Νεοελληνική Γλώσσα Γ´ Λυκείου: Μοντέλο επιχειρηματολογίας Stephen Toulmin
Ο Άγγλος φιλόσοφος Stephen Toulmin το 1958 μέσα από το έργο του «Uses of Arguments» προτείνει μία νέα προσέγγιση της δομής του επιχειρηματολογικού λόγου. Ο Toulmin εισήγαγε ένα μοντέλο ανάλυσης των επιχειρημάτων, το οποίο εστιάζει λιγότερο στη λογική εγκυρότητα ενός ισχυρισμού και δίνει μεγαλύτερη έμφαση στο σημασιολογικό περιεχόμενο και στη δομή, στην οποία βασίζεται ο ισχυρισμός. Το μοντέλο που εισηγείται ο Toulmin για την αναπαράσταση της δομής των επιχειρημάτων είναι διαδικαστικό.
Σύμφωνα με τον Stephen Toulmin, κάθε επιχειρηματολογικό κείμενο έχει μία τυπική οργανωτική δομή που περιέχει έξι δομικά συστατικά:
Ισχυρισμός (claim): Είναι το πρώτο βήμα στην επιχειρηματολογία. Πρόκειται για μία σαφώς διατυπωμένη θέση (άποψης, γνώμης, προτίμησης, κρίσης κλπ.) την οποία ο πομπός επιχειρεί να αποδείξει. Είναι η κατευθυντήρια ιδέα του επιχειρήματος. Όταν αποδειχθεί η αλήθεια της, αποτελεί και το συμπέρασμα του επιχειρήματος.
Βαθμός βεβαιότητας (qualifiers): Περιλαμβάνονται όλες εκείνες οι προτάσεις που εκφράζουν τον βαθμό βεβαιότητας ή δύναμης του ισχυρισμού («δυνατόν, αδύνατον, πιθανό, βεβαίως, ενδεχομένως, πιθανώς, σίγουρα, υποθετικά, αναγκαστικά …»). Είναι ο δείκτης που καθορίζει τη θέση του ισχυρισμού στο συνεχές, με ακρότατα όρια την απόλυτη και την ελάχιστη ισχύ.
Δεδομένα (data – grounds): Είναι το δεύτερο βήμα στην επιχειρηματολογία. Ένας τρόπος υπεράσπισης της θέσης είναι η αξιοποίηση συγκεκριμένων γεγονότων στα οποία αυτή στηρίζεται, τα δεδομένα. Πρόκειται για το γεγονός το οποίο και παρουσιάζεται ουσιαστικά ως η βάση στην οποία στηρίζεται ο ισχυρισμός που διατυπώνει ο πομπός. Συγκεκριμένα, πρόκειται για εκείνα τα στοιχεία (παραδείγματα, στατιστικά δεδομένα, πορίσματα ερευνών, εμπειρικές αλήθειες, λογικά επιχειρήματα, αποδείξεις κ.τ.λ.) στα οποία ο πομπός βασίζει την αλήθεια του ισχυρισμού του. Τα δεδομένα χρησιμοποιούνται με φανερό τρόπο.
Εγγυήσεις (warrants): Είναι το τρίτο βήμα στην επιχειρηματολογία. Συνίσταται στην παροχή αιτιολόγησης ή επικυρωτικών αρχών/εγγυητή των δεδομένων που χρησιμοποιούνται για τη στήριξη της σχέσης δεδομένων –θέσης. Πρόκειται για τις απόψεις (γενικά αποδεκτές αλήθειες / αρχές / κανόνες / αξίες του πολιτισμού μας κ.τ.λ.) που συνδέουν τα Δεδομένα με τον Ισχυρισμό. Οι εγγυήσεις χρησιμοποιούνται με λανθάνοντα τρόπο[1].
Υποστήριξη (backing): Αποτελείται από ένα σύνολο επιπλέον στοιχείων που παρέχουν επιπρόσθετη υποστήριξη στην εγγύηση του επιχειρήματος και δεν είναι πάντοτε αναγκαία η ύπαρξή της. Η υποστήριξη πρέπει να εισάγεται όταν από μόνη της η εγγύηση δεν είναι αρκετά πειστική. Ο πομπός χρησιμοποιεί στοιχεία (παραδείγματα, στατιστικά δεδομένα, πορίσματα ερευνών, εμπειρικές αλήθειες, λογικά επιχειρήματα, αποδείξεις κ.τ.λ.), για να αποδείξει την ισχύ των Εγγυήσεων.
Αντίκρουση (rebuttal): Περιλαμβάνονται οι δηλώσεις/ισχυρισμοί που αναγνωρίζουν τους περιορισμούς που τίθενται για την ορθότητα του ισχυρισμού. Ο πομπός καταγράφει (ή και αντικρούει) τον αντίλογο στο επιχείρημά του.
Προκειμένου να γίνουν αντιληπτά τα στοιχεία του σχήματος, ο Toulmin (1958) στο βιβλίο του “Uses of Argument” αναφέρεται το εξής παράδειγμα επιχειρηματολογίας από την καθημερινή ζωή:
Ισχυρισμός: Ο Χάρρυ είναι Βρετανός υπήκοος.
Δεδομένο: Ο Χάρρυ γεννήθηκε στις Βερμούδες.
Εγγύηση: Όσοι γεννιούνται στις Βερμούδες είναι γενικά Βρετανοί υπήκοοι.
Ενίσχυση: …σύμφωνα με την ακόλουθη νομοθεσία.
Βαθμός βεβαιότητας: Εκτός αν…
Ανασκευή: …οι γονείς του είναι ξένοι ή έχει αποκτήσει αμερικανική υπηκοότητα.
Από τα έξι στοιχεία του εκτεταμένου μοντέλου του Toulmin ο ισχυρισμός, τα δεδομένα και οι εγγυήσεις υπάρχουν σε κάθε επιχείρημα.
Ο Toulmin αποκαλεί ένα επιχείρημα έγκυρο αν έχει ακολουθηθεί σωστά η απαιτούμενη διαδικασία και αν τα εχέγγυα για το βήμα από τα δεδομένα στον ισχυρισμό είναι επαρκή και μπορεί να θεωρηθούν υποχρεωτικά. Τα εχέγγυα θεωρούνται επαρκή εφόσον αιτιολογούν το πέρασμα από τα δεδομένα στον ισχυρισμό εγγυώμενα τη σαφήνεια του ισχυρισμού είτε αυτός περιορίζεται από πιστοποιήσεις είτε όχι. Είναι υποχρεωτικά αν γίνεται άμεσα αποδεκτά όπως είναι ή αν αντλούν την ισχύ τους από τις υποστηρίξεις. Ο Toulmin, δεν φαίνεται να επικεντρώνεται τόσο στην αλήθεια ενός ισχυρισμού, όσο στο πότε ευσταθεί ένας ισχυρισμός. Θεωρεί ότι πρώτα κατατίθεται ένας ισχυρισμός και στη συνέχεια ελέγχεται η ισχύς του. Επομένως στο μοντέλο του υπεισέρχεται μια αντιστροφή διαδικασιών, αφού ο ισχυρισμός προηγείται, ενισχύοντας την άποψή του ότι η συλλογιστική δεν είναι μια διαδικασία εξαγωγής συμπερασμάτων, αλλά έλεγχος και διαλογή ισχυρισμών.
Βιβλιογραφία
Toulmin, S., The Uses of Argument, Cambridge, 2003.
Κωστήρη, Ν., Διερεύνηση της επίδρασης ενός προγράμματος Ρητορικής και του γενικού επιπέδου της ικανότητας των μαθητών της ΣΤ΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου στον επιχειρηματολογικό λόγο. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, 2019.
[1] Η σχέση μεταξύ δεδομένων και εγυήσεων είναι ιδιαίτερα στενή και στην πράξη συχνά η διάκρισή τους είναι δύσκολη, εφόσον μάλιστα ένα στοιχείο μπορεί να επιτελεί ταυτόχρονα διπλή λειτουργία.
