Κείμενο 1: Ο ρυθμός της Ιστορίας
Εισαγωγικό σημείωμα
Το κείμενο προέρχεται από το βιβλίο «Ο σύγχρονος άνθρωπος» του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου που κυκλοφόρησε το 1966 από τις «Εκδόσεις των Φίλων».
Το θέμα είναι: η επιτάχυνση του ρυθμού της Ιστορίας και οι συνέπειές της και γενικότερα και ειδικότερα στην περιοχή της παιδείας. «Ζούμε», γράφει ο G. Berger, μέλος του Γαλλικού Ινστιτούτου και διευθυντής συνάμα της ανώτατης γαλλικής παιδείας, «σ’ έναν κόσμο που αλλάζει, που αλλάζει γρήγορα και, προπαντός, που αλλάζει ολοένα και πιο γρήγορα», με γεωμετρική πρόοδο. Πώς πρέπει να την αντιμετωπίσει η παιδεία, αν θέλει να είναι συμπαραστάτης και όχι ουραγός της ζωής; Τι πρέπει να πούμε στους νέους ανθρώπους, με ποια εφόδια πρέπει να τους οπλίσουμε, ώστε να μη βρεθούν έξω από τη γοργή ανέλιξη του πολιτισμού μας, δηλαδή έξω από το νόημα του καιρού;
Πρέπει να τους μάθουμε πως θα είναι υποχρεωμένοι να ζήσουν μέσα σ’ ένα εξαιρετικά κινητό σύμπαν. Εκείνο που ήταν βέβαιο άλλοτε, δεν είναι πια βέβαιο τώρα. Κι ενώ άλλοτε μπορούσαμε να στηρίξουμε την παιδεία μας στην παράδοση, τώρα η παράδοση αποδείχνεται ολοένα και περισσότερο ανίκανη να καλύψει την έκταση των παιδευτικών αναγκών. Χρειάζεται λοιπόν κάποιος μετασχηματισμός. Κι ανάμεσα στα άλλα, ο μετασχηματισμός αυτός πρέπει να βασισθεί στην περιοδική και συχνή μετεκπαίδευση. Όποιος σπουδάζει μια επιστήμη πρέπει να τη σπουδάζει παντοτινά, να ανανεώνει τις γνώσεις του, να συμπληρώνει τα κενά που έχει αφήσει η πρώτη του μαθητεία ή τα κενά που σχηματίζονται αναμεταξύ από την άρση των δεδομένων, που έπαυσαν πια να ισχύουν. Έτσι θα δημιουργηθεί ένας καινούργιος τύπος ανθρώπου.
Αλλά με ποιες αρετές πρέπει να είναι προικισμένος αυτός ο άνθρωπος; Ο Gaston Berger αποκρίνεται: η πρώτη αρετή του καινούργιου ανθρώπου θα είναι η γαλήνη. Όσο γρηγορότερα αλλάζει ο κόσμος, τόσο αναγκαιότερη γίνεται η αρετή της γαλήνης. Είναι σαν ένας άνθρωπος να οδηγεί ταχύτατη αμαξοστοιχία· αν δεν κατορθώνει να διατηρεί την ψυχραιμία του, τη νηφαλιότητά του, είναι φυσικό να προκαλεί δυστυχήματα. Μέσα στον ταραγμένο και γεμάτο κινδύνους σύγχρονο κόσμο πρέπει να οπλίσουμε τα παιδιά μας με την αυτοκυριαρχία, που τα κάνει ικανά να υπερνικήσουν τις δυσκολίες, να περάσουν τα εμπόδια και να μην υποδουλωθούν στην επιτάχυνση: και τούτο θα γίνει με τη μεθοδική συγγυμνασία, τη συνάσκηση σώματος και ψυχής (γυμναστική και φιλοσοφία).
Η δεύτερη αρετή είναι η φαντασία. Σε έναν σταθερό κόσμο η λογική είναι η πρωταρχική ανάμεσα σ’ όλες τις ιδιότητες· σ’ έναν κινητό κόσμο, συνεχώς ανανεούμενο, πρέπει να είμαστε ικανοί να επινοούμε, να εφευρίσκουμε, να συνδυάζουμε, να λύνουμε τα προβλήματα που παρουσιάζονται σε κάθε περιοχή. Πρέπει να κρατούμε λοιπόν άγρυπνη την προσοχή των νέων ανθρώπων, πρέπει να τους μαθαίνουμε να έχουν «ιδέες».
Τρίτη αρετή είναι το συλλογικό πνεύμα. Το σύγχρονο τεχνικό σύμπαν απαιτεί την συνεργασία πολλών ατόμων. Οι λαμπρότερες επιδόσεις απομένουν στείρες, όταν εκείνος που τις κερδίζει δεν έχει την ικανότητα να τις συνδέσει με τις ανάλογες επιδόσεις των άλλων. Η ατομική πρωτοβουλία είναι πάντα πολύτιμη. Αλλά γίνεται αληθινά ωφέλιμη, όταν δε μεταμορφώνεται σε έκφραση ασκητισμού, αλλά σε έκφραση αλληλεγγύης.
Αλλά πάνω απ’ όλα μας χρειάζονται άνθρωποι ανθρώπινοι. Δηλαδή προικισμένοι με τη συνείδηση της ανθρωπιάς τους. Αυτή η συνείδηση της ανθρωπιάς είναι η πραγματική, η αληθινή παιδεία. Μήτε ο πολυμαθής μήτε ο ικανός να λάμψει μέσα σ’ ένα κοινωνικό σύνολο μήτε ο κάτοχος μιας προνομιούχου αγωγής είναι ο αναμφισβήτητα μορφωμένος. Για τούτο είναι μάταιο να αντιπαραθέτουμε το τεχνικό σύμπαν, το σύμπαν της τεχνικής, στο σύμπαν της παιδείας. Το πρώτο δεν ακυρώνει το δεύτερο: ολωσδιόλου αντίθετα, το προϋποθέτει, το απαιτεί. Γιατί η τεχνική είναι καμωμένη για τον άνθρωπο. Και όταν το ανθρώπινο στοιχείο απουσιάζει, καμιά σημασία δεν έχουν τα άλλα στοιχεία. Το πρόβλημα συνεπώς δεν είναι άλυτο: από τη μια μεριά πρέπει να δώσουμε στον νέο άνθρωπο όλες τις γενικές γνώσεις, που θα του χρησιμεύσουν στη ζωή, από την άλλη μεριά να τον προπαρασκευάσουμε έτσι ώστε να αποτελέσει τον μέλλοντα άνθρωπο.
Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος
Κείμενο 2
Το κείμενο είναι μία αφίσα που δημιούργησε το Υπουργείο Παιδείας της καναδικής επαρχίας Αλμπέρτα το 2016 στο πλαίσιο των νέων προγραμμάτων σπουδών που υιοθέτησε.
Τα τείχη
Εισαγωγικό σημείωμα
Ο Κ.Π. Καβάφης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1863. Είναι ένας από τους σημαντικότερους Νεοέλληνες ποιητές. Το έργο του κατέχει κεντρική θέση στη νεοελληνική ποίηση και επηρέασε αποφασιστικά την εξέλιξή της. Έγραψε ιστορικά, φιλοσοφικά και ερωτικά/ αισθησιακά ποιήματα, αν και η κατηγοριοποίηση αυτή είναι εντελώς συμβατική, γιατί οι ομάδες συχνά επικαλύπτονται.
Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ[1]
μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.
Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.
Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη
διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.
A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.
Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.
Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.
Κ.Π. Καβάφη, Τα Ποιήματα (1897)
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Να παρουσιάσετε συνοπτικά (60 έως 80 λέξεις) και χωρίς δικά σας σχόλια τις αρετές, που απαιτούνται, σύμφωνα με τον συντάκτη του Κειμένου 1, για ανταποκριθούν οι νέοι στις απαιτήσεις του σύγχρονου κόσμου.
Μονάδες 15
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση το Κείμενο 1, τις παρακάτω προτάσεις, γράφοντας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση τη λέξη Σωστό ή Λάθος (μονάδες 10). Να τεκμηριώσετε τη θέση σας με μία (1) αναφορά στο κείμενο για κάθε απάντηση (μονάδες 5).
α) Σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο θα πρέπει η οικογένεια να οπλίσει τους νέους με τα κατάλληλα εφόδια ώστε να μη βρεθούν έξω από τη γοργή ανέλιξη του πολιτισμού.
β) Ο συγγραφέας κάνει λόγο για την αναγκαιότητα της δια βίου μάθησης για τη δημιουργία ενός νέου τύπου ανθρώπου.
γ) Ο νέος άνθρωπος θα πρέπει να εκπαιδευτεί να αντιμετωπίζει με νηφαλιότητα τις δυσκολίες της ζωής.
δ) Ο νέος άνθρωπος θα πρέπει να στηρίζεται ιδιαίτερα στην ατομική πρωτοβουλία.
ε) Μορφωμένος είναι ο άνθρωπος που διαθέτει πολλές γνώσεις.
Μονάδες 15
Β2. α) Να ερμηνεύσεις τη χρήση των ερωτήσεων στην τρίτη παράγραφο («Αλλά με ποιες αρετές… και φιλοσοφία).») του Κείμενο 1 ως προς την οργάνωση του κειμένου και ως προς την αντίδραση του αναγνώστη.
β) Ποιος είναι ο ισχυρισμός τον οποίο επιχειρεί να αποδείξει ο συγγραφέας στη β΄ παράγραφο («Πρέπει να τους μάθουμε … καινούργιος τύπος ανθρώπου») του Κείμενο 1; Με ποια μέσα επιτυγχάνει τον στόχο του;
Μονάδες 15
Β3. Το Κείμενο 1 δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1966, ενώ το Κείμενο 2 το 2016. Ποιες ομοιότητες και διαφορές παρατηρείς στις δεξιότητες που περιλαμβάνουν τα δύο κείμενα; Πού οφείλεται, κατά τη γνώμη σου, η διαφοροποίηση;
Μονάδες 10
Γ1. Αξιοποιώντας τρεις, τουλάχιστον, κειμενικούς δείκτες, να σχολιάσετε το κύριο θέμα που θίγει το ποίημα (Κείμενο 3) σε ένα κείμενο 150-180 λέξεων. Αυτό που περιγράφει μπορεί να συμβεί στη ζωή μας;
Μονάδες 15
Δ1. Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες των Κείμενο 1 και 2, να καταγράψετε τα εφόδια που πρέπει να διαθέτει ένας νέος στον σύγχρονο κόσμο και να καταθέσετε προτάσεις για την παροχή τους από το ελληνικό σχολείο. Το κείμενό σας θα έχει τη μορφή ανοιχτής επιστολής (300-400 λέξεων) που θα απευθύνετε στην υπουργό Παιδείας, η οποία θα δημοσιευθεί στον τοπικό τύπο.
Μονάδες 30
[1] ντροπή
Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία Γ´ Λυκείου: Ο ρυθμός της Ιστορίας (Κριτήριο αξιολόγησης)
