Τα SOS (ίβια) που δε σώζουν
Εμφανής η αγωνία των μαθητών όσο πλησιάζουν οι Πανελλήνιες εξετάσεις σχετικά με το θέμα που «θα πέσει» στο πρώτο πανελλαδικά εξεταζόμενο μάθημα, την Έκθεση. Κάθε χρόνο η ίδια απορία ζωγραφισμένη στα πρόσωπα. Η ίδια εναγώνια αναζήτηση της δικής μας απάντησης, η ίδια προσπάθεια εκμαίευσης των SOSθεμάτων και ή ίδια εμβρόντητη έκφραση στο άκουσμα της απάντησης «δεν υπάρχουν SOS» .
Αυτό που είναι χρήσιμο να αποσαφηνιστεί και κυρίως να γίνει κατανοητό από τους μαθητές, εφόσον η θεματοθεσία πλέον υπακούει σε εντελώς διαφορετικούς κανόνες συγκριτικά με το παρελθόν, είναι ότι το θέμα της Έκθεσης, το κοινώς λεγόμενο, «πατάει σε πολλά θέματα» και σε καμία περίπτωση δεν είναι ΕΝΑ. Με άλλα λόγια η ανταπόκριση του μαθητή στο Δ ζητούμενο απαιτεί συνδυασμό γνώσεων από όλες ή τουλάχιστον από την πλειονότητα των θεματικών ενοτήτων, αλλά και γενικότερες γνώσεις, που σε συνδυασμό με την καθημερινή τροφοδότησή τους από τα θέματα της επικαιρότητας, τα οποία συνήθως άπτονται διαχρονικών προβλημάτων και προβληματισμών, αποτελούν την απαραίτητη εκείνη φόρμουλα, τα απαραίτητα εφόδια, ώστε να ανταποκριθεί με επιτυχία στη συγκεκριμένη γραπτή δοκιμασία. Η επιτυχής ανταπόκριση απαιτεί οξυμένη αντιληπτική ικανότητα στο επίπεδο της επιλογής των στοιχείων που θα αξιοποιηθούν, αλλά και την απαραίτητη συνθετική ικανότητα προκειμένου να οργανωθούν με τρόπο που θα καλύπτει ιδεολογικά τις απαιτήσεις των ζητουμένων ή του ζητουμένου του θέματος.
Θα μπορούσε στη συγκεκριμένη περίπτωση να επιστρατευτεί μία αναλογία προκειμένου να γίνει κατανοητό τόσο από τους μαθητές όσο και από τους γονείς ( η πλειοψηφία των οποίων αμέσως μετά την κοινοποίηση των θεμάτων της Έκθεσης στις πανελλήνιες εξετάσεις αγωνιούν για το αν κάναμε το θέμα που «έπεσε») η πολλαπλή θεματική διαστρωμάτωση, τα πολλαπλά και με την πρώτη ματιά αδιόρατα θεματικά επίπεδα, που διαμορφώνουν εντέλει το εμφανές ζητούμενο στο οποίο καλείται να ανταποκριθεί ο μαθητής. Η πολυεπίπεδη διάσταση του γραπτού λόγου που καλείται να παραγάγει ο μαθητής μοιάζει με μια ρώσικη κούκλα μπριόσκα .
Μικρή ενθουσιαζόμουν παίζοντας να βγάζω τη μία κούκλα μέσα από την άλλη φτάνοντας στη μικρότερη που, προς μεγάλη μου απογοήτευση, δεν περιείχε τίποτα. Τότε, βέβαια, δε είχε επιτελεστεί ακόμα η αναγνωστική και διανοητική συνάντηση με την Ιθάκη του Καβάφη, για να κατανοήσω την αξία του ταξιδιού και όχι του τελικού προορισμού. Το περίβλημα , η μεγαλύτερη κούκλα, πάντα μου κέντριζε το ενδιαφέρον, γιατί εκ των προτέρων γνώριζα το συναρπαστικό ταξίδι του έξω προς τα μέσα, που συνεπαγόταν την αποκάλυψη των κρυμμένων μορφών και συνιστούσε πρόκληση. Πρόκληση, όμως, που οδηγούσε σε ένα χρήσιμο συμπέρασμα : Ότι τα φαινόμενα απατούν και ότι κάτι (μια προσωπικότητα, ένα κείμενο, μια κατάσταση, όπως μεγαλώνοντας αντιλήφθηκα) που με την πρώτη ματιά φαίνεται απλό, μονοκόμματο ή μονοδιάστατο, μπορεί στην ουσία να αποτελεί μια σύνθεση δυσδιάκριτη, ωστόσο υπαρκτή.
Αυτή, βέβαια, η ανορθόδοξη για κάποιους ανθρώπους εκτός του φιλολογικού κλάδου, επιδίωξη της εμβάθυνσης δεν πρέπει να σταματάει ποτέ. Και αυτό καλούμαι κάθε φορά να εξηγώ. Ότι αναλογικά και το θέμα της Έκθεσης δεν απαιτεί μια απλή αντιμετώπιση, επιφανειακή και επιπόλαιη. Είναι σύνθεση. Επιβάλλεται, λοιπόν, η σύνθεση αυτή να επιτευχθεί μέσα από τη γόνιμη αναζήτηση στοιχείων, που ασφαλώς ο μαθητής έχει αξιοποιήσει στο παρελθόν σε πολλά και διαφορετικά θέματα (ακόμα και «αντιSOS» ) και ασφαλώς δεν πρέπει να επαναπαυτεί στην αντιγραφή ιδεών από τα κείμενα αναφοράς. Και αυτό το οπλοστάδιο της γνώσης καλό είναι να τροφοδοτείται από νωρίς και όχι σε απόσταση αναπνοής από τις Πανελλήνιες εξετάσεις. Γιατί τότε τα SOS που δε σώζουν αποτελούν την έσχατη σανίδα σωτηρίας.
Κοντολογίς, χρειάζονται και αξιοποιούνται τα πάντα. Η καταβύθιση στον κόσμο των ιδεών και η αλίευση εκείνων που πρέπει να συνδυαστούν προκειμένου να λάβουμε ένα ολοκληρωμένο τελικό αποτέλεσμα είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη επιτυχία του εγχειρήματος της παραγωγής ολοκληρωμένου γραπτού λόγου. Ο κόσμος αυτός των ιδεών είναι απαγορευτικό να εκληφθεί από το μαθητή ως πεπερασμένος ή ασήμαντος. Και η αξία του αποδεικνύεται στην πράξη, όταν ξαφνικά αυτό που μπορεί για το μαθητή να είναι ασήμαντο, να αναδεικνύεται κεφαλαιώδες στην πραγμάτευση του θέματος.
Δεν υπάρχουν λοιπόν SOS θέματα, ούτε σημαντικά, ούτε ασήμαντα. Γιατί SOS είναι η κριτική σκέψη, η μελέτη και η ικανότητα να αφουγκράζεται και να αξιολογεί ο μαθητής τις αλλαγές και τις καταστάσεις εκείνες που μπορούν να αποτελέσουν από μόνες τους ζητούμενα αποκωδικοποιώντας τες με τη βοήθεια των υπαρχουσών γνώσεων. Έτσι, δε θα βρεθεί προ εκπλήξεως ακόμα και αν το συγκεκριμένο θέμα «δεν το κάναμε».
