Του Νίκου Τσούλια
Κατά κύματα και κατά περιόδους επανέρχεται το ζήτημα για αποκέντρωση στην εκπαίδευση, χωρίς ωστόσο ποτέ να εξηγηθεί ποιο σκοπό υπηρετεί και ποιο περιεχόμενο έχει μια τέτοια πρόταση.
Εκείνο, που έχει διαφανεί, είναι η πρόταση για μεταφορά κάποιων εκπαιδευτικών λειτουργιών στην τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και σ’ αυτό το σημείο δεν γίνεται τίποτα σαφές. Το ίδιο πλαίσιο της γενικολογίας υιοθετεί η πολυδιαφημισμένη Έκθεση Πισσαρίδη, μια έκθεση ιδεών με κρυμμένες αλλά και ολοφάνερες συνταγές νεοφιλελευθερισμού.
Και είναι πολύ βασικό θέμα να προσδιοριστούν οι στόχοι και το περιεχόμενο μιας τέτοιας πρότασης, για να γίνει επιτέλους και κάποιος δημιουργικός διάλογος. Γιατί δεν μπορεί να τίθενται απλά οι τίτλοι περί «μεταρρύθμισης» και άλλων ευεργετικών προοπτικών που θα γίνουν με τη μαγική ράβδο των τοπικών αρχόντων. Ας δούμε όμως μερικές όψεις του ζητήματός μας, αφού διαρκώς θα επανέρχομαι.
Αρχικά, οφείλουμε να εξετάσουμε το γενικότερο πλαίσιο των σχέσεων εκπαίδευσης – τοπικής αυτοδιοίκησης. Η ευθύνη των υποδομών των σχολείων ανήκουν εδώ και αρκετά χρόνια στην αυτοδιοίκηση. Το ερώτημα είναι το εξής: Βελτιώθηκαν και κατά πόσο οι εν λόγω υποδομές απ’ αυτή την εξέλιξη; Η απάντηση είναι απλή. Πολύ λόγοι δήμοι έδωσαν κάτι παραπάνω στην αισθητική, στην λειτουργικότητα, στον εκσυγχρονισμό των σχολικών υποδομών από τις αρμοδιότητες που έχει εκχωρήσει η πολιτεία.
Έκαναν ενέργειες για ενίσχυση καινοτομιών, πρωτοβουλιών, πολιτιστικών και μορφωτικών δράσεων των σχολείων; Ελάχιστα πράγματα. Ουσιαστικά, απλά μετέφεραν την χρηματοδότηση της πολιτείας στις σχολικές επιτροπές για τη στοιχειώδη λειτουργία των σχολείων και μάλιστα σε γενικό κανόνα με σημαντικές καθυστερήσεις. Για τους περισσότερους δήμους τα σχολεία είναι απλά κάποια κτήρια!
Η μόνιμη αφετηρία για να ξεκινήσει η γενική και αόριστη συζήτηση στο θέμα μας είναι η ομοιομορφία του εκπαιδευτικού μας συστήματος και ο απόλυτος έλεγχος από την κεντρική εξουσία. Πράγματι ισχύουν οι εν λόγω συνθήκες. Αλλά πότε θα γίνει το σχολείο πιο αποτελεσματικό, όταν θα αλλάξει η δομή της εξουσίας; Και ακόμα, έχουν οι δήμοι δυνατότητες για να δώσουν νέα πνοή στην εκπαίδευση; Από πουθενά δεν προκύπτει κάτι τέτοιο. Το αντίθετο ακριβώς συμβαίνει. Είναι θεσμοί διαχείρισης της τρέχουσας πραγματικότητας με κύρια επίδοση τα τεχνικά έργα για λόγους προφανείς.
Αν δούμε μάλιστα την αξιοποίηση των ευρωπαϊκών προγραμμάτων από την τοπική αυτοδιοίκηση, θα κατανοήσουμε πλήρως το φτωχό δυναμικό τους. Φυσικά υπάρχουν εξαιρέσεις αλλά δεν έχουν και κανένα νόημα.
Για να συζητήσουμε το πώς θα γίνει πιο δημιουργική και πιο αποτελεσματική η δημόσια εκπαίδευση – γιατί αυτό είναι το μείζον πρόβλημα και η μόνιμη αγωνία μας – θα πρέπει να τεθούν και να συζητηθούν: κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο, το ποιοι θα το διαμορφώσουν, το ποιοι θα το υλοποιήσουν, το ποιοι θα το παρακολουθούν και θα το βιώνουν ως ενεργά υποκείμενα της σχολικής πράξης. Και αυτοί δεν είναι άλλοι από τους εκπαιδευτικούς.
Και αυτή η θεώρηση δεν είναι κλαδικής ή συντεχνιακής αφετηρίας. Όλοι οι διεθνείς σχετικά αρμόδιοι φορείς (UNESCO, Education International…) – ακόμα και οι νεοφιλελεύθερης αντίληψης (OECD), όλες οι αποφάσεις των αρμόδιων θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όλοι οι μεγάλοι και εμπνευσμένοι παιδαγωγοί, Έλληνες και ξένοι, σύμπασα η σχετική επιστημονική βιβλιογραφία, ελληνική και διεθνής, αναφέρονται με τον πιο απόλυτο τρόπο όσον αφορά το κρίσιμο ερώτημα. Πώς μπορεί να γίνονται μεταρρυθμίσεις στα εκπαιδευτικά συστήματα;
Μόνο οι εκπαιδευτικοί που είναι οι φορείς της παιδείας και της διαπαιδαγώγησης έχουν τη γνώση και τη δυνατότητα να προτείνουν – φυσικά στους θεσμικούς φορείς της πολιτείας – να εφαρμόζουν, να αξιολογούν και να επανασχεδιάζουν τη σχολική εκπαίδευση. Ακόμα και οι σχεδιαστές των εκπαιδευτικών πολιτικών θεωρούν ότι θα πρέπει και οι ίδιοι να έχουν εμπειρία από τη σχολείο και την εκπαιδευτική πράξη. Ας αναλογιστούμε. Πόσο έχει δεινοπαθήσει η εκπαίδευση στη χώρα μας από αναχρονιστικές, αντιεπιστημονικές, μικροκομματικές, προσωπικές, συντεχνιακές, αντιεκπαιδευτικές πολιτικές…
Η εκπαίδευση δεν θέλει τοποτηρητές. Δεν θέλει άσχετους. Είναι η πρώτη των πρώτων κοινωνική λειτουργία σε κάθε χώρα, για κάθε ιστορική περίοδο. Θέλει εκπαιδευτικούς – παιδαγωγούς, εκπαιδευτικούς – δημιουργικούς και ανήσυχους, εκπαιδευτικούς – επαγγελματίες.
Θέλει εκπαιδευτικούς που θα μετασχηματίζουν τη φοβερή παιδαγωγική και κοινωνική ευθύνη της παιδείας, της αγωγής και της μόρφωσης σε προσωπική ευθύνη, που θα τους ανοίγει και τον ορίζοντα της παιδαγωγικής ελευθερίας. Γιατί είναι αυτή που θα δωρίζει τη μοναδική ομορφιά της σχολικής πράξης σε μαθητές και εκπαιδευτικούς. Γιατί το σχολείο είναι Γιορτή ζωής!
