ΕΝΟΤΗΤΑ 5
Ο ελληνισμός από τα μέσα τον 18ου έως τις αρχές, του 19ου αι.
Οικονομικοί και κοινωνικοί μετασχηματισμοί
Οικονομία
Η επέκταση του ευρωπαϊκού εμπορίου στην Ανατολή: ενίσχυσε τις εμπορικές συναλλαγές της δυτικής Ευρώπης με την Οθωμανική αυτοκρατορία.
Τούρκοι: διακρίνονται στον κρατικό τομέα
Έλληνες, Εβραίοι και Αρμένιοι: διακρίθηκαν στο εμπόριο και στη ναυτιλία
Οι Έλληνες καραβοκύρηδες (πλοιοκτήκτες) ευνοήθηκαν λόγω της ρωσοτουρκικής συνθήκης Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774): ελεύθερη κίνηση στον Βόσπορο των πλοίων με ρωσική σημαία και την περιορισμένη παρουσία αγγλικών και γαλλικών πλοίων στη Μεσόγειο, εξαιτίας των ναπολεόντειων πολέμων.
Εμπορικά κέντρα: Ιωάννινα-Χίος-Σμύρνη-Θεσσαλονίκη (Πρωταγωνιστούν Έλληνες)
Ενίσχυση ελληνικών παροικιών (π.χ. Βενετία, Βιέννη, Τεργέστη)
Κοινωνικές δυνάμεις και ομάδες του Ελληνισμού κατά την Τουρκοκρατία
Ορθόδοξη Εκκλησία:
- Ηγείται των υπόδουλων χριστιανών
- Εναντιώνεται στις διαφωτιστικές και επαναστατικές ιδέες (κίνδυνος για την ίδια και τον ελληνισμό)
- Λίγοι κληρικοί υιοθετούν προοδευτικές απόψεις (Μεθόδιος Ανθρακίτης, Ευγένιος Βούλγαρης) και κάποιοι δραστηριοποιήθηκαν εναντίον της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Φαναριώτες:
- Κατοικούσαν στο Φανάρι (συνοικία της Κωνσταντινούπολης όπου βρισκόταν και το Πατριαρχείο),
- Ξένες γλώσσες
- Σπουδάζουν στη Δύση
- Κατέχουν υψηλές θέσεις στην οθωμανική διοίκηση (π.χ. ηγεμόνες στη Μολδαβία και τη Βλαχία).Τις έχασαν με την κήρυξη της επανάστασης του 1821.
Προεστοί:
- Διοικούν τις ελληνορθόδοξες κοινότητες
- Συγκέντρωναν και αποδίδουν τους οθωμανικούς φόρους
- Συγκεντρώνουν μεγάλη περιουσία και προνόμια
- Πολιτική εμπειρία
- Πολιτική επιρροή στους τοπικούς Τούρκους αξιωματούχους
Έμποροι-καραβοκύρηδες:
- Βελτιώνουν διαρκώς την οικονομική τους κατάσταση
- Διαδίδουν προοδευτικές διαφωτιστικές ιδέες
- Δείχνουν ενδιαφέρον και για εκπαιδευτικά ζητήματα (ίδρυση σχολείων στις παροικίες, εκτύπωση βιβλίων και περιοδικών, εφημερίδες, υποτροφίες)
Κλέφτες:
- Αγρότες που καταφεύγουν στα βουνά και επιβιώνουν μέσω της ληστείας
- Υποστηρίζονταν από τους αγροτικούς πληθυσμούς
- Πρότυπα ανυπότακτης στάσης
- Ηρωοποιούνται από το λαό (κλέφτικα δημοτικά τραγούδια)
Αρματολοί:
- Ένοπλοι διορισμένοι από την Οθωμανική διοίκηση για την τήρηση της τάξης
- Συχνά, κλέφτες γίνονταν αρματολοί και το αντίστροφο.
Αγρότες:
- Ξεπερνούσαν το 80% του πληθυσμού
- Καλλιεργούσαν μεγάλα κτήματα [κρατικά ή ιδιωτικά (τσιφλίκια) που ανήκαν, συνήθως, σε Τούρκους και σπανιότερα σε Έλληνες.]
- Ζούσαν δύσκολη και στερημένη ζωή
Απασχολούμενοι στο εμπόριο-ναύτες:
- Οι ναύτες γίνονταν περισσότεροι στον βαθμό που αναπτύσσονταν το εμπόριο και η ναυτιλία.
Κινήματα εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας:
Αρχές 18ου αιώνα: Αναζήτηση βοήθειας από την ομόδοξη Ρωσία
- 1770: Αποτυχημένη επανάσταση με ρωσική υποκίνηση στην Πελοπόννησο (Ορλωφικά)
Αιτίες: μειωμένη κινητοποίηση Ελλήνων / μικρός αριθμός ρωσικών πλοίων.
- 1770: Αποτυχημένη επανάσταση Λάμπρου Κατσώνη στο Αιγαίο (Άνδρος)
- 1803: Επανάσταση κατοίκων Σουλίου (Ήπειρος) κατά του Αλή Πασά: (αποτέλεσμα) εκδίωξη Ελλήνων από την Ήπειρο
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός
Παροικίες (Παροικιακός Ελληνισμός):
- Επηρεάστηκε από τις ιδέες του Διαφωτισμού.
- Διάδοση του Διαφωτισμού μέσω του εμπορίου στον ελλαδικό χώρο.
- Αντίληψη ότι η λογική μπορεί όχι μόνο να εξηγήσει τον κόσμο αλλά και να τον αλλάξει.
- Η εκπαίδευση συνδέθηκε με τον αγώνα για ελευθερία.
Μέσα 18ου αιώνα:
- Δημιουργία πνευματικού κινήματος με στόχο την ιδεολογική προετοιμασία του αγώνα για ελευθερία (Νεοελληνικός Διαφωτισμός)
- Αναπτύσσεται κυρίως στις παροικίες και σε εμπορικά κέντρα ελληνισμού (Σμύρνη, Ιωάννινα, Χίος κτλ.)
Νεοελληνικός Διαφωτισμός
- Υποστήριξη των ιδεών του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού
- Θαυμασμός για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό (σύνδεση με ελευθερία)
- Η εκπαίδευση έπρεπε να επικεντρώνεται στις θετικές επιστήμες
- Χρήση της λαϊκής γλώσσας στην εκπαίδευση
- Η εκπαίδευση έπρεπε να υπηρετεί την προοπτική του αγώνα για ελευθερία.
Αντίθετες (συντηρητικές) απόψεις από συντηρητικούς λόγιους -κυρίως κληρικούς- προς τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό
- Απόρριψη διαφωτιστικών ιδεών
- Η εκπαίδευση έπρεπε να βασίζεται σε εκκλησιαστικά μόνο κείμενα και στη θρησκευτική παράδοση
- Χρήση της αρχαΐζουσας γλώσσας
Κυριότεροι εκπρόσωποι τον Νεοελληνικού Διαφωτισμού
Ρήγας Βελεστινλής
- Κυριότερο έργο η Νέα Πολιτική Διοίκηση: πρόταση για δημιουργία μιας βαλκανικής «Ελληνικής Δημοκρατίας»
- Προδόθηκαν τα σχέδιά του και θανατώθηκε
Αδαμάντιος Κοραής
- Υποστηρικτής των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης
- Θεωρεί απαραίτητη τη μόρφωση για την ύπαρξη ελευθερίας
- Προσπαθεί να βρει μια μέση λύση ανάμεσα στη λαϊκή και την αρχαΐζουσα ελληνική γλώσσα (καθαρεύουσα)
Άλλοι εκπρόσωποι τον Νεοελληνικού Διαφωτισμού
Ιώσηπος Μοισιόδακας – Δημήτριος Καταρτζής: υπερασπιστές της λαϊκής γλώσσας
Κωνσταντίνος Κούμας: προτείνει νέες μεθόδους διδασκαλίας
Θεόφιλος Καϊρης: οπαδός των φιλελεύθερων ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης
