποκριάτικη στολή του κυνισμού.	3. Όταν τέθηκε η πρόταση από τον διάσημο οίκο μόδας προκειμένου να «αξιοποιήσει» τον Παρθενώνα για να διεξαγάγει μια καλλιτεχνική εκδήλωση, η χώρα βρισκόταν σε περίοδο κρίσης και όπως είναι φυσικό η συντήρηση των αρχαιολογικών χώρων δεν ήταν στις άμεσες προτεραιότητές της. Εάν γι’ αυτήν την εκδήλωση δίνονταν ικανοποιητικά οικονομικά ανταλλάγματα για τη χώρα, τότε γιατί να αρνηθεί; Τα χρήματα που θα εισπράττονταν, θα μπορούσαν να διατεθούν τόσο για την αναβάθμιση του συγκεκριμένου μνημείου όσο και για την ποιοτική αναβάθμιση και ανάδειξη άλλων αρχαιολογικών χώρων (π.χ. αναστηλώσεις, ανασκαφές, αναβάθμιση του περιβάλλοντος χώρου, υποδομές για άτομα με ειδικές ανάγκες, δημιουργία μουσείου, διαφήμιση..).

 

Στη συνέχεια, ο μαθητής/ η μαθήτρια ομαδοποιεί τα επιχειρήματά του/ της σε δύο παραγράφους και συντάσσει το κείμενό του/ της. Μία ενδεικτική ομαδοποίηση των επιχειρημάτων θα ήταν:

1^η παρ.: Θεματικό Κέντρο: Το μνημείο θα μπορούσε να «αξιοποιηθεί», εφόσον η ιδιωτική επίσκεψη θα αναδείκνυε τις αξίες που το μνημείο εκπέμπει. Επιχειρήματα Β1.

2^η παρ.: Θεματικό Κέντρο: Το μνημείο θα μπορούσε να διατεθεί και για την οργάνωση μιας καλλιτεχνικής εκδήλωσης με υψηλή ποιότητα και αισθητική. Επιχειρήματα Β2 + Β3.

3^ο ΒΗΜΑ: ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

Από το 2^ο Βήμα έχουμε ήδη έτοιμο το διάγραμμα (αναλυτικά) για το Κύριο Μέρος!

Ο Πρόλογος της διαδικτυακής επιστολής περιλαμβάνει:

• το χωροχρονικό πλαίσιο αναφοράς (τόπος, ημερομηνία)
• την προσφώνηση: Αξιότιμε κ. Υπουργέ,
• την αφορμή για τη σύνταξη της επιστολής – σύνδεση με το κείμενο αναφοράς: το άρθρο του Π. Μπουκάλα στην εφ. Καθημερινή
• την ιδιότητα: πρόεδρος της μαθητικής κοινότητας
• την προδήλωση της θέσης του μαθητή/ τριας (συμφωνία ή διαφωνία) σε σχέση με το υπό εξέταση θέμα

Ο Επίλογος περιλαμβάνει:

• το επικοινωνιακό πλαίσιο: π.χ. Ολοκληρώνοντας τη σύντομη επιστολή, κ. Υπουργέ, … στο τέλος: Με εκτίμηση
• την ανακεφαλαίωση των βασικών επιχειρημάτων με τα οποία στηρίξαμε (εδώ) τη διαφωνία μας.

Σημ.: Η αφετηρία στην παραγωγή (κριτικού) λόγου είναι το κείμενο (αυτό είναι εξάλλου, αν το αξίζει, το μορφωτικό αγαθό). Για αυτό η επιλογή κειμένου/ κειμένων είναι δύσκολη και υπεύθυνη υπόθεση. Το κείμενο είναι ανάγκη να αντιμετωπίζεται στην τάξη, στο μάθημα ως κοινωνική διαδικασία, που μπορεί – υπό κάποιες προϋποθέσεις – να οδηγήσει τον μαθητή / τρια σε μια πιο προσωπική γραφή και όχι σε έναν αναπαραγωγικό λόγο αποστήθισης τυποποιημένων επιχειρημάτων.